Αριστείδης Βούλγαρης
Επικεφαλής της ομάδας
The Functional Reconstruction of Antikythera Mechanism
Φωτογραφία:Αριστερά: Φωτογραφία της κεντρικής περιοχής του Θραύσματος Α απεικονίζει το γρανάζι b1 με τους τέσσερις βραχίονές του. Δεξιά: στιγμιότυπο από το τυχαίο σπάσιμο σε τμήμα του ενός βραχίονα. Στο εσωτερικό του βραχίονα δεν διασώζεται κανένα ίχνος μπρούντζου και έχει αντικατασταθεί από τον Ατακαμίτη (Voulgaris et al., 2022).
The FRAMe Project
Απαντήσεις και διευκρινίσεις
σε δημοσιεύματα του εξωτερικού και του εσωτερικού, τα οποία αναφέρουν πως «σύμφωνα με Αργεντινούς ερευνητές, ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων ήταν ένα μη λειτουργικό παιχνίδι της ελληνιστικής εποχής».
(Η εν λόγω εργασία των ερευνητών βρίσκεται σε αποθετήριο χειρογράφων και δεν έχει δημοσιευθεί σε επιστημονικό περιοδικό με διαδικασία ανώνυμης κρίσης).
Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων κατασκευάστηκε από μπρούντζο (κράμα ≈94% χαλκού και ≈6% κασσίτερου) περίπου το 150–180 π.Χ. Το φορτηγό πλοίο (ολκάς) που τον μετέφερε ναυάγησε στα Αντικύθηρα περίπου το 86 π.Χ.
Με την επαφή του μπρούντζου με το θαλασσινό νερό, ξεκίνησαν άμεσα χημικές αντιδράσεις μεταξύ του χαλκού και του χλωρίου της θάλασσας, που υπάρχει σε αφθονία ως χλωριούχο νάτριο (κοινό αλάτι).
Κατά την παραμονή του στον πυθμένα για περίπου 2.000 χρόνια, όλα τα μπρούντζινα εξαρτήματα του Μηχανισμού (γρανάζια, άξονες, δείκτες και πλάκες) μετατράπηκαν σε νέο υλικό, γνωστό ως Ατακαμίτης (τριοξυχλωρίδιο του χαλκού).
Ο Ατακαμίτης είναι ένα πετρώδες-ορυκτό υλικό με πυκνότητα 3.8 gr/cm³, σε αντίθεση με την αρχική πυκνότητα του μπρούντζου που ήταν 8.8 gr/cm³.
Το 1901, ο Μηχανισμός ανελκύστηκε από τον βυθό, αλλά η απότομη αφυδάτωσή του προκάλεσε σημαντική συρρίκνωση, παραμόρφωση και ρηγμάτωση των μερών του.
Σήμερα, ο Μηχανισμός σώζεται σε μεγάλα και μικρότερα θραύσματα, ακανόνιστα παραμορφωμένα και συρρικνωμένα σε τρεις διαστάσεις – σε κατάσταση αντίστοιχη με αυτήν μιας «μούμιας».
Οποιαδήποτε διαστασιολογική μέτρηση στα θραύσματα, όσο ακριβής κι αν είναι, επηρεάζεται από τη συρρίκνωση και την παραμόρφωση, λόγω αλλαγής του υλικού και της αφυδάτωσης.
Κατά συνέπεια, συμπεράσματα όπως ότι ο Μηχανισμός ήταν ένα μη λειτουργικό διακοσμητικό παιχνίδι, δηλαδή μία «αποτυχημένη κατασκευή», είναι τουλάχιστον άστοχα και εσφαλμένα. Δεν ανταποκρίνονται στην Πραγματικότητα, ούτε συμβαδίζουν με το εξαιρετικά υψηλό επίπεδο σχεδιασμού και κατασκευής αυτού του μοναδικού τεχνουργήματος του αρχαίου κόσμου, το οποίο αποτελεί ένα Παγκόσμιο Μνημείο της Αρχαιότητας.
Κατά τη γνώμη μου, ως ερευνητής και κατασκευαστής τριών λειτουργικών μοντέλων του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, αυτό το εντελώς άστοχο συμπέρασμα αδικεί το ταλέντο και τη μηχανουργική δεξιοτεχνία του αρχαίου Κατασκευαστή (του οποίου το όνομα δεν διασώζεται).
Ο Κατασκευαστής αυτός δημιούργησε τα γρανάζια, τους άξονες, τις ατράκτους, τις μετρητικές κλίμακες με τους δείκτες τους, και κατόπιν έγραψε και το Εγχειρίδιο Χρήσης του δημιουργήματός του (το οποίο διασώζεται τμηματικά – σε αποσπασματικές προτάσεις, λέξεις και γράμματα).
Αν κάποιο γρανάζι παρουσίαζε μηχανολογικό πρόβλημα, απλώς θα το αντικαθιστούσε με νέο.
Την εποχή εκείνη, ο μπρούντζος ήταν εξαιρετικά ακριβό υλικό.
Η κατασκευή των εξαρτημάτων ήταν ιδιαίτερα δύσκολη, επίπονη και χρονοβόρα. Υπάρχουν γρανάζια με 229, 223, 188 ή 127 οδόντες – η κατασκευή τους παραμένει ιδιαίτερα απαιτητική ακόμη και σήμερα.
Ο αρχαίος Κατασκευαστής κατασκεύασε επίσης έναν δακτύλιο με 365 οπές διαμέτρου ≈0.8 χιλιοστών. Ένα σφάλμα μόλις 0.3 μοιρών θα κατέστρεφε την προηγούμενη ή την επόμενη οπή. (δοκιμάστε να μετρήσετε από το 1 μέχρι το 365…).
Ποιος ο λόγος να κατασκευαστεί ένα μηχάνημα:
- τόσο ακριβό,
- τόσο πολύπλοκο,
- τόσο χρονοβόρο και επίπονο,
- με εξαιρετικά μεγάλο αριθμό εξαρτημάτων και οπών
- και με το Εγχειρίδιο Χρήσης του,
αν ήταν απλώς ένα μη λειτουργικό παιχνίδι;
Η μελέτη της διάβρωσης και της γεωμετρικής παραμόρφωσης των θραυσμάτων δημοσιεύεται στις παρακάτω εργασίες της ομάδας The Functional Reconstruction of Antikythera Mechanism – The FRAMe Project, με συγγραφείς τους Αριστείδη Βούλγαρη, Δρ. Χριστόφορο Μουρατίδη και Αντρέα Βοσινάκη:
- Voulgaris A., Mouratidis C., Vossinakis A. (2019):
Simulation and Analysis of Natural Seawater Chemical Reactions on the Antikythera Mechanism,
Journal of Coastal Research, 35(5), 959–972.
https://doi.org/10.2112/JCOASTRES-D-18-00097.1 - Voulgaris A., Mouratidis C., Vossinakis A., Bokovos G. (2021):
Renumbering of the Antikythera Mechanism Saros cells, Resulting from the Saros Spiral Mechanical Apokatastasis,
Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 21(2), 107–128.
https://www.maajournal.com/index.php/maa/article/view/529/460 - Voulgaris A., Mouratidis C., Vossinakis A. (2025):
Reconstructing the Antikythera Mechanism’s Central Front Dial parts – Division and Placement of the Zodiac Dial ring,
Journal of the Astronomical History and Heritage, 28(1), 257–279.
https://dds.sciengine.com/cfs/files/pdfs/view/1440-2807/B14DB9E8860042A1AF8B2997E4F33D33.pdf
Παρατίθενται αντιπροσωπευτικές φωτογραφίες και αξονικές τομογραφίες των δύο μεγαλύτερων θραυσμάτων του Μηχανισμού των Αντικυθήρων (Θραύσμα Α και C), όπου η παραμόρφωση είναι εμφανής, καθώς και μία από τις λειτουργικές ανακατασκευές του Μηχανισμού από την ομάδα The FRAMe Project.
Αριστείδης Βούλγαρης
The FRAMe Project
