Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός – Πρόδρομος της ελληνικής επανάστασης

Print Friendly, PDF & Email
- Advertisement -

Γράφει ο Δημοσθένης Δαββέτας

Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικός αναλυτής

Παιδεία και θρησκεία.

Όταν το 1781 ο Γερμανός φιλόσοφος Εμμανουήλ Καντ εξέδωσε το έργο του ” κριτική του καθαρού λόγου ” υπήρξαν δυο στρατόπεδα σκέψης που ενεργοποιήθηκαν εξ αντιθέτου. Το ένα ,οι σκεπτικιστές ,θεώρησαν ότι βρέθηκε επιτέλους το κατάλληλο όπλο που θα τελείωνε οριστικά τον Χριστιανισμό και την Χριστιανική πίστη. Το άλλο ,ο Χριστιανικός κόσμος ,ένοιωθε μια αναστάτωση γιατί κατάλαβε ότι οι αντίπαλοι του ,θα ξεκινούσαν νέες επιθέσεις βασισμένες στην φιλοσοφία ,οπότε θα έπρεπε να αναδιοργανωθούν θεωρητικά.

Οι Σκεπτικιστές ερμήνευσαν τον καντιανό όρο  ”καθαρός λόγος” ως  ”ορθός λόγος”, ο οποίος θα έκρινε μεταξύ της αισθητής και της υπεραισθητής πραγματικότητας. Όπως όμως μας λέει ο έγκριτος θεολόγος και ιδρυτής της πανελληνίου ενώσεως Θεολόγων, Ιωάννης Δαββέτας, στο βιβλίο του “Επιστήμη και Θρησκεία”, εκδόσεις ΑΘΗΝΑΙ 1962, “κατά τον Καντ η ανεπάρκεια του λόγου ήταν καταφανής, …ο δε διαλεκτικός λόγος για τέτοια ζητήματα είναι επισφαλής. Είχε ανάγκη λοιπόν της βοήθειας ενός ευρύτερου λογικού. ”

Γι’ αυτό μετά από επτά χρόνια ,δηλαδή το 1788, ο Καντ δημοσίευσε το έργο του ” κριτική του πρακτικού λόγου” . “Ένα εγχειρίδιο” πάντα κατά τον Ιωάννην Δαββέτα,”σύμφωνα με το οποίο ο πρακτικός λόγος βρίσκει τις λογικές υποθέσεις ( για να φτάσει σε συμπεράσματα ) όχι στον αέρα αλλά στην γη ,στην ανθρώπινη φύση, στην απλή αίσθηση, στην δύναμη κρισης μεταξύ καλού και κακού, δικαίου και αδίκου”.

Οι περισσότεροι σκεπτικιστές δεν είδαν την ενότητα των δυο έργων του Καντ και είδαν τον ” καθαρό λόγο” ως εχθρό της πίστης.

Μια καλύτερη όμως ερμηνεία του concept του Καντ θα μας δείξει ότι οι σκεπτικιστές ερμηνεύουν τον “καθαρό λόγο” ως ένα λογικό εργαλείο, ως μια λογική μέθοδο μεταξύ υποθέσεων και συμπερασμάτων.

Εκθέτουν όμως γιατί ο Λόγος, ο Ελληνικός Λόγος ,ο Λόγος που αναφέρονται μεταξύ άλλων ο Ηράκλειτος , ο Παρμενίδης, αλλά κι οι άγιοι πατέρες των ευαγγελίων που έγραψαν Ελληνικά, δεν είναι η απλη λογικη. Είναι, τουλάχιστον στην Ελληνική σκέψη από την οποία κι ο Καντ δανείστηκε ιδέες και τον όρο, η προσωπικότης του πνεύματος και των καταστάσεων όλων των διανοητικών λειτουργιών μας.

Ο Λόγος ασκεί την φαντασία και καλλιεργεί την μνήμη, έτσι ώστε όταν το λογικό (ως μέθοδος) φέρει στο μυαλό τις υποθέσεις του ,επεμβαίνει για να το προφυλάξει και να το διορθώσει από τις τυχόν πλάνες του . Ο Λόγος ενοποιεί ,επεξεργάζεται και κατατάσσει όλες τις πνευματικές λειτουργίες του ανθρώπου. Πίστη και Λογική , ενυπάρχουν δημιουργικά κι ισορροπημένα μέσα στον Λόγο. Γι’αυτό είναι μια πολύ πρόχειρη και πονηρά ιδεολογική ανάλυση αυτή που θέλει να διαχωρίσει πίστη με λογική ,δίνοντας στην πρώτη μόνο κάτι το μεταφυσικό και στην δεύτερη κάτι το πρακτικό.

Έτσι φτάνουμε στην κλισέ, πονηρή αντίληψη ,ότι επιστήμη- παιδεία και θρησκεία είναι δυο ασύμβατα ,εχθρικά μεταξύ τους στοιχεία. Κι όμως είναι η εμπειρία της ζωής που μας λέει ότι διαίσθηση και Λογική μπορούν να συνεργήσουν και να γεννηθεί η ενστικτώδης λογική Σοφία που κι ο Νίτσε αναφέρθηκε μιλώντας, παρά την κριτική του, για τον Σωκράτη.

Η πίστη κι η επιστήμη- παιδεία συνυπάρχουν θαυμάσια στον Λόγο. Ειδικά στην ορθόδοξη Εκκλησία μπορούμε να δούμε αξιοπρόσεκτα παραδείγματα τέτοιου συνδυασμού. Ένα από τα κορυφαία είναι η περίπτωση του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, του γνωστού και με το όνομα, Πατροκοσμάς ο οποίος το 1961 , ανακηρύχτηκε άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας και εορτάζεται στις 24 Αυγούστου.

Το κατά κόσμον όνομα του ήταν Κώνστας ,ενώ το επώνυμο του, χάρις στις αναφορές των κρατικών αρχείων της Βενετίας, ήταν Εσωχωρίτης.

Γεννήθηκε στην Αιτωλία το 1714 και όπως αναφέρει ο ίδιος αόριστα ” η πατρίδα μου είναι η Ελλάδα και το Αποκουρον” χωριό κοντά στο Θέρμο ,κατά τα γραφόμενα του βιογράφου και σύγχρονου του Νικόδημου Αγιορείτη , ο οποίος λέει επίσης ότι πέθανε σε ηλικία 65 ετών. Μαθήτευσε στα διδασκαλεία της Παρνασσίδας και της Ναυπακτίας , δίπλα σε ονομαστούς ιεροδιδασκάλους, ένας εκ των οποίων ,ο ιεροδιάκονος Γεράσιμος Λύτσικας του έμαθε τα βασικά γράμματα.

Γύρω στα 20 έλαβε τα “γραμματικά”, δηλαδή την εγκύκλιο παιδεία ,από τον ιεροδιάκονο Ανανια. Το 1749 πήγε στην Αθωνιάδα Σχολή του Αγίου όρους ,όπου σπούδασε φιλοσοφία και θεολογία. Για δυο χρόνια υπήρξε μοναχός στην μονή Φιλοθέου στο Άγιο Όρος. Το 1759 ,αρκετά ώριμος γνωσιολογικά και πνευματικά, εγκαταλείπει το μοναστήρι και μ’ εντολή του πατριάρχη Σεραφείμ, ξεκίνησε τις περιοδείες του σε Δυτική και Βόρεια Ελλάδα ,όπως και στην Ήπειρο. Στόχος του ήταν μέσω των γνώσεων του και κυρίως της φλόγας που τον διαπερνούσε, να βοηθήσει τους ορθόδοξους χριστιανούς Έλληνες να μην χάσουν την ελληνικότητα τους και να εξισλαμιστούν.

Προτρέπει να γίνουν παντού σχολεία ,ο ίδιος δε ίδρυσε σε 16 χρόνια 200 σχολεία. Γι’αυτόν το σχολείο είναι η βασική κι αναγκαία προϋπόθεση ,το απαραίτητο εργαλείο, για την διατήρηση της ορθοδοξίας και της ελληνικής γλώσσας .

Μέσα από την γνώση των ελληνικών ,όχι μόνο οι Έλληνες θα κρατούσαν την Θρησκεία και τον πολιτισμό τους ,αλλά επίσης μέσω της ελληνικής Παιδείας θα έχτιζαν την ταυτότητα τους και θα ξυπνούσαν την πολιτιστική τους μνήμη μαθαίνοντας για τους σπουδαίους προγόνους τους. Μόνο μέσα από την παιδεία θα μπορούσε να έρθει ,όπως έλεγε, “το ποθούμενο”, δηλαδή η απελευθέρωση του γένους.”

Να σπουδάζετε αδελφοί μου να μανθάνετε γράμματα όσον ημπορείτε. Κι αν δεν εκμάθετε οι πατέρες να σπουδάζετε τα παιδιά σας ,να μανθάνουν τα ελληνικά, διότι και η εκκλησία μας είναι εις την ελληνικήν. Και αν δεν σπουδάσεις, τα ελληνικά, αδελφέ μου, δεν μπορείς να καταλάβεις εκείνα όπου ομολογεί η Εκκλησία μας” ήταν τα λόγια του.

Μια αντίληψη ,όπως καταλαβαίνετε για την γλώσσα και τον ρόλο της τελείως σύγχρονη όπως θα λέγαν κι οι γλωσσολόγοι σήμερα.

Η επίδραση του στον κόσμο ηταν μεγάλη. Με την αφιλοχρηματία του, την ταπεινότητα, τις γνώσεις και την θέρμη του ,συσπείρωσε τους Έλληνες γύρω από την εθνική ,θρησκευτική και πολιτιστική τους ταυτότητα. Οι “διδαχές” κι οι ‘προφητείες” του ,τα κηρύγματα του, διασώθηκαν μέσω της προφορικής παράδοσης και καταγράφηκαν λίγο μετά που εκφωνήθηκαν, ενδεχομένως κι ως υπαγορευμένες ομιλίες σε μαθητές του.

Αυτές εκφωνήθηκαν από το 1772 ως το 1779 και άρχισαν να καταγράφονται από το 1780 ως το 1830. Οι «διδαχές’’ κι οι “προφητείες” πήραν τις διαστάσεις δημοφιλών λαϊκών αναγνωσμάτων ,μέσα από τα οποία αναπτύχθηκαν σύγχρονοι προβληματισμοί για την έννοια του γένους και της θρησκείας. Τα κηρύγματα του αναφέρονται σε ζητήματα καθημερινότητας, σε σχέσεις ατόμων, σε αμαρτίες, σε σχέσεις ανδρών, γυναικών, παιδιών, γονέων στην δράση του κακού. Για να φύγει κάποιος από αυτόν τον δρόμο και να πάει σ’αυτόν του καλού, χρειάζεται θεογνωσία μέσα από την γνώση της ελληνικής γλώσσας η οποία και υπάρχει στην κατανόηση των βιβλίων των ιερών γραφών, υποστήριζε.

Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, μετά την αποτυχία των Ορλωφικών στην Πελοπόννησο , ( εξέγερση των Ελλήνων εναντίον των Τούρκων με τον δάκτυλο της Ρωσίας ) συνελήφθη ως άνθρωπος-πράκτορας των Ρώσων και εκτελέστηκε στις 24 Αυγούστου ,ημέρα Σάββατο ,στο χωριό Κολικόνταση ,κοντά στην πόλη του Βερατίου στην σημερινή Αλβανία. Πίσω από αυτήν την φαινομενική αφορμή, η αιτία θανάτου του ήταν το πάθος του για την ποθούμενη ελευθερία της Ελλάδας μέσα από την παιδεία και την μόρφωση των ιερών κειμένων της Εκκλησίας.

Είναι ένας πρόδρομος της Ελληνικής επανάστασης που θ ‘ακολουθούσε. Είναι μια μορφή Έλληνα Διαφωτιστή, που συνέθεσε την ανάγκη για παιδεία με την ανάγκη για την θρησκεία. Είναι μια διαφορετική πρόταση σε όσους θεωρούν ότι επιστήμη-παιδεία και θρησκεία είναι αντίπαλοι. Σε όσους θεωρούν ότι ο Διαφωτισμός ,ως εκ νέου μόρφωση, ως επανεκκίνηση κι εκσυγχρονισμό παιδείας στηρίζεται υποχρεωτικά στην ρήξη με την Θρησκεία.

Ίσως πχ στην καθολική Εκκλησία η πίστη να είναι η τυφλή υπακοή στους θεσμούς.  ορθόδοξη όμως Εκκλησία, η ατομικότητα ως ελεύθερη σύνθεση παιδείας και πίστης ,επιστήμης και θρησκείας, μπορεί αναπτυχθεί δημιουργικά ,με διάλογο κι όχι μόνο με υποταγή στους θεσμούς.

 

 

 

 

spot_img

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Διαβάστε ακόμα

Stay Connected

2,900ΥποστηρικτέςΚάντε Like
2,767ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
29,900ΣυνδρομητέςΓίνετε συνδρομητής
- Advertisement -

Τελευταία Άρθρα