Ν. Βαρσακέλης: οι Ξένες Άμεσες Επενδύσεις, η Εικόνα Ισχύος μιας Οικονομίας

Νίκος Χ. Βαρσακέλης

Τμήμα Οικονομικών Επιστημών ΑΠΘ

barsak@econ.auth.gr

Στην παγκόσμια οικονομία ένας από τους πλέον σημαντικούς παράγοντες που καθορίζουν την θέση μιας χώρας είναι αφενός οι επενδύσεις που πραγματοποιούν οι επιχειρήσεις της χώρας αυτής σε άλλες χώρες του κόσμου και αφετέρου οι επενδύσεις που πραγματοποιούν επιχειρήσεις άλλων χωρών στην χώρα αυτή. Οι επενδύσεις αυτές ονομάζονται Ξένες Άμεσες Επενδύσεις (ΞΑΕ). Οι κύριοι εξαγωγείς ΞΑΕ είναι οι οικονομικά αναπτυγμένες χώρες οι επιχειρήσεις των οποίων επεκτείνονται και σε άλλες χώρες, εγκαθιστώντας εργοστάσια και παραγωγικές δραστηριότητες. Μέσω των ΞΑΕ,  δημιουργούνται στην χώρα προορισμού θέσεις εργασίας και εισόδημα και μεταφέρεται τεχνογνωσία. Κατά αυτόν τον τρόπο, η χώρα προορισμού ενσωματώνεται καλύτερα στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα.

Η Κίνα, από τις αρχές του 1980, κάλεσε τις  ξένες εταιρείες να εγκατασταθούν εκεί. Η Κίνα, επειδή δεν διέθετε τις αναγκαίες αποταμιεύσεις για να αναπτύξει την οικονομία της, «χρησιμοποίησε» τις αποταμιεύσεις των τρίτων χωρών, κυρίως της Δύσης, μέσω των ΞΑΕ. Στα πρώτα χρόνια, οι ξένες επιχειρήσεις εγκαταστάθηκαν για να εκμεταλλευθούν το άφθονο και φθηνό εργατικό δυναμικό. Στην συνέχεια, καθώς το οικονομικό επίπεδο της Κίνας βελτιωνόταν, οι ξένες εταιρείες μετέφεραν και μέρη της παραγωγικής διαδικασίας που ήταν υψηλότερης τεχνολογίας και τεχνογνωσίας. Έτσι, σταδιακά, η κινεζική οικονομία αποκτούσε τεχνογνωσία και, όπως είδαμε σε περιηγούμενο άρθρο, κατάφερε πλέον να παράγει δική της υψηλή τεχνολογία σε πολύ μεγάλο βαθμό. Επιπλέον, κατά την τελευταία 25ετία, κινέζικες εταιρείες αποφασίζουν και εγκαθιστούν μέρος της παραγωγικής διαδικασίας σε άλλες χώρες μεταξύ των οποίων και η ΕΕ. Σωρεύοντας λοιπόν αποταμιεύσεις, η οικονομική διέξοδος είναι η εξαγωγή επενδύσεων σε άλλες χώρες. Έτσι, λοιπόν, εργοστάσια παραγωγής προϊόντων κινεζικών συμφερόντων εγκαθίστανται σε τρίτες χώρες δημιουργώντας θέσεις εργασίας και εισοδήματα και μεταφέροντας τεχνογνωσία. Για παράδειγμα, η χώρα που επωφελείται σε μεγάλο βαθμό σήμερα είναι το Βιετνάμ.

Ας δούμε όμως την εικόνα της τελευταίας 20ετίας για τις μεγάλες χώρες της δύσης και τις περίφημες BRICS. Στον πίνακα 1 παρουσιάζονται η ροή των ΞΑΕ από επιχειρήσεις της χώρας σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο, σε δισεκατομμύρια δολάρια των ΗΠΑ, για τρεις χρονιές, 2000, 2010 και 2019.  Όπως προκύπτει από τα δεδομένα, η ΕΕ ήταν ο μεγάλος τροφοδότης τις παγκόσμιας οικονομίας σε ΞΑΕ καθώς το 2000 πάνω από 600 δισεκατομμύρια δολάρια επενδύθηκαν σε άλλες χώρες,  ενώ το 2019 οι Ευρωπαϊκές ΞΑΕ ανήλθαν στα 560 δισεκατομμύρια. Η περίπτωση των ΉΠΑ χαρακτηρίζεται από μια διακύμανση καθώς το 2000  η ροή των αμερικανικών ΞΑΕ ανήλθε στα 186 δισεκατομμύρια, αυξήθηκαν στα 349 δισ. το 2010 και μειώθηκαν στα 114 δισεκατομμύρια το 2019. Ο δεύτερος μεγαλύτερος εξαγωγέας επενδύσεων για το 2019 ήταν η Ιαπωνία με 258 δισεκατομμύρια, όταν το 2000 ήταν μόλις 45. Η Κίνα κατά την εικοσαετία αυτή αναδύεται σταδιακά σε εξαγωγέα επενδύσεων καθώς από τα μόλις 4,6 δισεκατομμύρια του 2000 οι κινέζικες επιχειρήσεις επένδυσαν περίπου 137 δισεκατομμύρια το 2019. Τέλος, η Ρωσία φαίνεται να είναι πάλι από τους ουραγούς των αναπτυγμένων χωρών, καθώς από 3,1 δισεκατομμύρια που επένδυσαν οι Ρωσικές επιχειρήσεις στο εξωτερικό κατά το 2000 αυτές ανήλθαν στα 21,9 δισεκατομμύρια το 2019 με σημαντικές διακυμάνσεις κατά την εικοσαετία.

Στον πίνακα 2 παρουσιάζονται τα μερίδια των ΞΑΕ κάθε χώρας ως προς τις παγκόσμιες ΞΑΕ. Είναι εμφανής η πορεία της Κίνας ως ποσοστό των παγκοσμίων ΞΑΕ ακολουθώντας αυξητική πορεία και φθάνοντας το 8,7% εντασσόμενη στις 4 μεγαλύτερες εξαγωγικές χώρες επενδύσεων του κόσμου. Σημειώνω ότι χρησιμοποιείται το 2019 ως τελευταίο έτος διότι μετά το 2020, λόγω της πανδημίας και της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, τα δεδομένα για την Ρωσία δεν θα ήταν αντιπροσωπευτικά.

Τέλος, εάν δούμε σε ποιους κλάδους επικεντρώνονται οι ΞΑΕ των χωρών που εξετάσαμε, θα παρατηρήσουμε ότι ο μεγάλος όγκος των επενδύσεων αφορά την βιομηχανία και τις υπηρεσίες, τόσο για τις δυτικές χώρες όσο και για την Κίνα. Αντίθετα οι ΞΑΕ των ρωσικών επιχειρήσεων αφορούν τον κλάδο των μεταλλείων και τις ενεργείας, όπως. για παράδειγμα. η Lukoil στον κλάδο της διανομής καυσίμων ή της Gazprοm  στον κλάδο της διανομής αερίου. Ειδικά στο κλάδο των μεταλλείων, οι ρωσικές ΞΑΕ επικεντρώνονται στις χώρες της Κεντρικής Αφρικής. Μοντέλο αποικιοκρατίας του 18^ου και 19^ου αιώνα. Για ποια μεταφορά τεχνογνωσίας μπορούμε να μιλήσουμε.

Κλείνοντας αυτήν την σειρά των άρθρων, δείξαμε ότι η Ρωσία ως οικονομία απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί αναπτυγμένη εν αντιθέσει προς την Κίνα, την ΕΕ και τις ΗΠΑ. Η Ρωσία έχασε την ευκαιρία μετά την κατάρρευση τις ΕΣΣΔ να αναδειχθεί σε μια αναπτυγμένη οικονομία, προχωρώντας στις μεταρρυθμίσεις στις οποίες προέβησαν τόσο η Κίνα όσο και οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Εάν θεωρήσουμε την περίοδο Γιέλτσιν ως μια μεταβατική περίοδο λόγω των άμεσων επιπτώσεων της κατάρρευσης της οικονομίας, η διακυβέρνηση Πούτιν δεν δικαιολογείται με κανένα τρόπο.

Σύμφωνα με ένα άρθρο μιας μεγάλης εφημερίδας της Αμερικής, φαίνεται να αναδύονται στην παγκόσμια οικονομία πέντε οικονομικοί και στρατηγικοί πόλοι: οι ΗΠΑ, η ΕΕ, η Κίνα, η Ινδία και η Ρωσία. Με βάση τα οικονομικά δεδομένα ποιος λογικός πολιτικός που ενδιαφέρεται για την ευημερία της χώρας του θα επέλεγε τον φτωχότερο πόλο. Μια χώρα που δεν έχει τίποτε να προσφέρει στους εταίρους της, ούτε τεχνογνωσία, ποτέ τεχνολογία, ούτε καινοτομία, ούτε ΞΑΕ, ούτε καλά πανεπιστήμια κλπ. Και επειδή αρκετοί συμπολίτες μας γοητεύονται από τους αυταρχικούς ηγέτες να προσθέσω ότι ούτε ο εκάστοτε πρόεδρος της Κίνας είναι ανεξέλεγκτος ούτε ο Στάλιν ήταν ανεξέλεγκτος. Υπάρχουν τα λεγόμενα checks and balances του κομμουνιστικού κόμματος που δεν επιτρέπουν την αυθαιρεσία του εκάστοτε  ηγέτη. Στην περίπτωση της διακυβέρνησης Πούτιν λείπουν checks and balances, με αποτέλεσμα την επικράτηση της κλεπτοκρατίας και την συνεχή υποβάθμιση της ρωσικής οικονομίας. Και κλείνοντας, στους BRICS η Ρωσία είναι ο φτωχός συγγενής, και το μόνο που συνεισφέρει είναι οι πωλήσεις πετρελαίου και φυσικού αερίου σε χαμηλότερες τιμές από αυτές της αγοράς.