ΟΠΕΚΕΠΕ: Το πιατάκι με το μέλι

Honey saucer λέγεται το πιατάκι με το μέλι που βάζεις κάπου, προκειμένου να αποκαλυφθεί εκείνος ή εκείνη που θα μπει στον πειρασμό να βουτήξει το χέρι του μέσα. Οι υπάλληλοι της ΕΥΠ που είχαν φτάσει στο γραφείο του προέδρου του οργανισμού για την διανομή των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων ΟΠΕΚΕΠΕ Οργανισμός Πληρωμών και Ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύσεων Προσανατολισμού και Εγγυήσεων λίγο πριν το Πάσχα του 2020, έπρεπε να ελέγξουν αν κάποιες από τις συνεργαζόμενες με αυτόν εταιρείες υπέκλεπταν τις επικοινωνίες του. «“Βάλτε ένα πιατάκι με μέλι” (σ.σ.: honey saucer), του είπαμε», λέει υπάλληλος που δεν βρίσκεται πια στην υπηρεσία, «και θα εμφανιστούν». Εκείνος ζήτησε να του στείλουν μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ένα έγγραφο για την διανομή εκείνης της χρονιάς, που σύντομα εμφανίστηκε σε εφημερίδα που σχετίζεται με μία από τις εταιρείες και καλύπτει θέματα της υπαίθρου χώρας. Ο κύκλος είχε κλείσει.

Ο τότε διοικητής του οργανισμού Γρηγόρης Βάρρας, που δουλεύει σήμερα στο γραφείο του πρωθυπουργού, αρνείται να σχολιάσει το γεγονός, αλλά δύο υπάλληλοι –ο ένας εκ των οποίων εργάστηκε στον ΟΠΕΚΕΠΕ και ο άλλος δουλεύει στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων– το θυμούνται πολύ καλά: «Ακολούθησε κι άλλη επίσκεψη, αλλά η άκρη είχε ήδη βρεθεί», μου είπαν.

Έφοδος στα γραφεία του ΟΠΕΚΕΠΕ

Την περασμένη Πέμπτη 21 Μαΐου γκρεμιζόταν το σύμπαν στον κόσμο των αγροτικών επιδοτήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εξ αιτίας της κρίσης που σοβούσε μεταξύ ΟΠΕΚΕΠΕ και ευρωπαϊκής εισαγγελίας

Ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης Κώστα Τσιάρας και ο Νίκος Σαλάτας βρίσκονταν, όπως και ο υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής, στο ετήσιο συνέδριο της Gaia Επιχειρείν, τεχνικού συμβούλου του ΟΠΕΚΕΠΕ που κάνει την κατανομή των γαιών που δικαιούνται επιδότηση. Η εταιρεία αυτή αποτελεί, σύμφωνα με πηγές από το γραφείο του πρωθυπουργού, «μέρος του προβλήματος». Δύο τουλάχιστον διοικητές του ΟΠΕΚΕΠΕ, οι Γρηγόρης Βάρρας και Βαγγέλης Σημανδράκος, σκόνταψαν στη σχέση του οργανισμού με αυτήν· ένας υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης, o Γιώργος Γεωργαντάς, έχασε τη θέση του επειδή επιχείρησε να αλλάξει το σύστημα υποβολής αιτήσεων γεωργικών ενισχύσεων (τελικά το άλλαξε, υπάγοντας τις αιτήσεις στο κυβερνητικό gov.gr

Κρήτη: η πέτρα του σκανδάλου

Ο διοικητής του ΟΠΕΚΕΠΕ Βαγγέλης Σημανδράκος είχε παραιτηθεί ήδη δύο εβδομάδες, όταν το 2023 συνάντησα έναν στενό του συνεργάτη κάπου στην πλατεία Καραϊσκάκη. Άνοιξε ένα μικρό χαρτάκι στο τραπέζι· είχε αριθμούς και ποσά ανά χωρικό διαμέρισμα της χώρας για το 2022: Τα αιγοπρόβατα στο Ηράκλειο είχαν φτάσει τα 1,7 εκατομμύρια, σημειώνοντας 102% αύξηση από το 2019, στο Ρέθυμνο τα 3,5 εκατομμύρια (αύξηση 102%), τις 871.000 στα Χανιά (76% αύξηση) και τις 30.000 στο Λασίθι (αύξηση 63%). Συνολικά σε όλη τη χώρα εκτός της Κρήτης ο αριθμός των αιγοπροβάτων ελάχιστα είχε αυξηθεί και αυτό σε πολύ λίγες περιοχές (π.χ. στην Καρδίτσα κατά 3%). Η Κρήτη έφτασε με αυτόν τον τρόπο να έχει 6,5 εκατομμύρια αιγοπρόβατα και όλη η υπόλοιπη Ελλάδα 9.

Το inside story φέρνει σήμερα στη δημοσιότητα ένα απόρρητο έγγραφο του διοικητή του οργανισμού, Αθανάσιου Καπρέλη, που συνυπογράφει ο τότε υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης Μάκης Βορίδης. Έχει συνταχθεί στις 18 Σεπτεμβρίου του 2019. Στο έγγραφο γίνεται η παραδοχή ότι τα 94.000 εκτάρια της Κρήτης δεν αρκούν για τον αριθμό των ζώων του νησιού και άρα το νησί με βάση έναν νόμο του 2014 μπορεί να δανειστεί γη από άλλες περιοχές της χώρας.

Πόση όμως γη;

Με μία κουβέντα τα περισσότερα από τα ΑΦΜ της Κρήτης και το 60% των εκτάσεων τροφοδοτήθηκαν από τη γη σε άλλες περιοχές της χώρας. «Πού βρέθηκαν αυτά τα πρόβατα;» με ρώτησε ένας πρώην υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης. «Από τις Κτηνιατρικές Υπηρεσίες της Περιφέρειας», απάντησε μόνος του.

Και πού τα βρήκαν αυτές; Από δηλώσεις των αγροτών που ουδέποτε ελέγχθηκαν (κάθε φορά που ελέγχονται και βρίσκεται απόκλιση διορθώνεται στη βάση δεδομένων του ΟΠΕΚΕΠΕ). Όπως ο Βορίδης έχει βάλει την υπογραφή του στο έγγραφο του Καπρέλη, έτσι έχουν βάλει την υπογραφή τους σε αντίστοιχες «διανομές» και άλλοι υπουργοί.

«Τεχνική Λύση»

Η χώρα ποτέ δεν είχε σωστή μεθοδολογία καθορισμού των βοσκοτόπων. Πριν από το 2014 της είχαν αφαιρεθεί μεγάλες εκτάσεις που οι παραγωγοί δήλωναν ως βοσκοτόπους.

Σαν αποτέλεσμα, η Ελλάδα θα έχανε τις επιδοτήσεις. Ο τότε υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης Γιώργος Καρασμάνης με το υπ’ αριθμ. 22171/12.12.2014 έγγραφο καθόρισε μόνο για το έτος 2014 τη λεγόμενη «τεχνική λύση». Σύμφωνα με αυτήν, σε μέρη που υπήρχε ζωικό κεφάλαιο αλλά δεν έφτανε πάντα η βοσκήσιμη γη, μπορούσε ένα χωρικό διαμέρισμα (Περιφέρεια) να δανειστεί από ένα άλλο. Ενώ η λύση θα ίσχυε μόνο για το 2014 λόγω αναγκαιότητας, στη συνέχεια επειδή δεν ήταν έτοιμα τα διαχειριστικά σχέδια βόσκησης την εφάρμοζαν κατά κόρον, με αποτέλεσμα να ανοίξει η όρεξη και το προσωρινό να αποδειχθεί μόνιμο. Τελικά ίσχυσε μέχρι και το 2024.

Το πρόβλημα θα μπορούσε να είχε λυθεί μόνιμα, αν η κυβέρνηση είχε υποβάλει έγκαιρα στην ΕΕ τα διαχειριστικά σχέδια βόσκησης, τα οποία υποσχέθηκε το 2014. Τα υποσχέθηκε ξανά το 2017, το 2020 και το 2023. Αρχικά ξεκίνησε να τα συντάξει η κεντρική κυβέρνηση και στη συνέχεια εκχώρησε την αρμοδιότητα στους περιφερειάρχες, δίνοντάς τους μάλιστα και τα σχετικά κονδύλια. Τελευταίος που είχε υποσχεθεί την παράδοσή τους ήταν ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης Λευτέρης Αυγενάκης. Όταν τη θέση του ανέλαβε ο Κώστας Τσιάρας, διαπίστωσε ότι τα σχέδια δεν προχωρούσαν και ζήτησε τα λεφτά από τις Περιφέρειες πίσω, για να τα συντάξει και πάλι η κεντρική κυβέρνηση. Μόνο η Περιφέρεια Ηπείρου επέστρεψε 1,5 εκατ. ευρώ. Ο περιφερειάρχης της, Αλέκος Καχριμάνης, θεωρείται στην κυβέρνηση ο πιο πρόθυμος να συντάξει ένα διαχειριστικό σχέδιο βόσκησης. Σε αντίθεση με τον σημερινό Επίτροπο της Ελλάδας στην ΕΕ, πρώην περιφερειάρχη Κεντρικής Μακεδονίας, Απόστολο Τζιτζικώστα, τον οποίο δύο πρώην υπουργοί Αγροτικής Ανάπτυξης μού χαρακτήρισαν ως «τον πιο απρόθυμο».

Η GAIA Επιχειρείν

Ποιος κάνει από το 2014 την κατανομή των γαιών; Η εταιρεία Gaia Επιχειρείν, η λεγόμενη εταιρεία-συντονιστής, σε συνεργασία με την εκάστοτε διοίκηση του ΟΠΕΚΕΠΕ και τον υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης.

Οι άδοξες προσπάθειες Γεωργαντά-Σημανδράκου

Το 2022-2023, επί υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης Γιώργου Γεωργαντά και διοικητή του ΟΠΕΚΕΠΕ Βαγγέλη Σημανδράκου, γίνονται βήματα προς τα εμπρός: Καθιερώνεται το monitoring για τις πληρωμές σε ολόκληρη τη χώρα και γίνονται πραγματικοί έλεγχοι.

Το 2022 ο Γεωργαντάς αποφασίζει, για να μην είναι όμηρος της GAIA, της εταιρείας-συντονιστή, να ανεβαίνουν στο gov.gr οι αιτήσεις των παραγωγών. Το μέτρο δεν στέφεται από επιτυχία, καθώς υπονομεύεται από μέσα. Ο Γεωργαντάς αντικαθίσταται από υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης μετά τις εκλογές του Ιουλίου 2023.

Τον Οκτώβριο του 2023 η διοίκηση Σημανδράκου μπλοκάρει 6.000 ΑΦΜ που οι δικαιούχοι τους είτε έχουν στείλει ένορκες βεβαιώσεις που βεβαιώνουν ψευδώς, είτε έχουν συνδεθεί με παράνομες συμπεριφορές από ανοίγματα λογαριασμών ή άλλες ανακριτικές πράξεις. Π.χ. ένας υπάλληλος του ΟΠΕΚΕΠΕ συνδέεται με μοναχό μονής της Κρήτης που φέρεται να κάνει ενοικιαστήριο σε άνθρωπο της νύχτας με πλούσια δράση στη Μεγαλόνησο – και όχι μόνο σε αυτήν. Στον λογαριασμό του υπαλλήλου βρίσκονται χρήματα που δεν δικαιολογούνται. (Στην έφοδο της ευρωπαϊκής εισαγγελίας που έγινε πριν λίγες ημέρες ταυτόχρονα στην Αθήνα και στην Κρήτη, ο υπάλληλος αυτός αποτελεί «στόχο» της έρευνας.)

Δύο μήνες μετά ο διάδοχος του Γεωργαντά, Λευτέρης Αυγενάκης, διώχνει  τον Σημανδράκο, που έχει διοριστεί μέσω ΑΣΕΠ. Τον διαδέχεται ο αναπληρωτής του, Κυριάκος Μπαμπασίδης, που κάνει υπεύθυνη ελέγχου την Παρασκευή Τυχεροπούλου. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης βλέποντας το αδιέξοδο ζητάει τη βοήθεια της οικογένειας Λάτση για να εκτονωθεί η αντιπαράθεση της εταιρείας-συντονιστή με τον ΟΠΕΚΕΠΕ και να αλλάξει ο τρόπος διοίκησης της εταιρείας. Η οικογένεια Λάτση μπαίνει στη Gaia Επιχειρείν, που αλλάζει διοίκηση

Στο χρονικό αυτό σημείο η ευρωπαϊκή εισαγγελία έχει πλήρη εικόνα των παρανομιών, καθώς η οικονομική αστυνομία, πολλές κατά τόπους εισαγγελίες και η αστυνομία της Κρήτης βρίσκονται στα ίχνη αυτών που εισπράττουν παράνομα τις επιδοτήσεις. Ένα ανώτερο στέλεχος της ΕΛΑΣ μου λέει σε συνάντηση στο γραφείο του για το θέμα: «Όταν κλέβουν τόσοι πολλοί δεν είναι πλέον πράξη κατά τον ποινικό κώδικα, αλλά κοινωνική συμπεριφορά».

Εν τω μεταξύ ο πρωθυπουργός επιχειρεί να συνεννοηθεί με την ΕΕ ώστε να μην αφαιρεθεί η διαπίστευση του οργανισμού και δεν είναι σε θέση να πληρώνει τις ευρωπαϊκές επιδοτήσεις (στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να πληρώνει από εθνικούς πόρους και να παίρνει τα χρήματα από την ΕΕ εφόσον αποδεικνύει τη νομιμότητα κάθε μίας από τις 650.000 πληρωμές).

Οδεύοντας προς τη σύγκρουση

Ανάμεσα στα ΑΦΜ που καλείται να ελέγξει η Τυχεροπούλου είναι και πέντε ΑΦΜ από την Κρήτη. Τον Νοέμβριο του 2022 η πληρωμή αυτών των ΑΦΜ έχει μπλοκαριστεί, διότι λείπουν δικαιολογητικά. Από τον έλεγχο των δικαιολογητικών, όταν προσκομίζονται, προκύπτει ότι:

1. Μία παραγωγός δηλώνει 3 αγροτεμάχια 168 στρεμμάτων στη Χίο. Δύο από αυτά είναι ελαιώνες. Στον ειδικό χάρτη (γεωυπόβαθρο) δεν υπάρχει ελαιώνας στο σημείο αυτό. Ένα αγροτεμάχιο δηλώνεται ως χωράφι όπου παράγονται ζωοτροφές. Εκεί εμφανίζεται αμπέλι.

2. Μία άλλη παραγωγός δηλώνει ιδιόκτητο αγροτεμάχιο στην Πάρο 211 στρεμμάτων, ενώ από τον χάρτη φαίνεται δασική έκταση.

3. Ένας άλλος παραγωγός συνδεδεμένος μαζί τους εμφανίζει δύο ιδιόκτητα αγροτεμάχια στην Πάρο με συνολική έκταση 310 στρεμμάτων για παραγωγή ζωοτροφών, που βρίσκονται σε αγρανάπαυση. Πρόκειται ομοίως για για δασική έκταση.

4. Ένας τέταρτος παραγωγός εμφανίζει δύο χωράφια σε αγρανάπαυση στην Πάρο. Το οικόπεδο μοιάζει να έχει εγκαταλειφθεί.

5. Τέλος μία ιδιοκτήτρια εμφανίζεται να έχει ακίνητο που νοικιάζει ως βοσκοτόπι, που τα δύο προηγούμενα χρόνια εμφανίζεται να έχει άλλον ιδιοκτήτη.

Η Τυχεροπουλου αρνείται να σχολιάσει αυτές τις περιπτώσεις, αλλά πηγές του οργανισμού λένε ότι είχε ζητήσει από τη διοίκηση να της διευκρινιστεί αν θα έπρεπε ή όχι να «απελευθερώσει» αυτά τα ΑΦΜ για να γίνουν πληρωμές. Ένας συνάδελφός της μάλιστα μου είπε: «Σε αυτές τις περιπτώσεις τα ζήταγε πάντα γραπτά».

Ταυτόχρονα η ευρωπαϊκή εισαγγελία ζητά την απόσπασή της από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, το οποίο δεν την εγκρίνει. Όταν αρχίζει και εμφανίζεται ως μάρτυρας σε υποθέσεις της ευρωπαϊκής εισαγγελίας για παραγωγούς που πρέπει να επιστρέψουν χρήματα επειδή τα εισέπραξαν παράνομα, αποκαθηλώνεται από τη θέση της και τοποθετείται στο αρχείο του οργανισμού.

Κατάργηση του οργανισμού;

Στην έφοδο της ευρωπαϊκής εισαγγελίας στον αμαρτωλό οργανισμό στις 19 Μαΐου παίρνουν μέρος 20 αστυνομικοί. Οι υπεύθυνοι πληροφορικής λείπουν κατά σύμπτωση εκείνη την ημέρα και όταν καλείται να συνδράμει ένας παλιότερος υπεύθυνος πληροφορικής, η διοίκηση υποστηρίζει ότι δεν είναι αρμόδιος. Οι δύο εισαγγελείς που έχουν το γενικό πρόσταγμα των ερευνών ζητούν από τους υπαλλήλους να δώσουν καταθέσεις ενόρκως και αυτοί αρνούνται.

Στη συνέχεια; Σύμφωνα με μία ελληνική δικαστική πηγή, ζητούν να εκδοθούν εντάλματα σύλληψης κατά στελεχών του ΟΠΕΚΕΠΕ για παρεμπόδιση της έρευνας. Η ιδέα απορρίπτεται, αφού πρώτα μεσολαβήσει και ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης Κώστας Τσιάρας.

Ο νέος πρόεδρος του Οργανισμού Νίκος Σαλάτας αρνείται ότι δεν συνεργάστηκαν οι υπηρεσίες του, αλλά η παρουσία αστυνομικών και εισαγγελέων στα γραφεία του ΟΠΕΚΕΠΕ διαρκεί ως τις 4 το πρωί. Την επόμενη μέρα ο ευρωπαϊκός οργανισμός μιλάει για έλλειψη ειλικρινούς συνεργασίας και προσθέτει ότι οι παράνομες πράξεις μπορεί να είχαν οργανωθεί με συστηματικό τρόπο με τη συμβολή μελών του ΔΣ και στελεχών του ΟΠΕΚΕΠΕ.

Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Κωστής Χατζηδάκης, που εποπτεύει το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, φαίνεται να καλοβλέπει τώρα μία πρόταση για υπαγωγή του ΟΠΕΚΕΠΕ στην Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΔΑΕ), όπως έγραψε η εφημερίδα Πρώτο Θέμα. Η πρόταση δεν είναι καινούρια. Και παλιότερα, το 2020, ο Γρηγόρης Βάρρας είχε προτείνει τη συγχώνευση των βάσεων δεδομένων του ΟΠΕΚΕΠΕ με εκείνες της ΑΔΑΕ. Αλλά ακόμα και αν γίνει αυτό, πρέπει να λυθούν δύο ζητήματα: Πώς θα πληρωθούν οι φετινές επιδοτήσεις και πώς θα γίνονται οι έλεγχοι για όσους κλέβουν.

Τι είχες Γιάννη, τι είχα πάντα.