Οι οικονομικές προκλήσεις για την Ελλάδα το 2021

Του Αλκη Καλλιαντζίδη, Οικονομολόγου [email protected]   www.kalkis.eu

Οι επιστήμονες ερευνητές των διαφόρων φαρμακευτικών εταιρειών φαίνεται ότι άνοιξαν σε χρόνο ρεκόρ έναν ελπιδοφόρο δρόμο, αφού ανακάλυψαν τα αντι-Covit 19 εμβόλια με τα οποία άρχισαν παγκοσμίως να εμβολιάζονται προληπτικά οι υγειονομικοί λειτουργοί και απλοί πολίτες, εν αναμονή της αποτελεσματικότητάς τους η οποία μακάρι σύντομα να αποδειχθεί. Διαφορετικά θα μας πάρει και θα μας σηκώσει η βαθύτατη ύφεση και η συνεπακόλουθη οικονομική και κοινωνική μας οπισθοδρόμηση. Βρισκόμαστε εν τω μέσω της πανδημίας την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές. Από παντού ακούμε και βλέπουμε εντατικοποίηση των μέτρων της καραντίνας, κάτι που ως φαίνεται μάλλον θα κρατήσει μέχρι και το τέλος του 1^ου εξαμήνου του 2021, ίσως και περισσότερο. Συνεπώς έγκυρες μακροοικονομικές προβλέψεις δεν μπορούν να γίνουν σήμερα, λόγω αυτής της συνεχιζόμενης αβεβαιότητας. Η μόνη βεβαιότητα που έχουμε σήμερα είναι η θετική έκρηξη της ψηφιοποίησης των διαφόρων παρεχομένων υπηρεσιών και «η εκτόξευση των εργαλείων τηλεργασίας και των Τηλεμεταναστών», όπως είχα γράψει στις 7-5-2020 στις Ανιχνεύσεις : ΕΔΩ

Πάντως η ανακάλυψη μέχρι στιγμής 3 δυτικών εμβολίων, πλέον του ρωσικού και κινεζικού δείχνει ότι από το δεύτερο εξάμηνο θα αρχίσει να υποχωρεί από το παγκόσμιο προσκήνιο η ιατρική για να δώσει σταδιακά τη θέση της στους οικονομολόγους. Η ώρα τους πλησιάζει. Για να μην πω ότι ήδη είναι εδώ, αφού ήταν υποχρεωμένοι να εκπονήσουν και να υποβάλλουν στην Ε.Ε. τα «Σχέδια Ανάκαμψης», όπως π.χ. το αντίστοιχο «Σχέδιο ανάπτυξης για την Ελληνική Οικονομία». Τώρα το τελευταίο, πέρα από τους γενικούς του άξονες, θα πρέπει τάχιστα να εξειδικευθεί  με περισσή ευρηματικότητα σε συγκεκριμένα Μέτρα και αναμενόμενα Παραδοτέα αποτελέσματα ανάκαμψης, τη στιγμή που σήμερα έχουμε ταυτόχρονη πτώση και της ζήτησης και της προσφοράς αγαθών και υπηρεσιών. Και τούτο διότι η υποχρεωτική καραντίνα μας ρίχνει κατά μεγάλο μέρος τη ζήτησή μας για αγαθά και υπηρεσίες, αλλά και την προσφορά τους, αφού σχεδόν τα πάντα υπολειτουργούν. Ποιος π.χ. βάζει βενζίνη στο ακίνητο αυτοκίνητό του ή ποιος πηγαίνει στο κλειστό γυμναστήριο ;  Ποιες επιχειρήσεις παράγουν καταντιστοιχία καύσιμα βενζινάδικων και αναλώσιμα γυμναστηρίων ;

Ποιο μείγμα πολιτικής (κατά το μείγμα φαρμάκων που δίνουν οι γιατροί στον ασθενή Covid 19) θα προτείνουν λοιπόν τώρα οι οικονομολόγοι για την αντιμετώπιση του φονικού «υιού» της ανεξέλεγκτης ύφεσης η οποία, ως επιπτώσεις, έχει τη χρεοκοπία χιλιάδων επιχειρήσεων, την ανεργία αναρίθμητων εργαζομένων ή ελευθέρων επαγγελματιών, την διόγκωση της φτώχειας και της πείνας ; Ακόμα ηχεί στα αυτιά μου, ως τηλεθεατή, το ανατριχιαστικό σύνθημα των απελπισμένων Λιβανέζων διαδηλωτών : «καλύτερα να πεθάνουμε από τον κορωνοϊό παρά από την πείνα. Ακόμα και στο χλιδάτο Ντουμπάι είδα προχθές βράδυ στο γερμανο-γαλλικό κανάλι ARTE γυναίκες, ντυμένες από ντροπή με μπούργκα, να ζητιανεύουν για ένα κομμάτι ψωμί  !

H οικονομική ανάκαμψη του επόμενου έτους 2021 θα έχει να αντιμετωπίσει πολλούς σημαντικούς αγνώστους. Μεταξύ αυτών, τέσσερις παρακολουθούνται ιδιαίτερα από τους συγκυριολόγους, επειδή θα καθορίσουν εν μέρει τον ρυθμό της αναμενόμενης ανάκαμψης, δηλαδή  : την επιτάχυνση των επιχειρηματικών χρεοκοπιών, την εξέλιξη της αγοράς εργασίας και την αύξηση της ανεργίας, το επίπεδο κατανάλωσης και της αποταμίευσης και την αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων, η οποία προκύπτει ιδίως από τα προηγούμενα σημεία. Η Ελλάδα έχει επιπλέον να αντιμετωπίσει και το πρόβλημα του αξιόχρεου του υψηλού της χρέους.

Αντιμετώπιση του «κύματος των πτωχεύσεων»

Χάρη στα : επιστρεπτέα ή μερικώς επιστρεπτέα βοηθήματα προς τις επιχειρήσεις,  στη μείωση των ενοικίων τους, στην αναβολή καταβολής εργοδοτικών εισφορών και ΦΠΑ, το Κράτος τις δημιούργησε ένα δίχτυ  ασφαλείας κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Έτσι, οι επιχειρηματικές χρεοκοπίες πρέπει να μειώθηκαν  φέτος σε σύγκριση με το 2019 με έναν πλασματικό τρόπο. Γιατί η κυβέρνηση ήθελε να αποφύγει, πάση θυσία, τις απολύσεις εργαζομένων των βοηθούμενων επιχειρήσεων. Διαφορετικά οι τελευταίες δεν μπορούσαν να τύχουν τα παραπάνω ευεργετήματα. Αλλά τι θα συμβεί όταν οι εν λόγω επιχειρήσεις θα πρέπει να αποπληρώσουν τα επιστρεπτέα βοηθήματα που τους έχουν ήδη χορηγηθεί και όταν, ταυτόχρονα, το σύστημα της αναστολής των εργαζομένων θα μειωθεί; Η κατάσταση θα αντιστραφεί, προβλέπουν  οι περισσότεροι οικονομολόγοι. Ασφαλείς προβλέψεις αριθμού πτωχεύσεων δεν μπορούν να γίνουν σήμερα. Πάντως εκείνο που μπορούμε να πούμε τώρα είναι το εξής : θα έχουμε επιτάχυνση των πτωχεύσεων η οποία θα μπορούσε ακόμη και να παίξει το ρόλο μιας φούσκας, έχοντας επιπτώσεις στους διάφορους πιστωτές των επιχειρήσεων : στις τράπεζες, στους προμηθευτές, στους δωρητές, στο Κράτος, από το οποίο ήδη ζητούν, οι αμετανόητοι ρέκτες του κινήματος «δεν πληρώνω», να τους χαριστούν τα όποια χρέη τους, χωρίς να μας λένε βέβαια ποιοι θα χρεωθούν αυτήν τη ζημία.  Η επιτάχυνση των πτωχεύσεων θα προκαλέσει έναν τρομερό μηχανισμό για την εξάπλωση της κρίσης από τους τομείς που πλήττονται περισσότερο σήμερα (ξενοδοχεία, εστιατόρια, αναψυχή, τουρισμός, κ.λπ.) και σε άλλους τομείς  της οικονομίας, ακόμη και στον χρηματοπιστωτικό.

Για να αποφευχθεί αυτή η ολέθρια ακολουθία, η κυβέρνηση πρέπει να επιμηκύνει, όσο το δυνατόν περισσότερο, το πρόγραμμα αποπληρωμής των παραπάνω χορηγηθέντων βοηθημάτων, το οποίο θα μπορούσε να φτάσει και τα 5 χρόνια,  στην αποπληρωμή του κεφαλαίου. Ο Bruno de Moura Fernandes, οικονομολόγος της Coface, εφιστά την προσοχή στη σημασία της μη πρόωρης άρσης των μέτρων στήριξης που προορίζονται για επιχειρήσεις. Όχι μόνο αυτό θα επιταχύνει τις χρεοκοπίες, αλλά επιπλέον, «εάν αφαιρέσει το Κράτος την υποστήριξή του πολύ σύντομα, δεν θα είναι αποτελεσματικά όλα όσα έχει ξοδέψει μέχρι τώρα».

Αποφυγή της έκρηξης της ανεργίας

Ένα από τα βασικά ερωτήματα για το 2021 αφορά την εξέλιξη της απασχόλησης και της ανεργίας την οποία προέβλεψε, νομίζω καθ’υπερβολή, στο 32% η Capital Economics για την Ελλάδα.

Εκτός από τις αναπόφευκτες επιχειρηματικές χρεοκοπίες που θα διογκώσουν τις τάξεις των ατόμων που αναζητούν εργασία, κάποια μέτρα στήριξης θα σταματήσουν σε κάποια δεδομένη στιγμή, και κυρίως η «αναστολή εργασίας». Η χορηγούμενη σήμερα αποζημίωση των 535 ευρώ για την αναστολή εργασίας συγκράτησε πλασματικά από την ανεργία χιλιάδες μισθωτούς στην κορύφωση της κρίσης της πανδημίας. Μόνο οι περιοχές της χώρας, όπως π.χ. της Κοζάνης, της δυτικής Αττικής, κλπ, που θα κλείνουν με διοικητική απόφαση, θα συνεχίσουν να επωφελούνται από τα παραπάνω βοηθήματα σε επιχειρήσεις και σε εργαζόμενους. Αλλά τίποτα δεν μας εγγυάται ότι αυτό το πρόγραμμα δεν θα αλλάξει ξανά, εάν η κατάσταση της υγείας δεν βελτιωθεί, ακόμα και μετά τον μαζικό εμβολιασμό των ανθρώπων.

Ενθάρρυνση των  νοικοκυριών για κατανάλωση, εγχώριων αγαθών και υπηρεσιών, παρά για αποταμίευση

Σε ένα πλαίσιο αβεβαιότητας στην αγορά εργασίας και της αυξανόμενης ανεργίας, τα νοικοκυριά, σχεδόν σε όλον τον κόσμο, δεν μπήκαν στον πειρασμό να ξοδέψουν τις όποιες συσσωρευμένες αποταμιεύσεις  τους το 2020, όπως έδειξαν τα σχετικά τραπεζικά στοιχεία, αφού ο κόσμος ήταν υποχρεωτικά κλεισμένος στο σπίτι του.  Το ερώτημα είναι αν θα συνεχίσουν να καταναλώνουν με προσοχή.  Στην γαλλική τράπεζα BNP Paribas, θέλουν να πιστεύουν ότι «η υποχώρηση της ζήτηση το 2020 αντιπροσωπεύει μια πραγματική ελπίδα για κατανάλωση». Όσο όμως είναι δύσκολο να βγαίνουμε έξω από το σπίτι μας ή να ταξιδεύουμε, λόγω Covid 19, οι δαπάνες των νοικοκυριών θα παραμείνουν λογικά περιορισμένες, τουλάχιστο για το 1^ο εξάμηνο του 2021. Αυτές λοιπόν οι πρόσθετες εξοικονομήσεις των νοικοκυριών που καταγράφηκαν, θα μπορούσαν να αποτελέσουν «ένα εξαιρετικά σημαντικό αποθεματικό ανάπτυξης για το μέλλον». Ιδιαίτερα, αν κατευθυνθούν καταναλωτικά σε εγχώρια αγαθά και υπηρεσίες. Ας σταματήσουν λοιπόν, το έτος του 2021 που θα γιορτάσουμε την έναρξη της ελληνικής επανάστασης το 1821, οι έλληνες να ξοδεύουν, έστω και τα λίγα ευρώ τους, πηγαίνοντας στην Τουρκία ή αγοράζοντας τουρκικά αγαθά και υπηρεσίες, όταν καθημερινά ο Ερντογάν απειλεί να μας εξαφανίσει από προσώπου γης.

Η πρόκληση είναι λοιπόν να πετύχουμε να επανατοποθετήσουμε αυτές τις εξοικονομήσεις στην οικονομία, μέσω της κατανάλωσης και κυρίως μέσω των παραγωγικών επενδύσεων. Η διοχέτευση των αποταμιεύσεων προς τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων θα αποτελέσει βασικό μοχλό για την αποφυγή μιας διαρκούς οικονομικής στασιμότητας, λόγω έλλειψης παραγωγικών επενδύσεων. Απομένει να βρει η κυβέρνηση το σωστό μείγμα αξιοποίησης των εν λόγω αποταμιεύσεων αλλά και των επιπρόσθετων κοινοτικών πόρων, του νέου Ταμείου Ανάκαμψης και του νέου επταετούς κοινοτικού προγράμματος, που κάποιοι τους υπολογίζουν στα χαρτιά σε 72 δις ευρώ.

Περιορισμός της αύξησης των κοινωνικών ανισοτήτων

Πάρα τη χορήγηση των παραπάνω βοηθημάτων, σε επιχειρήσεις, σε εργαζομένους σε αναστολή και σε λοιπούς μακροχρόνια ανέργους, ο αντίκτυπος ήταν περιορισμένος στα νοικοκυριά κι άρα δεν απέτρεψε την εμφάνιση νέων ανισοτήτων ή την όξυνση των ήδη υφισταμένων.

Ορισμένες επαγγελματικές κατηγορίες όπως οι αυτοαπασχολούμενοι επηρεάστηκαν περισσότερο από τους εργαζομένους, π.χ. οι ιδιοκτήτες καθαριστηρίων. Οι πιο επισφαλείς εργαζόμενοι (δηλαδή οι ατύπως αυτοαπασχολούμενοι) υποφέρουν από την εξαφάνιση των μικροδουλειών τους, λόγω Covid 19, όπως είναι οι φοιτητές και οι νέοι των οποίων οι προοπτικές για επαγγελματική ένταξη έχουν σκοτεινιάσει.  «Αυτή η κρίση ήταν η ευκαιρία για πρωτοφανή μέτρα διάσωσης από τα Κράτη. Αλλά παρά την καλή θέληση αυτού του σχεδίου, παραμένουν μεγάλες τρύπες στο Σχέδιο, ιδίως όσον αφορά τους νέους και τους εργαζόμενους πρώτης γραμμής», υπογραμμίζει ο Κύκλος των Οικονομολόγων (Cercle des Economistes), στο τελικό ανακοινωθέν της εκδήλωσης που διοργάνωσαν στις 22 Δεκεμβρίου 2020, με τίτλο :  «Υγεία ή οικονομία : έχουμε την δυνατότητα επιλογής ;» Δεν μπορούμε να περιμένουμε την αναμενόμενη ανάκαμψη για να βελτιωθεί η κατάστασή τους. Όλα πρέπει να γίνουν τώρα, ώστε αυτή η γενιά των νέων και οι πιο ευάλωτοι άνθρωποι να μην θυσιαστούν ούτε να ξεχαστούν, όπως εμμέσως πλην σαφώς επιδιώκουν με τη διαρκή διεκδίκηση αναδρομικών από τα «ΚΑΠΗ» (άλλα 2,4 δις ευρώ διαβάσαμε ότι διεκδικούν στον χθεσινό τύπο), στα οποία ανήκει κι ο γράφων. Είναι ντροπή πια η βολεμένη γενιά μας  να τρώει άκαρδα το παρόν και το μέλλον των παιδιών και των εγγονιών μας.

Η επανα-κατάκτηση της φερεγγυότητας της Ελλάδας, ως προς το αξιόχρεο του υψηλού χρέους της πάνω από το 200% του ΑΕΠ

Το τελευταίο διεκδικούμενο ποσό αντιστοιχεί περίπου στο κόστος απόκτησης μιας μοίρας 18 RAFALE που πρόκειται να αγοράσουμε από την Γαλλία για να μην μας αφανίσει η ιμπεριαλιστική Τουρκία.

Εμείς χρειάζεται «να βάλουμε κάτω το κεφάλι». Να ανορθώσουμε την οικονομία μας, να δανειστούμε τώρα που τα επιτόκια των δεκαετών ομολόγων έπεσαν στο 0,51 % (έναντι 6% που δανείζεται η Τουρκία) και οι αγορές μας εμπιστεύονται για έναν άρτιο εξοπλισμό και εκπαίδευση των ενόπλων μας δυνάμεων. Και αυτό πρέπει να το επιτύχουμε μέχρι τον Μάρτιο του 2022, όσο προβλέπεται να ισχύει η χαλαρότητα της ασκούμενης κοινοτικής πολιτικής λόγω Covid 19. Η πρόωρη εξόφληση του ακριβού χρέους μας προς το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (8 δις ευρώ) είναι προς την σωστή κατεύθυνση, γιατί παρέχει εγγυήσεις ελληνικής φερεγγυότητας προς ξένους οίκους αξιολόγησης και επενδυτές. Όμως ας μη ξεχνάμε ότι σήμερα τα ελληνικά ομόλογα δεν θεωρούνται ακόμα επενδυτικά. Απλά τα αγοράζει χαριστικά (έχει αγοράσει ήδη 14 δις ευρώ) η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα γιατί θέλει να ενισχύσει συνολικά την ευρωπαϊκή ανάκαμψη. Για να ξανακερδίσουν τον χαρακτήρα των επενδυτικών ομολόγων,  θα πρέπει οι οίκοι αξιολόγησης να τα ανεβούν τουλάχιστο στη βαθμίδα ΒΒΒ- και έχουμε ακόμα δρόμο μπροστά μας.   

Ευτυχώς που δεν βρισκόμαστε στο 2010 αλλά και ούτε στο 2015 και παραμένουμε κάτω από την κοινοτική ομπρέλα, όσο κι αν μας πικραίνει ενίοτε γιατί δεν τα κάνει 100%, όπως ακριβώς θα τα θέλαμε εμείς.