Το πρώτο κύμα εκσυγχρονισμού της Κίνας άρχισε το 1978 και ολοκληρώθηκε το 2008, έτος που εκδηλώθηκε η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση. Ο ρυθμός ανάπτυξης την περίοδο αυτή ήταν διψήφιος(άνω του 10% ετησίως) και κινητήρας της οικονομίας ήταν οι εξαγωγικές βιομηχανίες. Η παραγωγή των βιομηχανιών αυτών στηρίζονταν στο χαμηλό εργατικό κόστος και στην ενσωμάτωση τεχνογνωσίας ξένης προέλευσης. Η χρηματοδότηση της οικονομίας σε αυτήν την πρώτη φάση του εκσυγχρονισμού βασίσθηκε στο συνάλλαγμα που προέρχονταν από τις αλματωδώς αυξανόμενες εξαγωγές. Οι κρατικές στην πλειοψηφία τους τράπεζες χρηματοδοτούσαν παραγωγικές επενδύσεις με λογικά επιτόκια.
Μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 άρχισαν να περιορίζονται οι κινεζικές εξαγωγές. Η «δίψα» για τα φθηνά και μέτριας, μέχρι τότε, ποιότητας κινεζικά προϊόντα μειώθηκε. Από τις αρχές της δεκαετίας του 2010 προωθείται, ως απάντηση στην ελάττωση του ρυθμού ανόδου των εξαγωγών, ένα δεύτερο κύμα εκσυγχρονισμού με ποιοτικότερα χαρακτηριστικά και επιβράδυνση των ρυθμών αναπτυξης (6,6% ετησίως κατά μέσο όρο την τελευταία δεκαετία).
Στο δεύτερο αυτό κύμα εκσυγχρονισμού,πιό αναλυτικά, σημειώθηκε μια στροφή από την στήριξη της οικονομίας στις εξαγωγές και την φθηνή εργασία, στην παραγωγή σαφώς ποιοτικότερων και μεγαλύτερης γκάμας προϊόντων,σε ανταγωνιστικές πάντα τιμές. Η παραγωγή αξιοποιεί όχι μόνον εισαγόμενη τεχνογνωσία αλλά και τεχνολογίες αιχμής εγχώριας επινόησης. Σε αυτήν την δεύτερη φάση το βάρος της εγχώριας κατανάλωσης και του τομέα των υπηρεσιών στην οικονομία αυξάνεται σε σχέση με τις εξαγωγές. Η χρηματοδότηση της οικονομίας δεν στηρίζεται πλέον αποκλειστικά στο εμπορικό πλεόνασμα αλλά και στην εκτύπωση γουάν από την κεντρική τράπεζα της χώρας.
Η μετάβαση σε μια οικονομία ποιοτικότερη και πιο ώριμη δεν ήταν εύκολη. Υπήρξε ένα λεπτό και δύσκολο εγχείρημα, καθώς στην αφετηρία της προώθησης του η εγχώρια κατανάλωση ήταν πολύ περιορισμένη ως ποσοστό επί του ΑΕΠ.Η αλλαγή του αναπτυξιακού μοντέλου απαίτησε και συνεχίζει να απαιτεί χρονοβόρες δομικές μεταρρυθμίσεις, ενώ η περίοδος αυτή δεν ήταν απαλλαγμένη και από κάποια «ατυχήματα»,όπως θα φανεί παρακάτω.
Εκτός από την ανάγκη αναβάθμισης της παιδείας και ενίσχυσης της έρευνας, ως προϋποθέσεων μιας ποιοτικής ανάπτυξης, απαραίτητη ήταν και η αποφασιστική ισχυροποίηση του κοινωνικού κράτους. Λόγω των χαμηλών κοινωνικών παροχών που χαρακτήριζαν την πρώτη περίοδο του εκσυγχρονισμού και συνεχίζουν να χαρακτηρίζουν, σε ένα βαθμό, και την δεύτερη του φάση, τα κινεζικά νοικοκυριά για να διασφαλίσουν το μέλλον τους περιορίζουν την κατανάλωση τους και ενισχύουν την αποταμίευση τους. Έτσι όμως ο στοχος της αύξησης της εγχώριας ζήτησης υπονομεύεται.
Μια σχετικά ασφαλής μορφή αποταμίευσης, στην οποία κατά κόρον καταφεύγουν οι κινεζοι,είναι η αγορά κατοικίας. Το κράτος, αξιοποιώντας την τάση αυτή των πολιτών και θέλοντας να αποσείσει το ενδεχόμενο μιας απότομης επιβράδυνσης της οικονομίας στην δεύτερη περίοδο του εκσυγχρονισμού, προώθησε διαδοχικούς κύκλους υπερεπένδυσης στις υποδομές και στην ανέγερση κατοικιών. Μέσο προς αυτήν την κατεύθυνση ήταν το άνοιγμα και το κλείσιμο της στρόφιγγας χρηματοδότησης των κατασκευών από τις τράπεζες.
Ο τελευταίος κύκλος υπερεπένδυσης στις κατοικίες ήταν ο ισχυρότερος, καθώς προορίζονταν να παίξει ρόλο-κλειδί στην ανάκαμψη της οικονομίας μετα την πανδημία. Το τέλος του συνέπεσε με την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία. Σε αυτόν τον τελευταίο κύκλο σημειώθηκαν ορισμένα «παρατράγουδα».Το σημαντικότερο ατόπημα από μεριάς των μεγαλοεργολάβων ήταν η καθυστέρηση της παράδοσης κατοικιών σε πολίτες, που είχαν προκαταβάλει την αξία του ακινήτου τους, με ίδιους πόρους ή και με ενυπόθηκο δανεισμό. Οι αδικαιολόγητες καθυστερήσεις σχετίζονταν με την τάση των κατασκευαστών να αγοράζουν ολοένα και πιό μεγάλες εκτάσεις γης με τα κεφάλαια που προέρχονταν από τις προκαταβολές. Η υποχρέωση έγκαιρης ανέγερσης των προπληρωμένων κατοικιών δεν έγινε σεβαστή σε πολλές περιπτώσεις. Με την αγορά να υπερθερμαίνεται,από ένα σημείο και πέρα, και το όλο εγχείρημα να παίρνει διαστάσεις φούσκας πολλοί πολίτες άρχισαν να αρνούνται να εξυπηρετήσουν τα ενυπόθηκα δάνεια τους.
Η αχαλίνωτη κερδοσκοπία από μέρους των μεγαλοεργολάβων και τα καταστροφικά της αποτελέσματα (σημαντική πτώση των τιμών των ακινήτων με το ξεφούσκωμα της αγοράς) δεν εξώθησαν το κράτος να διασώσει, με χρήματα των φορολογουμένων, τους κλυδωνιζόμενους κατασκευαστές και τις εμπλεκόμενες τράπεζες. Η στήριξη τους με νέο δανεισμο ήταν πολύ περιορισμένη και προσεκτική. Το κράτος συνεχίζει όμως να διευκολύνει τον δανεισμό των πολιτών για αγορά πρώτης κατοικίας.
Τα θλιβερά ατοπήματα του τελευταίου κύκλου υπερεπένδυσης στα ακίνητα είναι πολύ αποκαλυπτικά. Με την κερδοφορία από τις επενδύσεις στην βιομηχανία να εχει περιορισθεί στην διάρκεια του δεύτερου κύματος του εκσυγχρονισμού, τμήματα της κινεζικής ελίτ και του μεγάλου κεφαλαίου αναζητούν κερδοσκοπικές διεξόδους. Η φυγή κεφαλαίων στο εξωτερικό, με στόχο κερδοσκοπικές τοποθετήσεις στις αγορές των ΗΠΑ κυρίως αλλά και της Ευρώπης, παρεμποδίζεται σημαντικά από τους κρατικούς ελέγχους στην κίνηση κεφαλαίων. Η κινεζική αγορά ακινήτων και σε ένα βαθμό και τα κινεζικά χρηματιστήρια είναι «μια κάποια λύσις».
Μέχρι πρόσφατα οι κινέζοι καπιταλιστές μπορούσαν, στο σύνολο τους σχεδόν, να αποκληθούν «παραγωγικοί»,αντιδιαστελλόμενοι προς τους κατά πλειοψηφίαν «ραντιέρηδες» της Δύσης,που αντλούν υπερκέρδη χωρίς ρίσκο και κόπο. Η φούσκα ακινήτων στην Κίνα δείχνει ότι κρυφή φιλοδοξία ενός μέρους τουλάχιστον των κινέζων καπιταλιστών είναι να γίνουν και αυτοί «ραντιέρηδες».Οι κινέζοι, ως νεοεισερχόμενοι στον ατομοκεντρισμό,καλούνται να αντιμετωπίσουν τα αναπόφευκτα προβλήματα που συναντά η διαδικασία της εξατομίκευσης από ένα σημείο και πέρα. Η αναζήτηση, κατά συνέπεια,μετανεωτερικών και μετα-ατομοκεντρικών διεξόδων είναι ζήτημα που δεν αφορά μόνον την Δύση αλλά αφορά και την Ανατολή.
Πηγές
Δεν έχουν τον Θεό τους. Ο πόλεμος των φύλων και η ελληνική παράδοση. Σώζεται η Δύση; Του Θεόδωρου Ι.Ζιάκα.Εκδόσεις Αρμός. Μάρτιος 2022.
Wither China’s economic growth?By Otaviano Canuto.Policy center for the new south.August 2022.
Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα («Democracy is a Party», 2019, Συλλογή Ε.Μ.Σ.Τ.) είναι έργο της, αμερικανίδας, Jennifer Nelson.
