Adem Yavuz Arslan – 18 Ιουνίου 2025
Οξεία ρητορική, προκλητικοί λόγοι στις πλατείες, δαιμονοποίηση των ξένων δυνάμεων και χαρακτηρισμός της εσωτερικής αντιπολίτευσης ως «προδοτικής» — πρόκειται για μοτίβα που παρατηρούμε σχεδόν σε όλα τα αυταρχικά καθεστώτα. Πίσω όμως από αυτά τα μοτίβα κρύβονται συχνά η καταστροφή, η απομόνωση και η εσωτερική αποσύνθεση. Σήμερα, το Ιράν αποτελεί το πιο ζωντανό και χειροπιαστό παράδειγμα αυτής της κατάρρευσης. Και αν παρατηρήσει κανείς προσεκτικά, η θεσμική σήψη που προκαλεί ο αυταρχισμός στην Τεχεράνη είναι σχεδόν πανομοιότυπη με εκείνη στην Άγκυρα.
Η ρητορική μπορεί να είναι ισχυρή, αλλά οι διεθνείς δείκτες αποκαλύπτουν την αλήθεια με απόλυτη διαύγεια.
Ιράν: Από τη Μεγαλοστομία στα Ερείπια
Εδώ και χρόνια, το ιρανικό καθεστώς προσπαθεί να προβάλει την εικόνα μιας περιφερειακής υπερδύναμης: αντιαμερικανική στάση, πυρηνικό πρόγραμμα, η Χεζμπολάχ ως παραστρατιωτικό εργαλείο και πόλεμοι δι’ αντιπροσώπων στην Υεμένη, τη Συρία και το Ιράκ. Το καθεστώς θέλει να δείχνει ισχυρό προς τα έξω. Όμως η τελευταία ισραηλινή επίθεση διέλυσε την ψευδαίσθηση. Η Τεχεράνη όχι μόνο αδυνατούσε να απαντήσει στο πλήγμα που δέχθηκε στην «καρδιά» της, αλλά επιχείρησε να παραπλανήσει τον ίδιο της τον λαό με προπαγανδιστικά σλόγκαν τύπου «αμυνθήκαμε επιτυχώς!».
Η πραγματικότητα; Το Ισραήλ κατέστρεψε την ιρανική στρατιωτική υποδομή και τα συστήματα αεράμυνας μέσα σε μία νύχτα. Τα δισεκατομμύρια που είχε επενδύσει το Ιράν στον στρατό αποδείχθηκαν χάρτινοι πύργοι. Το καθεστώς προσπάθησε να πουλήσει μια συντριπτική αποτυχία ως νίκη. Όμως η διαχείριση της εικόνας δεν φώτισε τις πόλεις που βυθίστηκαν στο σκοτάδι ούτε απάλυνε την οργή του εξαθλιωμένου ιρανικού λαού.
Το Χάσμα Ανάμεσα στην Εικόνα και την Πραγματικότητα
Το Ιράν είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα τού πώς τα καθεστώτα του ενός ανδρός σαπίζουν από μέσα. Οι κρατικοί θεσμοί δομούνται πάνω στη βάση της πίστης στο καθεστώς, όχι της αξιοκρατίας. Οι κριτικές φωνές φιμώνονται και τα μέσα ενημέρωσης μετατρέπονται σε μηχανισμούς προπαγάνδας. Όμως όταν ξεσπάσει κρίση, η εσωτερική αποσύνθεση δεν μπορεί πια να κρυφτεί. Τα πραγματικά δεδομένα αποκρύπτονται, οι λανθασμένες αποφάσεις πολλαπλασιάζονται. Είτε πρόκειται για την εθνική ασφάλεια, είτε για την οικονομία, είτε για την υγειονομική περίθαλψη, αυτό που μένει είναι ένας κενός, αποσαθρωμένος σκελετός.
Και αυτό δεν αφορά μόνο το Ιράν.
Παράλληλη Πορεία στην Τουρκία
Η Τουρκία βαδίζει σε παρόμοιο μονοπάτι. Οι εκκαθαρίσεις μετά την 15η Ιουλίου, με πρόσχημα τη δημιουργία ενός «εσωτερικού εχθρού», διέλυσαν την θεσμική μνήμη. Από τον στρατό μέχρι τη δικαιοσύνη, από τα πανεπιστήμια μέχρι τη δημόσια διοίκηση, η πίστη αντικατέστησε την ικανότητα. Όπως και στο Ιράν, η αλήθεια θάβεται, οι οικονομικές κρίσεις παρουσιάζονται ως επιτυχίες και η διπλωματική απομόνωση προβάλλεται ως «υπερήφανη στάση».
Τι Δείχνουν οι Παγκόσμιοι Δείκτες;
Για να καταλάβουμε πού βρίσκονται το Ιράν και η Τουρκία, πρέπει να κοιτάξουμε πέρα από το συναίσθημα — στα νούμερα και τα δεδομένα.
Στον Δείκτη Κράτους Δικαίου του World Justice Project για το 2023, η Τουρκία κατατάχθηκε 117η σε σύνολο 142 χωρών, ενώ το Ιράν 137ο. Οι δείκτες αυτοί καταδεικνύουν σοβαρές ελλείψεις στην ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, στην καταπολέμηση της διαφθοράς, στα θεμελιώδη δικαιώματα και στη λογοδοσία. Στις δύο χώρες, οι νόμοι λυγίζουν για να εξυπηρετήσουν πρόσωπα, ενώ η δικαιοσύνη υποτάσσεται στην πολιτική εξουσία.
Στον Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου 2024 των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα (RSF), η Τουρκία κατατάσσεται 158η από 180 χώρες, ενώ το Ιράν 176ο. Η δημοσιογραφία θεωρείται απειλή για το καθεστώς. Δημοσιογράφοι φυλακίζονται, μέσα ενημέρωσης κλείνουν ή μετατρέπονται σε φερέφωνα της κυβέρνησης. Η πρόσβαση στην πληροφορία εμποδίζεται συστηματικά.
Ο Δείκτης Αντίληψης της Διαφθοράς (Transparency International 2023) δείχνει παρόμοια εικόνα: η Τουρκία βρίσκεται στη θέση 115, το Ιράν στη 149. Η κατάχρηση δημόσιων πόρων, η αδιαφάνεια και η απουσία λογοδοσίας είναι ενδημικές. Το Κοινοβούλιο και η Δικαιοσύνη έχουν πάψει να ελέγχουν την εκτελεστική εξουσία. Η διαφθορά έχει ουσιαστικά θεσμοποιηθεί. Όταν καταρρέει το κράτος δικαίου, η μαφιόζικη διακυβέρνηση γίνεται αναπόφευκτη.
Σύμφωνα με τον Δείκτη Παγκόσμιου Οργανωμένου Εγκλήματος (Global Initiative 2023), η Τουρκία κατατάσσεται στις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη και 25η παγκοσμίως. Το Ιράν είναι 10ο παγκοσμίως.
Οι δείκτες αυτοί δείχνουν ότι τα αυταρχικά καθεστώτα δεν αφαιρούν μόνο ελευθερίες — θέτουν σε κίνδυνο και τη δημόσια ασφάλεια. Οι μαφίες διαπλέκονται με την εξουσία, ενώ οι θεσμοί δικαιοσύνης και αστυνόμευσης μετατρέπονται σε αδρανείς θεατές της σήψης.
Κοινές Παθολογίες που Οδηγούν στην Καταστροφή
Για χρόνια, το ιρανικό καθεστώς ζητούσε από τον λαό υπομονή, με το επιχείρημα «είμαστε υπό πολιορκία». Ο μύθος των ξένων εχθρών κάλυπτε τα εσωτερικά προβλήματα. Το ίδιο και στην Τουρκία: η αντιδυτική ρητορική καλύπτει τη διαφθορά και την ανικανότητα. Και στις δύο χώρες, ο βραχυπρόθεσμος λαϊκισμός προτιμάται έναντι της μακροπρόθεσμης ανάπτυξης. Τεράστια κονδύλια προπαγάνδας διατίθενται για να αλλοιώσουν την κοινή γνώμη.
Όμως η πραγματικότητα —πληθωρισμός, διαφθορά, κατάρρευση θεσμών— σκίζει το προσωπείο της προπαγάνδας.
Οι πρόσφατες διαδηλώσεις για τη μαντίλα στο Ιράν δείχνουν πόσο βαθιά έχει διαβρωθεί η εμπιστοσύνη στον κρατικό μηχανισμό. Στην Τουρκία, οι νέοι χάνουν την ελπίδα και η φυγή εγκεφάλων έχει φτάσει σε ιστορικά υψηλά. Οι υποτιθέμενες «νίκες» του 50% στις εκλογές απλώς αποκρύπτουν την καταπιεσμένη οργή του υπόλοιπου μισού της κοινωνίας.
Η Αλήθεια Θα Μιλήσει
Επί χρόνια, το ιρανικό καθεστώς επέζησε χάρη στη διαχείριση εντυπώσεων. Αλλά τώρα, οι χάρτινοι πύργοι καταρρέουν. Αν η Τουρκία θέλει να αποφύγει την ίδια μοίρα, πρέπει να αντικρίσει κατάματα την πραγματικότητα, πριν να είναι αργά.
Ανοχή στην κριτική, σεβασμός στους θεσμούς, διαφάνεια — χωρίς αυτές τις τρεις θεμελιώδεις αρχές, καμία άμυνα δεν θα λειτουργήσει, καμία οικονομία δεν θα αναπτυχθεί, καμία κοινωνία δεν θα γνωρίσει ειρήνη. Η διαχείριση της εικόνας έχει ημερομηνία λήξης — και η αλήθεια τελικά θα χτυπήσει την πόρτα. Και τότε, δεν θα είναι μόνο οι ηγέτες· θα είναι ολόκληρη η κοινωνία που θα κινδυνεύει να καταπλακωθεί κάτω από τα ερείπια ενός σάπιου συστήματος.
