Κέλι Κάμπα και Μπράιαν Κάρτερ
Περίληψη
Ο Μεταβατικός Πρόεδρος της Συρίας, Άχμεντ αλ-Σάρα, και οι πολιτικοί του σύμμαχοι οικοδομούν έναν νέο συριακό στρατό, στο πλαίσιο της προσπάθειάς τους να ενώσουν τη Συρία υπό την κυβέρνηση της Δαμασκού. Η δημιουργία ενός επαγγελματικού στρατού που να υπακούει στον πολιτικό έλεγχο και να προστατεύει όλους τους Σύρους — ανεξαρτήτως εθνοτικής, θρησκευτικής ή δογματικής ταυτότητας — είναι αναγκαία για τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα της χώρας μετά τον εμφύλιο πόλεμο. Ο Σάρα πρέπει να ισορροπήσει μεταξύ της ενσωμάτωσης πολλών και ανταγωνιστικών ένοπλων ομάδων στον στρατό του, της επαγγελματοποίησης των δυνάμεών του και της διατήρησης της επιχειρησιακής ετοιμότητας για την παροχή ασφάλειας στο άμεσο μέλλον. Η αποτυχία να αντιμετωπιστεί οποιαδήποτε από αυτές τις προκλήσεις ενέχει τον κίνδυνο αποσταθεροποίησης της χώρας, υπονομεύοντας τον διακηρυγμένο στρατηγικό στόχο των Ηνωμένων Πολιτειών για την προώθηση μακροπρόθεσμης σταθερότητας στη Συρία. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στις ΗΠΑ θα πρέπει να αξιολογήσουν τον Σάρα και τον τύπο κράτους που οικοδομεί, σε μεγάλο βαθμό με βάση το πώς ενσωματώνει τις ένοπλες μεταπολεμικές παρατάξεις της Συρίας και σε ποιο βαθμό επενδύει σε ουσιαστικές προσπάθειες επαγγελματοποίησης του νέου στρατού.
Κάθε αξιολόγηση της νέας συριακής κυβέρνησης και της πορείας της πρέπει να ξεκινά από μια ρεαλιστική αποτίμηση της αρχικής δομής του στρατού και των περιορισμών του. Η παρούσα ανάλυση παρουσιάζει, στο τελικό της μέρος, την αρχική διάταξη μάχης του νέου Αραβικού Στρατού της Συρίας. Ο Σάρα και οι σύμμαχοί του συγκροτούν το νέο στρατιωτικό σώμα από τις νικηφόρες παρατάξεις της αντιπολίτευσης που τον βοήθησαν να ανατρέψει το καθεστώς του Μπασάρ αλ-Άσαντ τον Δεκέμβριο του 2024. Τα πρώτα χαρακτηριστικά του νέου στρατού δείχνουν ότι η κυβέρνηση του Σάρα θα χρειαστεί να ακολουθήσει τρεις κύριες γραμμές δράσης τους προσεχείς μήνες:
Ενσωμάτωση: Ο Σάρα επιδιώκει την επέκταση του κρατικού ελέγχου σε όλα τα εδάφη και τις φατρίες της Συρίας, με τρόπο παρόμοιο με την κεντρικοποίηση του ελέγχου της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS) στο Ιντλίμπ τα τελευταία χρόνια του εμφυλίου. Πολλά κέντρα εξουσίας εξακολουθούν να υπάρχουν στη Συρία, ενώ ο ίδιος ο Σάρα υπονομεύει αυτόν τον στόχο μέσω της επιδίωξης ενός άκρως συγκεντρωτικού κράτους και των διχαστικών του διορισμών σε θέσεις στρατιωτικών διοικητών, πολλοί εκ των οποίων τελούν υπό κυρώσεις από τις ΗΠΑ και την ΕΕ. Μη Σουνιτικές ένοπλες ομάδες, όπως οι Κούρδοι και οι Δρούζοι, έχουν αρνηθεί σε μεγάλο βαθμό να ενσωματωθούν στους όρους του Σάρα και έχουν σχηματίσει πολιτικές συμμαχίες διεκδικώντας εγγυήσεις προστασίας ή αυτονομίας. Στα μέσα Οκτωβρίου 2025, η κυβέρνηση της Συρίας και οι Κουρδοκρατούμενες Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF) συμφώνησαν κατ’ αρχήν να ενσωματώσουν τμήματα των SDF ως τρεις νέες μεραρχίες και αρκετές ανεξάρτητες μονάδες ειδικών επιχειρήσεων — εξέλιξη που κρίνεται θετική για την ενσωμάτωση.
Επαγγελματοποίηση: Οι πρώτες αναπτύξεις δείχνουν ότι ο Σάρα και το Υπουργείο Άμυνας αντιμετωπίζουν σοβαρές προκλήσεις για να εξασφαλίσουν πως οι δυνάμεις του δεν θα επιδεινώσουν τις πολιτικές και στρατιωτικές διαιρέσεις της Συρίας. Η απόφαση να ενταχθούν στον στρατό ολόκληρες πολιτοφυλακές της περιόδου του εμφυλίου — περιλαμβανομένων εκείνων που κυριαρχούνται από γνωστούς εγκληματίες πολέμου υπεύθυνους για εθνοτικές, θρησκευτικές και δογματικές σφαγές — αντικατοπτρίζει την άμεση ανάγκη του κράτους για συνεκτικές μονάδες, ωστόσο το Υπουργείο διατηρεί ασθενή έλεγχο σε ορισμένες από αυτές. Μονάδες με κακή πειθαρχία, που έχουν διαπράξει καταχρήσεις χωρίς επίσημη έγκριση, έχουν καταστρέψει την εμπιστοσύνη τοπικών κοινοτήτων στον Σάρα και την κυβέρνησή του, υπονομεύοντας τους στόχους του. Ο Σάρα θα χρειαστεί, τουλάχιστον, να απομακρύνει τους δογματικούς παράγοντες που έχουν διαπράξει τέτοιες καταχρήσεις από τις δομές διοίκησης του στρατού — κάτι που ενέχει τον κίνδυνο να ενοχλήσει ισχυρούς πολιτικούς του συμμάχους.
Ανταπόκριση σε Προκλήσεις Ασφαλείας: Ο Σάρα προσπαθεί να ισορροπήσει την ενσωμάτωση και επαγγελματοποίηση των ένοπλων ομάδων με την ανάγκη προστασίας των πολιτών από σημαντικές απειλές. Αυτές περιλαμβάνουν το Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και το Λεβάντε (ISIS), άλλες ανταρτικές ομάδες και εγκληματικές οργανώσεις, καθώς και τη διακοινοτική βία που αναμένεται να συνεχιστεί όσο η χώρα ανακάμπτει από τον πόλεμο. Η εξάρτηση του Σάρα από πιστούς ή συμμαχικούς διοικητές και ανασημαιοφορημένες πολιτοφυλακές δείχνει ότι βραχυπρόθεσμα προτεραιοποιεί τον σχεδιασμό δυνάμεων για την άμεση αντιμετώπιση απειλών κατά της σταθερότητας του κράτους. Ωστόσο, θα πρέπει να διασφαλίσει ότι αυτή η ανάγκη για ταχύτητα δεν θα σταθεί εμπόδιο στην εφαρμογή της απαιτητικής και μακροχρόνιας διαδικασίας επαγγελματοποίησης, που είναι απαραίτητη για την οικοδόμηση ενός πειθαρχημένου στρατού.
Ο Σάρα αντιμετωπίζει τρεις βασικούς περιορισμούς καθώς ξεκινά τη δημιουργία του νέου στρατού. Πρώτον, ο ίδιος και ο στενός του κύκλος προέρχονται από δίκτυα της αλ Κάιντα, γεγονός που κάνει πολλές συριακές μειονότητες να αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό τα κίνητρά τους, ανεξαρτήτως των σημερινών τους ιδεολογικών πεποιθήσεων. Δεύτερον, ο Σάρα έχει — εύλογα — περιστοιχιστεί από συμμάχους του στον εμφύλιο πόλεμο και παλαιούς υποστηρικτές του, όλοι τους Σουνίτες που αντιτάχθηκαν στον Άσαντ. Τέλος, η κληρονομιά του εμφυλίου πολέμου έχει αφήσει ελάχιστη εμπιστοσύνη ανάμεσα στις διάφορες παρατάξεις της εποχής, οι οποίες εξακολουθούν να έχουν ανταγωνιστικά οράματα για το μέλλον της Συρίας. Η καταχρηστική συμπεριφορά ορισμένων προσώπων και ομάδων στον συνασπισμό του Σάρα — τόσο κατά τη διάρκεια όσο και μετά την πτώση του Άσαντ — έχει μειώσει ακόμη περισσότερο την εμπιστοσύνη και απειλεί να ωθήσει ορισμένες ομάδες, όπως οι Δρούζοι και οι Κούρδοι, να οργανωθούν σε θρησκευτική ή εθνοτική βάση. Αυτή η συμπεριφορά, σε συνδυασμό με τους περιορισμούς που αντιμετωπίζει ο Σάρα, μπορεί να μετατρέψει τις πολιτικές διαφορές σε διακοινοτική σύγκρουση.
Ο Σάρα και οι βασικοί του υφιστάμενοι στο Υπουργείο Άμυνας θα χρειαστεί να επιδείξουν μεταρρυθμιστική ηγεσία και να αναλάβουν σοβαρό πολιτικό ρίσκο, ώστε να οικοδομήσουν έναν τύπο επαγγελματικού στρατού που θα στηρίζει τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα της Συρίας και θα αποτρέπει τη διακοινοτική βία. Ο Σάρα δεν έχει ακόμη δείξει την απαραίτητη αποφασιστικότητα να διαλύσει καταχρηστικούς σχηματισμούς, ιδιαίτερα εκείνους που υποστηρίζονται από την Τουρκία. Η εμπειρία των ΗΠΑ στο Ιράκ έδειξε ότι ο μετασχηματισμός δογματικών στρατιωτικών οργανισμών απαιτούσε αφοσιωμένη, μεταρρυθμιστική ιρακινή ηγεσία και σημαντική εξωτερική πολιτική υποστήριξη. Η αμερικανική προσπάθεια μετασχηματισμού του ιρακινού στρατού κατέρρευσε όταν οι ΗΠΑ δεν ήταν πλέον σε θέση να επιβραβεύουν και να ενθαρρύνουν αποτελεσματικούς μεταρρυθμιστικούς Ιρακινούς ηγέτες. Η αμερικανική και δυτική υποστήριξη μπορούν να ενθαρρύνουν τον Σάρα να επαγγελματοποίηση τον στρατό του και να τιμωρήσει καταχρηστικές δυνάμεις και διοικητές, αλλά θα πρέπει να εφαρμόσει τις μεταρρυθμίσεις με πολύ λιγότερη εξωτερική υποστήριξη σε σύγκριση με τους Ιρακινούς ομολόγους του στα τέλη της δεκαετίας του 2000.
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στις ΗΠΑ μπορούν να διαδραματίσουν ουσιαστικό ρόλο στην ενθάρρυνση δράσεων που θα βελτιώσουν τον τομέα ασφαλείας της Συρίας και θα οικοδομήσουν μακροπρόθεσμη σταθερότητα πέρα από την πενταετή μεταβατική περίοδο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να αξιολογήσουν τη νέα συριακή κυβέρνηση και την ηγεσία της βάσει των πράξεών τους και να αποφύγουν τον πειρασμό να τις κρίνουν βάσει αόριστων αξιών ή ανεπιβεβαίωτων προθέσεων. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να αξιολογήσουν και να στηρίξουν την ανάπτυξη του συριακού στρατού και του τομέα ασφαλείας με τους εξής τρόπους:
Καθορισμός Σαφών Αμερικανικών Στόχων: Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να στηρίξουν τη δημιουργία ενός νέου συριακού στρατού που μπορεί να συμβάλει στη μακροπρόθεσμη σταθερότητα της χώρας. Η σταθερότητα αυτή προϋποθέτει ότι η πλειονότητα των Σύρων εμπιστεύεται τον στρατό και ότι ο στρατός ενσωματώνει τουλάχιστον κάποια στοιχεία από άλλες συριακές ένοπλες ομάδες.
Διασφάλιση Λογοδοσίας: Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να ενθαρρύνουν τη συριακή κυβέρνηση να πειθαρχεί και να ζητά ευθύνες από τις δυνάμεις της για καταχρήσεις. Οι θηριωδίες και η αποτυχία τιμωρίας των υπευθύνων θα δυσκολέψουν πολύ την προσπάθεια αυτής της κυβέρνησης να εδραιώσει μακροπρόθεσμη σταθερότητα και να αποτρέψει απειλές από τη Συρία προς τα συμφέροντα και τους εταίρους των ΗΠΑ στην περιοχή.
Άσκηση Πίεσης για Μεταρρύθμιση στον Τομέα Ασφαλείας: Η ευθραυστότητα της μεταπολεμικής μετάβασης της Συρίας σημαίνει ότι ο Σάρα πιθανότατα αισθάνεται υποχρεωμένος να βασίζεται σε ορισμένους επιβλαβείς παράγοντες, προκειμένου να διασφαλίσει τη βραχυπρόθεσμη σταθερότητα της μεταβατικής κυβέρνησης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να ασκήσουν έντονη πίεση στη συριακή κυβέρνηση για να μεταρρυθμίσει τον τομέα ασφαλείας της και να απομονώσει ή να διαλύσει προβληματικές μονάδες.
Προώθηση της Συμμετοχικότητας στον Στρατό: Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να ενθαρρύνουν τη νέα συριακή κυβέρνηση να στρατολογήσει και να συγκροτήσει μονάδες από ομάδες του εμφυλίου που δεν ανήκουν στο σουνιτικό αντιπολιτευτικό περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένων των SDF και των πολιτοφυλακών των Δρούζων.
Συνεργασία με την Τουρκία: Η συνεχιζόμενη υποστήριξη της Τουρκίας προς προβληματικούς δρώντες στον νέο στρατό θα υπονομεύσει κάθε προσπάθεια επαγγελματοποίησης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να καθιστούν την Τουρκία υπόλογη για τη συνεχιζόμενη στήριξή της σε ομάδες στη Συρία που έχουν συμβάλει σε εθνοκαθαρτικές ενέργειες και να συνεχίσουν να μεσολαβούν ανάμεσα στη συριακή κυβέρνηση και τις SDF, ώστε να οικοδομηθεί εμπιστοσύνη και να αποφευχθεί νέα αποσταθεροποιητική τουρκική επίθεση.
