Μάρτιος 2025
Robert Mason
Εξωτερικός Ερευνητής στο Ινστιτούτο Κρατών του Αραβικού Κόλπου στην Ουάσιγκτον
20 Μαρτίου 2025
Εισαγωγή
Η Μεσόγειος υπήρξε συχνά πεδίο συγκρούσεων, επηρεασμένο από την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και το τέλος των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών στη Βόρεια Αφρική μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα αμερικανικά συμφέροντα στη Μέση Ανατολή κυμάνθηκαν με την πάροδο του χρόνου, επιδιώκοντας σχετικά μετριοπαθείς στόχους: διατήρηση ενεργειακών προμηθειών· αντιμετώπιση της διάδοσης όπλων μαζικής καταστροφής, αντιτρομοκρατία και συνεργασία στον τομέα των πληροφοριών· στήριξη βασικών συμμάχων όπως το Ισραήλ —συμπεριλαμβανομένης της τήρησης των συμφωνιών του Καμπ Ντέιβιντ— και ανταγωνισμός με άλλες μεγάλες δυνάμεις. Οι ΗΠΑ είχαν επίσης υποστηρίξει τη λύση των δύο κρατών επί δεκαετίες, ωστόσο ο πρόεδρος Τραμπ όρισε ως πρέσβη των ΗΠΑ στο Ισραήλ τον Mike Huckabee, ο οποίος έχει προηγουμένως υποστηρίξει τη «λύση του ενός κράτους».
Από τη στρατηγική αναδιάταξη της Ουάσιγκτον το 2017 απέναντι στη Ρωσία και την Κίνα, ο πόλεμος στην Ουκρανία και ο ανταγωνισμός με την Κίνα απέκτησαν μεγαλύτερη σημασία στην αμερικανική εξωτερική πολιτική από την ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτό ίσχυε μέχρι την έναρξη του πολέμου στη Γάζα στις 7 Οκτωβρίου 2023. Η κυβέρνηση Μπάιντεν εξακολούθησε να συνεργάζεται στενά με την κυβέρνηση συνασπισμού του πρωθυπουργού Νετανιάχου κατά τη διάρκεια των στρατιωτικών επιχειρήσεων του Ισραήλ στη Γάζα, στον Λίβανο και αλλού, ιδίως με την παροχή επιπλέον αμερικανικών στρατιωτικών αναπτύξεων στην περιοχή. Ο πόλεμος στη Γάζα υπονόμευσε ουσιαστικά τις Συμφωνίες Αβραάμ, οι οποίες βασίζονταν στην περαιτέρω εξομάλυνση των σχέσεων αραβικών κρατών με το Ισραήλ. Ωστόσο, πληθώρα άλλων τάσεων και ζητημάτων έχουν επηρεάσει τα ενεργειακά έργα στην περιοχή.
Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ ανακάλεσαν την αρχική τους στήριξη στο έργο του αγωγού EastMed —ο οποίος θα μετέφερε αέριο από την Αίγυπτο και το Ισραήλ προς την Κύπρο και την Ελλάδα και στη συνέχεια στην υπόλοιπη Ευρώπη— για οικονομικούς και εμπορικούς λόγους (καθώς ο αγωγός παρακάμπτει την Τουρκία, εντείνοντας τις γεωστρατηγικές εντάσεις), αλλά και για περιβαλλοντικές ανησυχίες, με προτίμηση πλέον σε έργα πράσινης ενέργειας.
Παρόλα αυτά, το Φόρουμ Ενέργειας της Ανατολικής Μεσογείου διατηρεί προοπτικές, καθώς θα μπορούσε να οδηγήσει σε συνεργασία σε ευρύτερο φάσμα ενεργειών, αν και αυτό εξαρτάται και πάλι από την επίλυση του πολέμου στη Γάζα.
Αυτό το κεφάλαιο επικεντρώνεται κυρίως στη σύγχρονη εμπλοκή των ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο —η οποία περιλαμβάνει την Κύπρο, την Αίγυπτο, την Ελλάδα, το Ισραήλ, τα Παλαιστινιακά Εδάφη, τον Λίβανο, τη Λιβύη, τη Συρία και την Τουρκία— όπου οι συγκρούσεις και η κρατική αποσύνθεση έχουν διευκολύνει ορισμένες προσπάθειες αποκλιμάκωσης, καθώς και τοπικές προσκλήσεις ή υποστήριξη για την εμπλοκή εξωτερικών δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένων της Ρωσίας και της Κίνας.
Χρηματοδότηση και Βοήθεια
Η διμερής βοήθεια των ΗΠΑ έχει επικεντρωθεί κυρίως σε δύο χώρες της περιοχής: το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Από το 1946 έως το 2023, η οικονομική και στρατιωτική βοήθεια των ΗΠΑ προς το Ισραήλ ανήλθε σε περίπου 300 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ η βοήθεια προς την Αίγυπτο, η οποία κατατάσσεται δεύτερη, ξεπέρασε τα 150 δισεκατομμύρια. Το 1981, ένα από τα πρώτα προγράμματα που διαχειρίστηκε η USAID στην περιοχή ήταν η Περιφερειακή Συνεργασία Μέσης Ανατολής (MERC), η οποία σχεδιάστηκε για να ενθαρρύνει την επιστημονική συνεργασία μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ. Τα Πολυμερή της Μέσης Ανατολής (MEM), μέρος του Ταμείου Οικονομικής Στήριξης και του Νόμου Εξωτερικής Βοήθειας των ΗΠΑ του 1961, επικεντρώθηκαν στην οικοδόμηση τεχνικής συνεργασίας μεταξύ Αράβων και Ισραηλινών. Τα MEM εξακολουθούν να υποστηρίζουν το Ερευνητικό Κέντρο Αφαλάτωσης της Μέσης Ανατολής (MEDRC) στο Ομάν. Ιδρυθέν το 1996, το MEDRC θεωρείται από τις ΗΠΑ ως μέρος της ειρηνευτικής διαδικασίας της Μέσης Ανατολής, καθώς περιλαμβάνει Ισραηλινούς. Η συνεισφορά των ΗΠΑ είναι οριακή, συνήθως κάτω από 1 εκατομμύριο δολάρια τον χρόνο. Οι ΗΠΑ είναι επίσης παρατηρητής στο SESAME (Synchroton-light Experimental Science and Applications in the Middle East), το οποίο εγκαινιάστηκε στην Ιορδανία το 2017.
Η Συνεργασία για την Ειρήνη στη Μέση Ανατολή (MEPPA) δημιουργήθηκε ως δύο παράλληλα προγράμματα το 2021: ένα πρόγραμμα της USAID για την υποστήριξη της συμφιλίωσης μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων και ένα άλλο υπό αμερικανική διεθνή αναπτυξιακή εταιρεία για την ενίσχυση του παλαιστινιακού χρηματοπιστωτικού τομέα. Από τα 250 εκατομμύρια δολάρια που διατέθηκαν για την περίοδο 2021–2025, ολοένα και μεγαλύτερο ποσοστό δαπανάται για την πτέρυγα της USAID.
Η αμερικανική πολιτική στη Μέση Ανατολή υπέστη καμπή μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Η νεοσυντηρητική ελίτ της Ουάσιγκτον ηγήθηκε μιας στρατιωτικοποιημένης απάντησης υπό τη μορφή του Παγκόσμιου Πολέμου κατά της Τρομοκρατίας (GWOT), ξεκινώντας πρώτα από το Αφγανιστάν (2001) και μετά από το Ιράκ (2003). Σε αντίθεση με τα πολλά μικρότερα προγράμματα του Υπουργείου Εξωτερικών και της USAID, το GWOT κόστισε περίπου 9 τρισεκατομμύρια δολάρια, ένα έλλειμμα που αναμφισβήτητα αναμόρφωσε το εσωτερικό πολιτικό τοπίο των ΗΠΑ και περιόρισε τις φιλοδοξίες τους στο εξωτερικό, επιτρέποντας σε άλλους δρώντες να καλύψουν το κενό.
Ένα από τα μεγαλύτερα προγράμματα που στόχευαν στην κοινωνία των πολιτών και τη δημοκρατική μεταρρύθμιση, η Πρωτοβουλία Εταιρικής Σχέσης για τη Μέση Ανατολή (MEPI), ξεκίνησε το 2002 με μέτριο αντίκτυπο μετά από 20 χρόνια και δαπάνη 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων. Επιπλέον, η προκήρυξη του προέδρου Τραμπ το 2020, με την οποία αναγνωρίστηκε η κυριαρχία του Μαρόκου επί ολόκληρης της Δυτικής Σαχάρας, υπερίσχυσε της στήριξης του MEPI προς την ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών στη Δυτική Σαχάρα — μια κίνηση που ακολούθησε την εξομάλυνση των σχέσεων του Μαρόκου με το Ισραήλ στο πλαίσιο των Συμφωνιών Αβραάμ.
Το πρόγραμμα MER (Middle East Regional), επίσης υπό τη διαχείριση της USAID, έχει στόχο να υποστηρίξει δράσεις για την κλιματική αλλαγή, την ασφάλεια ύδατος και τροφίμων, την κρατική ευθραυστότητα, τη δημοκρατία και διακυβέρνηση, και την χωρίς αποκλεισμούς οικονομική ανάπτυξη. Ο προϋπολογισμός του MER για το 2024 ήταν μόλις 8 εκατομμύρια δολάρια και προορίζεται να συμπληρώσει και όχι να αντικαταστήσει τη διμερή εξωτερική βοήθεια.
Πολιτική των ΗΠΑ, Απειλές και Προκλήσεις
Παρά το γεγονός ότι πολλές χώρες της περιοχής έχουν καταστεί χώρες υποδοχής, διέλευσης και (σε αυξανόμενο βαθμό) αποστολής προσφύγων και μεταναστών —που διαφεύγουν από πολεμικές ζώνες, ακραία φτώχεια και κρατική κατάρρευση— δεν έχει υπάρξει καμία ολιστική στρατηγική των ΗΠΑ ως απάντηση. Επιπλέον, υπάρχει ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο απώλειας αξιοπιστίας — είτε με την προσέγγιση του προέδρου Ομπάμα «ηγεσία από τα μετόπισθεν» στη Λιβύη το 2011, είτε με την απραξία μετά τη χρήση χημικών όπλων από τον Μπασάρ αλ Άσαντ στη Συρία το 2015, παρά την «κόκκινη γραμμή». Αυτές οι εξελίξεις ενθάρρυναν τη Ρωσία, της οποίας η υποστήριξη εξασφάλισε την πατρωνία του Άσαντ, παράλληλα με τη στρατιωτική ενίσχυση από τη Χεζμπολάχ και τις ιρανικές Δυνάμεις Κουντς.
Οι προσπάθειες του προέδρου Άσαντ να δημιουργήσει έσοδα τοποθέτησαν τη Συρία στο επίκεντρο του περιφερειακού εμπορίου Captagon. Αυτό το γεγονός, μαζί με τις προσπάθειες αποκατάστασης και επιστροφής των προσφύγων στη Συρία, παραδόξως ενθάρρυνε πολλές χώρες της περιοχής και τον Αραβικό Σύνδεσμο —οι οποίοι είχαν διακόψει τις διπλωματικές σχέσεις— να τις αποκαταστήσουν. Η ανατροπή του Άσαντ στις αρχές Δεκεμβρίου 2024 προσθέτει ακόμα περισσότερη αβεβαιότητα στην αμερικανική πολιτική και το περιφερειακό περιβάλλον καθώς ξεκινά το πρώτο έτος της δεύτερης προεδρίας Τραμπ.
Τα κράτη του Αραβικού Κόλπου συνέχισαν να εξασφαλίζουν για τον εαυτό τους καίριο ρόλο στη Μεσόγειο τα τελευταία χρόνια, αρχής γενομένης από την Αραβική Ειρηνευτική Πρωτοβουλία, η οποία έθεσε τις βάσεις για εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ το 2002. Ούτε το Ισραήλ ούτε οι ΗΠΑ, κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Ιντιφάντα και του Πολέμου κατά της Τρομοκρατίας, ήταν έτοιμοι ή πρόθυμοι να ενσωματώσουν αυτή την προσέγγιση στις δικές τους πολιτικές, κυρίως για εσωτερικούς πολιτικούς λόγους. Το Κατάρ, τα ΗΑΕ, η Σαουδική Αραβία και το Κουβέιτ συνέχισαν να διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην πολιτική οικονομία διαφόρων κρατών της Βόρειας Αφρικής και της Ανατολικής Μεσογείου, τόσο πριν όσο και μετά την Αραβική Άνοιξη. Οι επενδύσεις τους ήταν ιδιαίτερα σημαντικές για τη σταθερότητα της αιγυπτιακής οικονομίας, όπως και η μεσολάβηση των ΗΑΕ για το Φράγμα της Αναγέννησης της Αιθιοπίας (GERD). Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν επίσης αναπτύξει στενές σχέσεις με την Κύπρο και την Ελλάδα.
Οι ΗΠΑ και η Ινδία συμμετέχουν στην Ομάδα I2U2 μαζί με το Ισραήλ και τα ΗΑΕ, καθώς και στον Διάδρομο Ινδίας–Μέσης Ανατολής–Ευρώπης (IMEC), ο οποίος έχει σχεδιαστεί για να αποσπάσει την προσοχή από την Κίνα και να ενσωματώσει προοδευτικά τον Ινδο-Ειρηνικό με την Ευρώπη μέσω της Αραβικής Χερσονήσου. Ωστόσο, οι προσπάθειες αυτές έχουν έως τώρα υπονομευθεί από τον πόλεμο στη Γάζα.
Η Γαλλία επίσης διαδραματίζει έναν αυξανόμενο ρόλο στις υποθέσεις του Κόλπου, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε περισσότερες κοινές πρωτοβουλίες στη Λεβάντε, όπου είχε ιστορικά αλλά πλέον φθίνουσα επιρροή. Ο διάδοχος του θρόνου Mohammed bin Salman είχε για λίγο κρατήσει τον πρωθυπουργό του Λιβάνου Saad Hariri στο Ριάντ το 2017, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τον ρόλο της Hezbollah στην πολιτική του Λιβάνου. (Βικιπαίδεια) Δεν ήταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ Donald Trump αλλά ο Γάλλος πρόεδρος Emmanuel Macron που βοήθησε στην απελευθέρωση του Hariri. (Al Jazeera)
Η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ συχνά εξαρτάται από τη βούληση του προέδρου των ΗΠΑ να δράσει. Όπου επέλεξε να δράσει ο Πρόεδρος Trump, οι «καταστροφικές» και περιορισμένες πρωτοβουλίες του προς τους Παλαιστίνιους, όπως η «Peace to Prosperity: A Vision to Improve the Lives of the Palestinian and Israeli People», απορρίφθηκαν πλήρως από την παλαιστινιακή ηγεσία λόγω της μεροληπτίας υπέρ του Ισραήλ. Εν μέσω περαιτέρω συγκρούσεων και της απουσίας βιώσιμης ειρηνευτικής διαδικασίας, οι πιέσεις που συνδέονται με τις συμφωνίες που ηγούνται οι ΗΠΑ, οι Abraham Accords, δημιουργούν μια σειρά εσωτερικών και περιφερειακών εντάσεων.
Με την κυβέρνηση του Joe Biden το 2021, η επίδραση της πολιτικής των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή περιορίστηκε σκόπιμα. Το αποτέλεσμα της γενικότερης έλλειψης αμερικανικής πίεσης αποδίδεται σε αποτελέσματα όπως η αποσύνθεση στη Λιβύη, η δημοκρατική οπισθοδρόμηση στην Τυνησία από τον Ιούλιο του 2021, και η αυξανόμενη πολιτική αστάθεια στο Σαχέλ, καθώς τόσο οι ΗΠΑ όσο και η ΕΕ επικεντρώθηκαν σε περιορισμένα ζητήματα τρομοκρατίας και μετανάστευσης. Η διπλωματία με το Ιράν προχώρησε αργά, και χωρίς επαναφορά στο Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA), το Ιράν ήταν σχετικά ελεύθερο να συνεχίσει την ανάπτυξη των πυρηνικών, πυραυλικών και drone προγραμμάτων του. Αν και υπήρξαν κάποιες διαπραγματεύσεις των ΗΠΑ με Σαουδαραβικές διπλωματικές αποστολές για την καθιέρωση παλαιστινιακού κράτους, η προσπάθεια φαίνεται ότι κορυφώθηκε στις 6 Οκτωβρίου 2023. Ο Αμερικανός Υπουργός Εξωτερικών Antony Blinken πέρασε πολλούς μήνες από τότε προσπαθώντας να αποτρέψει κλιμάκωση κατά τον πόλεμο της Γάζας· ωστόσο, οι προσπάθειές του τελικά απέτυχαν και οι ισραηλινές επιθέσεις συνεχίστηκαν σε στόχους στη Συρία, το Ιράν και τον Λίβανο.
Η εμπλοκή των ΗΠΑ με τοπικούς εταίρους όπως η Τουρκία και η Αίγυπτος παραμένει αποσπασματική και τεταμένη. Υπάρχουν εντάσεις ΗΠΑ–Τουρκίας γύρω από την κουρδική κοινότητα, τις πολιτικές απέναντι στο Ιράν, τη φιλοξενία της ηγεσίας της Χαμάς, και την τουρκική απόκτηση ρωσικών πυραύλων· το Κογκρέσο μπλοκάρει σημαντικές νέες πωλήσεις όπλων στην Άγκυρα. Παρόλα αυτά, η Τουρκία είναι σημαντικό μέλος του ΝΑΤΟ και παραμένει ζωτικής σημασίας σε αρκετές πολιτικές γραμμές, ακόμα κι αν οι σχέσεις ΗΠΑ–Τουρκίας παραμένουν περισσότερο συναλλακτικές. Οι σχέσεις των ΗΠΑ με την Cyprus είναι πολύ καλύτερες, με τα δύο κράτη να εμπλέκονται σε στρατηγικό διάλογο το 2024.
Σε ένα πολύπλοκο περιβάλλον ασφάλειας, ενέργειας και τρομοκρατίας, η αμερικανική πολιτική έχει επικεντρωθεί στην τακτική στρατιωτική συνεργασία και τις εξωτερικές απειλές, παρά στην αντιμετώπιση των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών εντός πολλών χωρών. Η περιοχή MENA έχει ιστορικά κακή υποδομή συνδεσιμότητας, η οποία επιδεινώνεται από πολιτικές εντάσεις και αστάθεια, επιβραδύνοντας περαιτέρω την πρόοδο. Ενεργειακά έργα με τα κράτη του Αραβικού Κόλπου έχουν δημιουργήσει ευκαιρίες, όπως η τριμερής συμφωνία μεταξύ ΗΑΕ, Ισραήλ και Ιορδανίας, έως ότου η Ιορδανία την ακύρωσε σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τον πόλεμο στη Γάζα. Πέρα από τη Γάζα, το ζήτημα της Κύπρου, η οριοθέτηση της θαλάσσιας μεθόριου Ελλάδας–Τουρκίας —αν και υπάρχει αποκλιμάκωση από τον Μάιο 2024— και ο εμφύλιος πόλεμος της Λιβύης θα συνεχίσουν να έχουν σημασία. Η προσέγγιση Αιγύπτου–Τουρκίας προχωρά σε κάποιο βαθμό προς συνεργασία για τη Λιβύη, αλλά θα χρειαστούν πολλά χρόνια για να αντιστραφούν η καταστροφή και το χάος στη Λιβύη.
Στο μεταξύ, η China έχει παρέμβει με την Πρωτοβουλία Belt and Road (BRI) με πιο ουσιαστικό τρόπο απ’ ό,τι οι ΗΠΑ ή ο IMEC έως τώρα, προωθώντας συνεργασίες στον τομέα του λιανικού εμπορίου, της χρηματοδότησης και της παραγωγής. Η Κίνα είναι σημαντικός εμπορικός εταίρος και αυξανόμενη επιρροή σε πολλά κράτη του Κόλπου. Επιπλέον, υπάρχει κάποια αναλυτική κάλυψη για την προ θέση διπλής χρήσης υλικών της Κίνας σε λιμάνια όπου έχει παρουσία. Ωστόσο, σε αντίθεση με πολλές δυτικές χώρες, οι πωλήσεις όπλων της Κίνας και η συνολική εξωτερική πολιτική επιρροή της είναι περιορισμένες. Η Κίνα επεκτείνει τον περιφερειακό διπλωματικό της ρόλο: βοήθησε στη διαμεσολάβηση της συμφωνίας εξομάλυνσης Σαουδικής Αραβίας–Ιράν το 2023· έφερε εκπροσώπους της Φατάχ, της Χαμάς και άλλων στο Πεκίνο τον Ιούλιο 2024 κατά τη διάρκεια του πολέμου της Γάζας· και αντιτάχθηκε στην παραβίαση της λιβανικής κυριαρχίας από το Ισραήλ. Από την έναρξη του πολέμου του Ισραήλ στη Γάζα, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν υποστεί σοβαρή βλάβη στην περιφερειακή τους φήμη στον αραβικό κόσμο και η Κίνα είναι ο βασικός ωφελημένος. Οι Λιβανέζοι, Ιορδανοί και Μαυριτανοί θεωρούν την Κίνα ως έναν πιο συνετό δρώντα ασφαλείας από τις ΗΠΑ, και ακόμη και στο Κουβέιτ —που βασίστηκε στην αμερικανική απομάκρυνση ιρακινών στρατευμάτων κατά τον Πόλεμο του Κόλπου του 1991— η κοινή γνώμη είναι σχεδόν ισόρροπα χωρισμένη μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας.
Συμπεράσματα
Μια σταθερή εμπλοκή των Ηνωμένων Πολιτειών κατά την περίοδο της μονοπολικής τους υπεροχής τη δεκαετία του 1990 θα μπορούσε να έχει αποφέρει μια κοινωνικοοικονομική αναγέννηση στις νότιες ακτές της Μεσογείου, πριν από τη σύνοδο του Καμπ Ντέιβιντ το 2000 και πολύ πριν η Αραβική Άνοιξη καταδείξει τη κρατική ευθραυστότητα και δώσει προτεραιότητα στην επιβίωση των καθεστώτων. Ο Πόλεμος κατά της Τρομοκρατίας (GWOT) σπατάλησε προφανώς την αμερικανική επιρροή σε αντιπάλους όπως το Ιράν. Ένα μέρος από τα τρισεκατομμύρια δολάρια που χάθηκαν στον GWOT θα μπορούσε να έχει αξιοποιηθεί για την υλοποίηση σημαντικών έργων στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, της εκπαίδευσης και του εκσυγχρονισμού στη Βιομηχανία σε ολόκληρο τον Παγκόσμιο Νότο. Σε συνδυασμό, αυτά θα μπορούσαν να έχουν δημιουργήσει πρωτοφανή επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης, ενοποίησης και καλής θέλησης.
Η πολιτική των ΗΠΑ υπήρξε εξαιρετικά περιορισμένη, εστιάζοντας στην αποφυγή περιφερειακής διάχυσης από τον αποκαλούμενο «Σκιώδη Πόλεμο» ΗΠΑ/Ισραήλ και Ιράν — περιλαμβάνοντας κυβερνοπολέμους και οικονομικό πόλεμο, στρατιωτικά πλήγματα και δολοφονίες. Μια τέτοια προσέγγιση έχει, προφανώς, αποτύχει.
Αντιθέτως, η προσαρμογή και η καλύτερη ευθυγράμμιση διεθνών, διαπεριφερειακών και τοπικών συμφερόντων, ώστε να αντιμετωπιστούν οι ρίζες μιας σειράς εμφυλίων και περιφερειακών συγκρούσεων, θα μπορούσε να επανατονίσει για πολλούς τη σημασία της Pax Americana.
πηγή:το άρθρο The United States of America and Eastern Mediterranean Security του Robert Mason (Non-Resident Fellow στο Arab Gulf States Institute in Washington) δημοσιεύτηκε ως Κεφάλαιο 2 στο The Future of the Mediterranean (Dis)Order που κυκλοφόρησε από το Middle East Council τον Μάρτιο 2025
