του Alain Finkielkraut, ακαδημαϊκού
Η ήττα της σκέψης βρίσκεται στη ρίζα της σύγχρονης πολιτιστικής παρακμής. Με βάση τη σκέψη της Hannah Arendt, ο Alain Finkielkraut στο βιβλίο του Η ήττα της σκέψης περιγράφει χρονολογικά τα γεγονότα που είναι υπεύθυνα για τη «βαρβαρότητα του σύγχρονου κόσμου», όπου η αυθεντία των μεγάλων έργων του πνεύματος δεν υφίσταται πλέον. Για τον φιλόσοφο, η επικράτηση της μισαλλοδοξίας και του παιδισμού στον πολιτισμό προήλθε από τη διαστροφή του δημοκρατικού λόγου και του πνεύματος του Διαφωτισμού.
Η ήττα της σκέψης ξεκίνησε με τη Γαλλική Επανάσταση. Αυτή είναι πράγματι, χρονολογικά, το πρώτο γεγονός της νεωτερικότητας στη εμφάνισης της εθνικοποίησης των ιδεών. Ο Alain Finkielkraut παρουσιάζει την παράδοξη ιδεολογική εξέλιξη του γεγονότος: η φιλοσοφία του Διαφωτισμού υποστήριζε πρωτίστως τον οικουμενισμό της σκέψης και τον εκδημοκρατισμό του πολιτισμού· μετά, οι επαναστάτες καθόρισαν το άτομο σύμφωνα με την ανθρώπινη φύση του και όχι πλέον σύμφωνα με την κληρονομικότητα ή την εθνικότητά του. «… το επαναστατικό έθνος ξερίζωνε τα άτομα και τα όριζε με βάση την ανθρώπινη φύση τους παρά από τη γέννησή τους. Δεν επρόκειτο για αποκατάσταση μιας συλλογικής ταυτότητας σε όντα χωρίς συντεταγμένες ή σημεία αναφοράς. Αντιθέτως, επρόκειτο για ριζική επιβεβαίωση της αυτονομίας τους, απελευθέροντάς τους από οποιαδήποτε οριστική μετοχή σε κάτι”. Ωστόσο, οι αντεπαναστάτες και οι παραδοσιακοί στοχαστές έθεταν στη μαύρη λίστα αυτό που είδαν ως σχέδιο ξεριζωμού, ενώ επρόκειτο, ως προς τον Διαφωτισμό, για την καλλιέργεια του ανθρώπου. Επομένως, αρνήθηκαν την εξαφάνιση της μετοχής τους στη γη ή της ιδιαιτερότητας των λαών – ειδικά εκείνης των Γάλλων. Εδωσαν, δηλαδή, προτεραιότητα στο έθνος, τονίζοντας την ιδιαιτερότητα του λαού, την εδαφικότητά του, και την αυτοκρατορική κλίση της γαλλικής σκέψης.
O φιλόσοφος και ακαδημαϊκός Alain Finkielkraut πιστεύει ότι η σύγχρονη βαρβαρότητα οφείλεται στη διαστρέβλωση των αρχών του Διαφωτισμού.
Η ήττα της σκέψης επιβεβαιώθηκε από μια δεύτερη αποτυχία του σχεδίου παγκοσμιοποίησης του πολιτισμού. Εάν αυτή επανεμφανίστηκε αφού τα δύο μεγάλα έθνη της Ευρώπης, η Γαλλία και η Γερμανία, προσπάθησαν να επιβάλουν την εθνική τους ηγεμονία κατά τη διάρκεια του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου, η αποικιοκρατία προκάλεσε την αναβίωση του εθνικισμού σε διάφορους λαούς. Αρνούμενα όλα τα προϊόντα του αποικισμού, αυτά τα έθνη οικειοποιήθηκαν εκ νέου τα εδάφη τους, την ιστορία τους και τον πολιτισμό τους ακολουθώντας την ίδια διαδικασία με τους Γερμανούς ρομαντικούς, εκθειάζοντας την Volksgeist, την πολιτιστική τους ταυτότητα. Αυτό το κίνημα αναβίωσε επίσης την υπεροχή της ομάδας έναντι της ατομικής υποκειμενικότητας. Ο Finkielkraut εξηγεί με αυτήν τη δεύτερη αποτυχία τόσο την εμφάνιση της αδυναμίας της Ευρώπης να κρίνει ξένους πολιτισμούς με βάση τις δικές της αξίες, όσο και την αδυναμία της να δεχτεί στους κόλπους της αξίες ξένες προς τις δικές της. «Πρέπει η διάλυση κάθε συλλογικής συνείδησης να είναι το τίμημα που πρέπει να πληρώσουμε για την ολοκλήρωση, ρωτά ο φιλόσοφος; Σε καμία περίπτωση». Ο Finkielkraut βλέπει, παράδειγμα, στη δημιουργία της ΟΥΝΕΣΚΟ το 1945 το σύμβολο της αμφισβήτησης, υπό την επίδραση του έργου εθνολόγων όπως ο Λεβί-Στρως, της οικουμενικής βούλησης των δυτικών πολιτισμών να φέρει πρόοδο σε άλλους πολιτισμούς εξάγοντας το μοντέλο τους.
Η ήττα της σκέψης οδήγησε στην υποτίμηση του πολιτισμού. Οι δύο αποτυχημένες προσπάθειες παγκοσμιοποίησης δημιούργησαν πράγματι μια πολυπολιτισμική κοινωνία όπου ο πολιτισμός και η σκέψη παραμελούνται. Από τη μία, η αποαποικιοποίηση και η αναβίωση των πολιτισμών των πρώην αποικισμένων λαών καλούν κάθε λαό να διεκδικήσει τις ηθικές του αξίες, τις πολιτικές του παραδόσεις και τους κανόνες συμπεριφοράς του. Από την άλλη, το άτομο δεν ζει πλέον σύμφωνα με τις δικές του αξίες, που δέχτηκε από την εκπαίδευση, αλλά σύμφωνα με αξίες που επιλέγει ανάλογα με τη διάθεσή του ή τη μόδα. Ο ηδονισμός του συνδυάζει τον πολιτισμό με τον ελεύθερο χρόνο και στο εξής τον «ανακαλύπτει» σε όλη τη δημιουργία (όπως οι ταινίες του Χόλιγουντ). Έτσι, ο πολιτισμός δεν συνδέεται πλέον με τη σκέψη, η οποία έχει πλέον ένα περιθωριακό, ακόμη και τεχνητό ρόλο. Αυτή η ρήξη έθεσε τέρμα σε έναν νόμιμο πολιτιστικό ελιτισμό, που γελοιοποιείται ως άρνηση πρόσβασης στον πολιτισμό, ενώ στην πραγματικότητα αρνείται να δώσει μια πολιτιστική διάσταση σε δραστηριότητες όπου η σκέψη είναι στείρα ή ακόμη και απουσιάζει. «Η βαρβαρότητα», συμπεραίνει ο Finkielkraut, «κατέληξε λοιπόν να κυριεύσει τον πολιτισμό. Στη σκιά αυτής της μεγάλης λέξης, η μισαλλοδοξία αυξάνεται, μαζί με τον παιδισμό. […] Και η ζωή με τη σκέψη αφήνει αργά τη θέση της στη φοβερή και γελοία αντιμετώπιση του φανατικού και του ζόμπι ».
Romain Treffel
Μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος
Πηγή: https://1000-idees-de-culture-generale.fr/defaite-de-la-pensee-finkielkraut/
