Μια προσέγγιση στην κοινωνία που αναδύεται.

Print Friendly, PDF & Email
- Advertisement -

ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΤΑΣΗΣ: ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΑΥΤΟΥ

του ΠΑΝΤΕΛΗ ΣΑΒΒΙΔΗ

Κυρίες και κύριοι καλησπέρα σας και ευχαριστούμε για την παρουσία σας στην εκδήλωση αυτή.

Θα μιλήσουμε για το βιβλίο του Θεοφάνη Τάση: Επιμέλεια Εαυτού.

Η Επιμέλεια Εαυτού είναι το δεύτερο βιβλίο μιας τριλογίας με γενικό τίτλο Πολιτικές του Βίου.

Ο συγγραφέας αναλύει σύγχρονα φαινόμενα τα οποία η φιλοσοφία, στην Ελλάδα, δεν έχει πιάσει ακόμη καλά, όπως η εικονιστική εποχή, όπως ονομάζει την τρέχουσα φάση της νεωτερικότητας, η οποία λειτουργεί στον ψηφιακό διαδικτυακό κόσμο, και προτείνει τρόπο βίου. Τρόπο, δηλαδή, που ο άνθρωπος να περάσει τη ζωή του με βάση τη συνείδηση της θνητότητας η οποία πρέπει να νοηματοδοτηθεί και η νοηματοδότηση αυτή υπαγορεύει την καθημερινή συμπεριφορά του.

Ο Τάσης κάνει μια σαφή και σημαντική διάκριση ζωής και βίου. Η διάκριση, ίσως, αυτή είναι η ουσία που διατρέχει το βιβλίο.

Θεωρεί ζωή το κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα όλων των οργανισμών και  βίο την ανθρώπινη ζωή όπου όλες οι ανάγκες ικανοποιούνται υποχρεωτικά μέσω της νοηματοδότησής τους κατά τη συμβίωση.

Δηλαδή, ο ανθρώπινος βίος περικλείει ένα νόημα το οποίο αναζητάται και διαμορφώνεται κατά τη συμβίωση.

Βίος σημαίνει μορφή ζωής η οποία δημιουργεί, διακινεί και διαχειρίζεται, χάρη στη φαντασία, νόημα, αντισταθμίζοντας τη δυσβάστακτη επίγνωση της θνητότητας.

Αυτόν τον βίο, όμως με τη νοηματοδότησή του ο άνθρωπος πρέπει κάπως να τον διάγει. Και ο συγγραφέας ερευνά αυτό ακριβώς.

Την τέχνη να διάγουμε το βίο μας με την επιμέλεια του εαυτού μας η οποία δεν αναφέρεται μόνο στην σωματική επιμέλεια αλλά και στην πνευματική.

Για να πετύχει, όμως, το στόχο του πρέπει να μας δώσει να καταλάβουμε ποια είναι η σύγχρονη κοινωνία στην οποία ζούμε, ποια τα χαρακτηριστικά της και πως την βιώνουμε.

Νομίζω πως είναι μια πρωτότυπη εργασία, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα.

Η επιμέλεια εαυτού είναι μια έννοια της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας που διαδραματίζει κεντρικό ρόλο σε ένα από τα πιο σύγχρονα φιλοσοφικά ρεύματα, την φιλοσοφία της τέχνης του βίου.

Πρωτοπόρος στη μελέτη αυτή υπήρξε από τη δεκαετία του 1960 ο σπουδαίος Pierre Hadot, του οποίου το έργο καθόρισε την σκέψη του Μισέλ Φουκώ.

 

ΟΙ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΤΟΥ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗ

Όλοι οι φιλόσοφοι δεν ξεκινούν από το ίδιο σημείο. Και ο συγγραφέας νοιώθει την ανάγκη να μας εξηγήσει κάποια απόκλιση από την αφετηρία του, κάτι λογικό για ανθρώπους που τολμούν να διατυπώσουν μια καινούρια άποψη σε σύγχρονα, μάλιστα, φαινόμενα.

Το πρώτο βιβλίο του συγγραφέα ήταν για τον Καστοριάδη. Τον Τάση τον προσήλκυσε στα πρώτα έργα του η φιλοσοφία το μεγάλου Έλληνα διανοητή. Κυρίως η έννοια της αυτονομίας.

Διαπίστωσε, όμως, πως κάποια στιγμή βρέθηκε σε ένα κομβικό σημείο σε ό,τι αφορά την καστοριαδική ανάλυση και έθεσε στον εαυτό του ερωτήματα:

Μήπως η αυτονομία προϋποθέτει ηθικές αξίες που σημαίνει ότι η ηθική θέτει ή οφείλει να θέτει όρια στην αυτονομία;

Για παράδειγμα, όταν σε μια αυτόνομη κοινωνία αποφασίζονται πολιτικές για το φυσικό περιβάλλον, οι μελλοντικές γενιές δεν συμμετέχουν στη διαδικασία της διαβούλευσης και λήψης της απόφασης.

Τι συμβαίνει όταν το συμφέρον όσων διαβουλεύονται αποβαίνει σε βάρος των επερχόμενων;

Στο όνομα ποιάς αξίας η αυτονομία οφείλει να περιοριστεί λαμβάνοντάς τους υπόψιν;

Αν επικαλεστούμε τη δικαιοσύνη, τότε δεν είναι η αυτονομία το υπέρτατο αγαθό στο οποίο αποβλέπει η κοινωνική αυτοθέσμιση, αλλά η δικαιοσύνη και οφείλουμε να εξετάσουμε τη σχέση αυτονομίας και δικαιοσύνης σε μια αυτοθεσμιζόμενη κοινωνία.

Επιπλέον, αν η αυτονομία είναι το πράττειν που αποβλέπει στην αυτονομία του άλλου τότε πως φέρεται ένα αυτόνομο υποκείμενο σε όσους επιλέγουν συνειδητά την ετερονομία, όπως για παράδειγμα σε έναν ιερέα ή μία στρατιώτη;

Γενικότερα ποια η θέση σε μια αυτόνομη κοινωνία θρησκευτικών κοινοτήτων και γενικότερα τρόπων ζωής οι οποίοι δεν ενδιαφέρονται για την αυτονομία;

Μήπως υπάρχει ένταση στη σχέση μεταξύ αυτονομίας και ανεκτικότητας και η πρώτη δεν συνιστά, όπως συχνά μοιάζει στα γραπτά του Καστοριάδη, το αρχιμήδειο σημείο στο σύμπαν των αξιακών συγκρούσεων αλλά μια αξία ανάμεσα στις άλλες;

Εν ολίγοις, η καστοριαδική έννοια της αυτονομίας πάσχει μάλλον από την έλλειψη ηθικού περιεχομένου, χωρίς, όμως, αυτό να σημαίνει ότι αυτή a priori δεν θα μπορούσε μέχρι ενός βαθμού να αναπληρωθεί με την κατάλληλη επεξεργασία.

Όμως το ζήτημα δεν είναι μόνο η έλλειψη ηθικού περιεχομένου, αλλά, κυρίως ο τρόπος άσκησης και οι μορφές της αυτονομίας.

Ο συγγραφέας πιστεύει ότι η αυτονομία αποκτά νόημα μόνο όταν καλλιεργείται ως τέχνη του βίου.

Αυτό, όμως, οδηγεί σε βασανιστικά ερωτήματα όπως: Πόσο αυτόνομο μπορεί να γίνει το υποκείμενο σε μια ετερόνομη κοινωνία και ποιες είναι οι υλικές και πολιτισμικές προϋποθέσεις της ατομικής αυτονομίας;

Πως εκφράζεται η αυτονομία στην ιδιωτική και στη δημόσια σφαίρα και πως μπορεί να καλλιεργηθεί;

Άραγε υπάρχουν πολλές μορφές αυτονομίας και είναι κάποιες προτιμότερες από κάποιες άλλες; Ποια είναι η σχέση μεταξύ αυτονομίας και της κοινωνικής αναγνώρισης;

Δηλαδή, αν η αξία του εαυτού συγκαθορίζεται από τους άλλους τότε πως επηρεάζεται από αυτή η επιδίωξη της ατομικής αυτονομίας;

Τέλος, πως μπορεί μέσω της αυτονομίας να διαμορφωθεί αναστοχαστικά η ζωή ώστε να είναι σε γενικές γραμμές όμορφη και να βιώνεται, όσο το δυνατόν, με πληρότητα στην καθημερινότητα;

Ο ΑΝΑΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

Τα ερωτήματα αυτά συνέβαλαν στον αναπροσανατολισμό της σκέψης του συγγραφέα όσον αφορά τη φιλοσοφία.

Βαθμιαία συνειδητοποίησε ότι αυτό που ζητούσε δεν ήταν απλώς η διεύρυνση της καστοριαδικής προβληματικής στην κατεύθυνση επεξεργασίας μιας ηθικής της αυτονομίας, αλλά κάτι ευρύτερο.

Κάθε κοινωνία δημιουργεί περισσότερες ή λιγότερες τέχνες του βίου επιβάλλοντας ορισμένες ή επιτρέποντας περισσότερες.

Η εικονιστική κοινωνία δεν αποτελεί εξαίρεση.

Τόσο στην οικονομία, στην τεχνολογία, όσο και στην επιστήμη, σε εταιρείες και σε ιδρύματα όπως οι Goldman Sachs, Google και CERN, θεραπεύονται τέχνες του βίου.

Σ αυτές τις νέες κοινότητες, οι οποίες δημιουργούν νοήματα προσφέροντας ταυτότητα στα μέλη τους και δεν αποτελούν απλώς εργασιακούς χώρους, επαναπροσδιορίζονται σήμερα οι διακρίσεις μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου, εργασίας και οικίας, ελεύθερου και βιοποριστικού χρόνου.

Η επιμέλεια εαυτού όπως την αντιλαμβάνεται ο συγγραφέας συντελεί όχι, απλώς, στην αυτονομία αλλά στην αυτοδιακυβέρνηση του υποκειμένου η οποία συνιστά προϋπόθεση για την αναστοχαστική διαμόρφωση της ζωής σε βίο.

Ο συγγραφέας, λοιπόν, υποστηρίζει ότι οι τρόποι με τους οποίους η ηθική και η πολιτική φιλοσοφία προσεγγίζουν το πολιτικό και το ηθικό, βασίζονται σε μια σύγχυση μεταξύ των εννοιών ζωής και βίου, έτσι ώστε η κατανόηση του ηθικού και του πολιτικού, όσο και της μεταξύ τους σχέσης αλλά και η διερεύνηση του ενδιάμεσου χώρου να παραμένουν προβληματικές όσο δεν διασαφηνίζεται η σχέση τους με τη ζωή και τον βίο.

Και εδώ κάνει τη διάκριση μεταξύ ζωής και βίου όπως σας την περιέγραψα στην αρχή.

 

ΖΩΗ- ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΑ

Η ζωή αφορά όλα τα είδη ο βίος τη ζωή του ανθρώπου.

Βίος σημαίνει μορφή ζωής η οποία δημιουργεί, διακινεί και διαχειρίζεται, χάρη στη φαντασία, νόημα, αντισταθμίζοντας τη δυσβάστακτη επίγνωση της θνητότητας.

Σε αντίθεση με τη ζωή ο βίος εμπεριέχει τη δυνατότητα υπέρβασης της θνητότητας μέσω της διεκδίκησης της υστεροφημίας.

Η υστεροφημία αφορά τόσο τα άτομα όσο και την πόλη.

Πως απεικονίζει, όμως, η πόλη τον εαυτό της;

Η εικόνα εαυτού της πόλης απαιτεί μια ριζικά διαφορετική τέχνη και αυτή είναι η τραγωδία, η οποία γεννάται με τη δημοκρατία διότι η πόλη για να είναι δημοκρατική πρέπει να απεικονίζει τον εαυτό της.

Η τραγωδία διαπαιδαγωγεί τους πολίτες απεικονίζοντας τα νοήματα της δημοκρατίας μέσω της συμπύκνωσης του χρόνου, έτσι ώστε το ήθος των πολιτών να ποιείται μέσω της εικόνας.

Όμως, η μετάλλαξη της δημόσιας σφαίρας ύστερα από τη διάδοση και επικράτηση του χριστιανισμού έχει ως συνέπεια το μετασχηματισμό της σημασίας της εικόνας για το πολιτικό.

Ο χριστιανικός θεός που νομιμοποιεί την εξουσία είναι αόρατος και απαράστατος. Δεν είναι δυνατόν να απεικονιστεί και αποκαλύπτεται μέσω του λόγου.

Η διαδικασία εξελληνισμού του χριστιανισμού θα διαρκέσει αρκετούς αιώνες και θα ολοκληρωθεί με την εισαγωγή και αποδοχή των λατρευτικών εικόνων στους ναούς.

Στην Αρχαία Αθήνα το πολιτικό και ηθικό περιστρέφονταν γύρω από τον βίο με άξονες τη θνητότητα, το νόημα και την εικόνα,

στο μεσαιωνικό χριστιανικό κόσμο η αναπαράσταση της πραγματικότητας γίνεται ολοένα και λιγότερο μέσω της εικόνας αλλά μέσω της γραφής με αναφορά το αόρατο.

Από την Αναγέννηση μέσω της έκρηξης στη ζωγραφική και την γλυπτική διαπιστώνουμε μια αντίρροπη τάση, ώσπου με την εξασθένιση της πολιτικής λειτουργίας της θρησκείας μετά το Διαφωτισμό, την εφεύρεση της φωτογραφίας, του Κινηματογράφου και αργότερα της τηλεόρασης, στη νεωτερικότητα, η εικόνα ανακτά εν νέου το χαμένο έδαφος.

Με την έλευση της τηλεόρασης και των ζωντανών μεταδόσεων ο χρόνος, πλέον, απεικονίζεται κατά το πέρασμά του και μάλιστα οπουδήποτε.

Η μετάβαση από την απεικόνιση του φυσικού και κοινωνικού κόσμου στην απεικόνιση του λόγου και του χρόνου είναι το τελευταίο στάδιο της νεωτερικότητας το οποίο διαδέχεται η εξεικόνιση του κόσμου στην εικονιστική κοινωνία.

Αυτό που ο συγγραφέας ονομάζει εικονιστική κοινωνία αποτελεί την παρούσα φάση της νεωτερικότητας, η οποία χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία της εικόνας σε όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες και τη βαθμιαία εξεικόνιση του βίου.

Η ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΝΟΗΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ

Η κυριαρχία αυτή έγινε δυνατή λόγω της αυξανόμενης αυτονόμησης της τεχνοεπιστήμης αλλά και της απώθησης της διαχείρισης της θνητότητας στην νεωτερικότητα, την οποία νοηματοδοτούσε ως τότε η θρησκεία, και η ακόλουθη αδυναμία δημιουργίας νοήματος για την αναστοχαστική διαμόρφωση της ζωής σε βίο τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.

Αυτή η αδυναμία διαπιστώνεται στο ότι τους τελευταίους αιώνες βιώνουμε την διεύρυνση και εμβάθυνση των αξιών του Διαφωτισμού, αλλά όχι την εμφάνιση ριζικά νέων αξιών.

[Με δύο λόγια, οι τεχνολογικές εξελίξεις έχουν αμφισβητήσει τον τρόπο που η θρησκεία διαχειριζόταν τη θνητότητά μας. Νέες αξίες και νέα νοήματα δεν παρήχθησαν και έχουμε περιοριστεί στο να εμβαθύνουμε τις αξίες του Διαφωτισμού.

Αυτό δημιουργεί ένα πρόβλημα στην νοηματοδότηση του βίου μας και προσπαθούμε να το ξεπεράσουμε με τις εικόνες που αναπαράγουμε ως υποκατάσταση του νοήματος].

Ως αντιστάθμισμα στην αδυναμία δημιουργίας νοημάτων η εικόνα σταδιακά αρχίζει να λειτουργεί ως υποκατάστατο νοήματος.

Η ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΚΑΙ Ο ΑΡΝΗΤΙΚΟΣ ΑΥΤΟΕΞΟΥΣΙΑΣΜΟΣ

Για πρώτη φορά στην ιστορία υπάρχει μια τεχνική η οποία συγκεντρώνοντας έναν τεράστιο όγκο δεδομένων π.χ. αγορές, κοινωνικές επαφές και προτιμήσεις, γνωρίζει περισσότερα για το υποκείμενο από ό,τι το ίδιο.

Καθώς αυτολογοκρίνει τις κοινοποιήσεις το εικονιστικό υποκείμενο κανονικοποιείται και επιτηρείται τελικά από μόνο του χωρίς τη ύπαρξη μιας κεντρικής αρχής.

Το εικονιστικό υποκείμενο δεν γνωρίζει ποιος γνωρίζει και τι γνωρίζει γι αυτό και κατά συνέπεια ούτε ποιος το εξουσιάζει.

Άλλωστε δεν το εξουσιάζει ούτε ένα πρόσωπο ούτε ένας θεσμός.

Η εξουσία ασκείται, πλέον, στη σφαίρα του εαυτού από το ίδιο, αλλά παραδόξως παρά τη θέλησή του, μέσω των αλγορίθμων και με διακύβευμα την εικόνα εαυτού.

Με αφετηρία όλα αυτά ο συγγραφέας ξεκίνησε ένα ερευνητικό πρόγραμμα το οποίο έλαβε, τελικά τη μορφή μιας τριλογίας με την ονομασία Πολιτικές του βίου.

Στόχος του, από τη μια να στοχαστεί την εικονιστική κοινωνία, και ειδικότερα την αδυναμία της να παράσχει νόημα στους ανθρώπους, δηλαδή να στοχαστεί τη σχέση νοήματος, εικόνας και θνητότητας με αναφορά το διαδίκτυο και από την άλλη να διερευνήσει τις ατομικές και συλλογικές δυνατότητες διαμόρφωσης της ζωής σε βίο εντός αυτής.

Αξίζει να το διαβάσετε.

 

 

 

spot_img

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Διαβάστε ακόμα

Stay Connected

2,900ΥποστηρικτέςΚάντε Like
2,767ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
29,900ΣυνδρομητέςΓίνετε συνδρομητής
- Advertisement -

Τελευταία Άρθρα