Του Θανάση Αργυράκη *
Με την Ευρώπη ουραγό, και τη Γαλλία να χάνει τη μια κατόπιν της άλλης τις πρώην αποικίες της και τον πλούτο τους προς όφελος της γαλλικής οικονομίας, η Αφρική έχει μετατραπεί σε πεδίο έντονου ανταγωνισμού μεταξύ Κίνας – Ρωσίας – ΗΠΑ.
Στο γεωπολιτικό – οικονομικό «παιχνίδι» … έχουν πλασαριστεί και άλλες δυνάμεις. Οπως η Τουρκία. Δεν είναι τυχαία η κινητικότητα, εδώ και χρόνια, Ρωσίας, Τουρκίας, αλλά και άλλων δυνάμεων, στη Λιβύη. Μια από τις χώρες – κλειδιά της Βόρειας Αφρικής για περαιτέρω διείσδυση στη μαύρη ήπειρο. Κινήσεις, πάντως, τις οποίες παρακολουθεί η Ελλάδα ως … φτωχός συγγενής, αν και ειδικά η Βόρεια Αφρική αποτελεί εγγύς γειτονιά της άμεσου ενδιαφέροντος.
Η «καυτή» ζώνη του Σαχέλ
Ακριβώς κάτω από τη Βόρειο Αφρική, κλειδί αποδεικνύεται η ζώνη των χωρών του Σαχέλ. Οι περισσότερες «ξεσηκώθηκαν», ως επί το πλείστον με στρατιωτικά πραξικοπήματα που έχουν αντιαποικιοκρατική συνθηματολογία, στο όνομα της εθνικής ανεξαρτησίας – κυριαρχίας, της καλυτέρευσης του βιοτικού επιπέδου και κυρίως της αντιμετώπισης των αιματηρών συγκρούσεων που προκαλούν τζιχαντιστές και αυτονομιστικά κινήματα. Συγκρούσεις και απίστευτη φτώχεια, που σε μεγάλο βαθμό σπρώχνουν τους Αφρικανούς στην προσφυγιά προς την Ευρώπη, μέσα από άκρως επικίνδυνους μεταναστευτικούς δρόμους. Μεταξύ των άλλων, μέσω της Λιβύης προς Ιταλία και Ελλάδα.
Οι εξελίξεις στη ζώνη του Σαχέλ έχουν βλάψει καίρια τη Γαλλία. Οικονομικά, γεωπολιτικά και στρατιωτικά. Ως γνωστόν, προ ετών το Παρίσι ζητούσε εναγωνίως από τους Ευρωπαίους «συμμάχους» τη δημιουργία «συμμαχίας των προθύμων» για να στηρίξουν τις γαλλικές στρατιωτικές επιχειρήσεις στην περιοχή. Ουσιαστικά, για να διατηρηθεί η γαλλική παρουσία εκεί. «Πρόθυμη» δήλωνε τότε η κυβέρνηση Μητσοτάκη, η οποία παράλληλα έσπευσε να κάνει πανάκριβες εξοπλιστικές αγορές από τη Γαλλία και να διαφημίζει την ελληνο-γαλλική αμυντική συμφωνία ως δήθεν «γαλλική ασπίδα» έναντι της τουρκικής επιθετικότητας προς την Ελλάδα.
Τα γαλλικά όνειρα, όμως, όπως όλα δείχνουν, πάνε περίπατο, ιδιαίτερα δε από τη στιγμή που άρχισαν να επιστρέφουν φέρετρα στρατιωτικών στη Γαλλία. Ετσι, εγκαταλείφθηκε και η θρυλούμενη ελληνική στρατιωτική συμμετοχή στο Σαχέλ, εξαιτίας της οποίας η Ελλάδα θα κινδύνευε επίσης με φέρετρα.
Υπηρεσίες «ασφαλείας», όπλα και επενδύσεις
Πόδι στο Σαχέλ, αλλά και νοτιότερα στη μαύρη Αφρική, έχει βάλει η Ρωσία. Οπως και στη Λιβύη, στο πλευρό του δήθεν «στρατάρχη» Χάφταρ – «στρατηγικού συμμάχου» του Κυριάκου Μητσοτάκη προ ετών – που ελέγχει την Ανατολική Λιβύη.
Η Ρωσία εδώ και χρόνια προσφέρει στους Αφρικανούς υπηρεσίες «ασφαλείας», μέσω του μισθοφορικού στρατού της «εταιρείας», Wagner. Η διαφορά με άλλες χώρες, είναι ότι, εκτός από την εκπαίδευση και τον εξοπλισμό των ντόπιων στρατιωτικών δυνάμεων, τα ίδια τα μέλη και στελέχη της Wagner εμπλέκονται ενεργά και συχνά σε στρατιωτικές συγκρούσεις.
Ωστόσο, κάθε άλλο παρά «παίζει» μόνη της η Ρωσία στην Αφρική. Οικονομικά, τη μεγαλύτερη έκτασης διείσδυση έχει κάνει η Κίνα, ακολουθώντας τις παραδόσεις της εξωτερικής πολιτικής της ακόμα επί εποχής Μάο. Δεν είναι τυχαίο ότι σήμερα, σύμφωνα με τους Financial Times, η Κίνα ουσιαστικά μονοπωλεί τόσο την εξόρυξη όσο και την επεξεργασία σπάνιων γαιών (περί το 60–70% της παγκόσμιας εξόρυξης και έως και το 90% της επεξεργασίας).
Ενώ, για παράδειγμα, η Μόσχα εφοδιάζει με ολοένα περισσότερο οπλισμό (τεθωρακισμένα, πυροβολικό, κ.ο.κ.) κυρίως το Μάλι, η Κίνα διεισδύει μέσω επενδύσεων. Ετσι, οικοδομεί μακροπρόθεσμες εταιρικές σχέσεις στην Αφρική, ενώ ουδόλως αποκλείεται, επίσης, να αναλάβει και πιο ενεργό ρόλο ακόμα και στους τομείς της ασφάλειας και της άμυνας.
Στο μεταξύ, η Τουρκία και μοναρχίες του Περσικού Κόλπου δραστηριοποιούνται εντατικά, με εξαγωγές όπλων και οικονομικά ντηλ, αποσκοπώντας στην ενίσχυση της επιρροής τους. Η Τουρκία, χαρακτηριστικά, ως προμηθευτής drones στο Μάλι, αποκτά ολοένα μεγαλύτερη επιρροή στον «προσωρινό» πρόεδρο της χώρας, Ασιμί Γκοϊτά.
Κανονικοποιείται η «αγορά μισθοφόρων»
Η Ρωσία, λοιπόν, προσφέρει ισχύ, άλλοι, με πρωταγωνιστή την Κίνα, επενδύσεις, και η Τουρκία, προς το παρόν, κυρίως όπλα. Σε αυτόν τον αγώνα δρόμου στη μαύρη ήπειρο, οι ΗΠΑ έμειναν πίσω και τώρα προσπαθούν να κερδίσουν τον χαμένο χρόνο.
Η κυβέρνηση Τραμπ, μάλιστα, φέρεται διατεθειμένη να ακολουθήσει τις ρωσικές πρακτικές, τις οποίες κατά τα άλλα επικρίνουν οι ΗΠΑ. «Η Ουάσιγκτον, ακολουθώντας το μοντέλο των συναλλακτικών σχέσεων, κινδυνεύει, ανταγωνιζόμενη τη Μόσχα, να υιοθετήσει τις ίδιες πρακτικές», αναφέρει το αμερικανικό περιοδικό, Foreign Policy. «Ήδη, αμερικανικές ιδιωτικές εταιρείες μισθοφόρων «περιφέρονται» στην Αφρική, προσφέροντας γρήγορα «μπαλώματα» στον τομέα ασφαλείας.
»Εχει αναφερθεί ότι φέτος τον Απρίλιο, εταιρεία που έχει σχέση με τον πρώην αξιωματικό της επίλεκτης μονάδας των ΗΠΑ, SEAL, και πλέον «επιχειρηματία» και ιδρυτή της πασίγνωστης μισθοφορικής εταιρείας, Blackwater, Έρικ Πρινς, συζητούσε με τον πρόεδρο της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, Φέλιξ Τσισεκέντι, συμφωνία για την παροχή «υπηρεσιών ασφαλείας» με αντάλλαγμα πρόσβαση στον ορυκτό πλούτο της χώρας. Η συμφωνία αυτή φαίνεται να κατέρρευσε, αλλά η «λογική» στην οποία βασίστηκε παραμένει. Παροχή «υπηρεσιών ασφαλείας» σε αφρικανικές χώρες, προκειμένου να εκτοπιστεί η Ρωσία. Ολα δείχνουν ότι … κανονικοποιείται η «αγορά μισθοφόρων».
Σύμφωνα με άλλα αμερικανικά δημοσιεύματα, «η Ουάσιγκτον ήδη είχε στείλει απεσταλμένους της στο Μπαμάκο (σ.σ. πρωτεύουσα του Μάλι) και σε άλλες χώρες της Αφρικής, προκειμένου να συζητήσουν για πιθανή βοήθεια στον τομέα της ασφάλειας, καθώς και ντηλ για εξόρυξη και εκμεταλλεύση του ορυκτού πλούτου».
Ο άξονας Ανατολική Λιβύη – Σαχέλ
Πέρασε απαρατήρητο, αλλά πρόσφατα έγιναν ορισμένες συναντήσεις στη Μόσχα με ιδιαίτερη σημειολογία.
Χαρακτηριστικά, στην αρχή του Σεπτεμβρίου, με στόχο την ενίσχυση της στρατιωτικής συνεργασίας Ρωσίας – Ανατολικής Λιβύης, ο υπουργός Άμυνας της Ρωσίας, Αντρέι Μπελοούσοφ, είχε συνομιλίες στη Μόσχα με τον εμφανιζχομενο ως «αρχηγό του Γενικού Επιτελείου του Λιβυκού Εθνικού Στρατού», «στρατηγό», Χάλεντ Χαφτάρ, γιό του Χαλίφα Χάφταρ, ο οποίος ελέγχει την Ανατολική Λιβύη. Προηγουμένως, τον Μάιο, στη Μόσχα είχαν συναντηθεί Βλαντιμίρ Πούτιν και ο «στρατάρχης» Χαφτάρ.
Λίγο πριν, τον Αύγουστο, ο Ρώσος ΥΠΑΜ συναντήθηκε στη Μόσχα με τους επικεφαλής των υπουργείων Άμυνας της Μπουρκίνα Φάσο, του Μάλι και του Νίγηρα με κύριο θέμα της ατζέντας την ενίσχυση της στρατιωτικής συνεργασίας. Σύμφωνα με την ανακοίνωση του ρωσικού υπουργείου, ο Μπελοούσοφ τόνισε ότι «τον Ιούλιο συμπληρώθηκε ένας χρόνος από την ίδρυση της Συμμαχίας Κρατών του Σαχέλ και ότι η απόφαση για τη δημιουργία της ήταν αποτέλεσμα ελεύθερης βούλησης των λαών της περιοχής» (η Ομοσπονδία των Κρατών του Σαχέλ δημιουργήθηκε στις 6 Ιούλη 2024. Η ιδρυτική Σύνοδος έγινε στην πρωτεύουσα του Νίγηρα, Νιαμέι – Niamey).
Κατά το Foreign Policy, «αυτή η κίνηση της Μόσχας δείχνει τη μετάβαση της Ρωσίας από τους «σκιώδεις διαύλους» των μισθοφόρων, σε ανοιχτές, επίσημες σχέσεις που νομιμοποιούν την παρουσία της στο Σαχέλ», εκτιμά το αμερικανικό περιοδικό.
Wagner τέλος, τώρα «Αφρικανικό Σώμα»
Την εκτίμηση για ανοικτή παρουσία της Ρωσίας στην Αφρική ενισχύει η πλήρης διάλυση της Wagner. Πλέον τη θέση της παίρνει το νεοιδρυθέν, «Αφρικανικό Σώμα». Με τη διαφορά ότι, σε αντίθεση με την «ιδιωτική» μισθοφορική «εταιρία», αυτή τη φορά ο νέος σχηματισμός θα είναι επισήμως υπό τον έλεγχο του Κρεμλίνου και του ρωσικού υπουργείου Αμυνας.
Το «Αφρικανικό Σώμα» θα αναπτυχθεί στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, στο Μάλι, στη Μπουρκίνα Φάσο και σε άλλες αφρικανικές χώρες, όπου στο παρελθόν δραστηριοποιοποιείτο η Wagner.
Τυπικώς, η μισθοφορική Wagner έχει διαλυθεί προ διετίας. Ο επικεφαλής της, Γεβγκένι Πριγκόζιν σκοτώθηκε (δολοφονήθηκε;) σε αεροπορικό δυστύχημα μαζί με υπαρχηγούς του. Ο πρώην εστιάτορας, που έγινε «πολέμαρχος», με έμφαση τα τελευταία χρόνια στο ουκρανικό μέτωπο, τον Ιούνιο του 2023 προέβη στο απονενοημένο διάβημα. Εν μέσω πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία, έκανε «ανταρσία». Τυπικώς, κατά του Ρώσου υπουργού Άμυνας, Σεργκέϊ Σοϊγκού, και των πολιτικο-οικονομικών κύκλων εξουσίας που τον στήριζαν. Ουσιαστικά, όμως, αμφισβήτησε το Κρεμλίνο. Και αυτό ήταν το ολέθριο λάθος του. Να προσπαθήσει να εμφανιστεί με στρατεύματα έξω από τη Μόσχα. Αυτή η πράξη «προδοσίας», όπως χαρακτηρίστηκε, προδιέγραψε τόσο τη μοίρα του ιδίου όσο και της Wagner, η οποία φαίνεται έπρεπε να χαλιναγωγηθεί διότι είχε καταστεί ανεξέλεγκτη.
Τελευταία, επιταχύνονται οι διαδικασίες ενσωμάτωσης των απομειναριών της Wagner στο «Αφρικανικό Σώμα». Σε αντίθετη περίπτωση, διαλύονται. Ηδη, το νέο Σώμα προβαίνει σε διαφημίσεις στη Ρωσία, προκειμένου να στρατολογήσει μέλη και στελέχη, προσφέροντας μάλιστα μισθούς έως 26.500 δολάρια, ακόμη και παραχώρηση γης με την υπογραφή συμβολαίου με το υπουργείο Άμυνας, καθώς και επιπλέον «μπόνους».
Κατά την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Σώμα θα είναι υπό τις διαταγές του διοικητή της ονομαζόμενης «μονάδας 29155», μίας από τις πιο γνωστές μονάδες της υπηρεσίας πληροφοριών των ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων (GRU). Πέρυσι τον Δεκέμβριο, η ΕΕ επέβαλε κυρώσεις στη μονάδα 29155 και στον υποστράτηγο, Αντρέι Αβεριάνωφ, εξαιτίας του «Αφρικανικού Σώματος».
Μεγαλεπίβολα σχέδια
«Το «Αφρικανικό Σώμα» εκφράζει τις αφρικανικές φιλοδοξίες της Ρωσίας, οι οποίες πλέον μετασχηματίζονται σε θεσμικές πολιτικο-στρατιωτικές σχέσεις, ενώ μέχρι πρότινος η παρουσία της υποτίθεται ότι ήταν άτυπη, μέσω των «ιδιωτικών» μισθοφορικών εταιρειών. Τώρα, θα γίνεται με τη σφραγίδα του ρωσικού υπουργείου Αμυνας», σημειώνει το Foreign Policy.
«Οπως φαίνεται από τις κινήσεις της Μόσχας, το ενδιαφέρον της Ρωσίας για την Αφρική θα είναι αυξημένο τα επόμενα χρόνια», αναφέρει το αμερικανικό περιοδικό. Εξάλλου, υπάρχει ισχυρό δέλεαρ. «Η πρόσβαση σε φυσικούς πόρους, συμπεριλαμβανομένων του κρίσιμης σημασίας ορυκτού πλούτου της Αφρικής. Σε αυτό το πλαίσιο, ξεδιπλώνει τις γεωστρατηγικές φιλοδοξίες της».
Κατά το Foreign Policy, όμως, οι στόχοι της Μόσχας είναι ευρύτεροι. «Επιδιώκει να δημιουργήσει ναυτική βάση στην Ερυθρά Θάλασσα, ακόμα και πρόσβαση στον Ατλαντικό μέσω της σχέσης που αναπτύσσει με τα παράκτια κράτη της Δυτικής Αφρικής, όπως τη Γουινέα. Στο μεταξύ, έχει ήδη εδραιωθεί στη Μπουρκίνα Φάσο, το Μάλι και τον Νίγηρα, στον πυρήνα του διαδρόμου του Σαχέλ, που συνδέει τη Βόρεια Αφρική με τα κράτη νοτίως της Σαχάρας. Η πρόσβαση σε λιμάνια και αεροδρόμια διευρύνει τις δυνατότητες της Ρωσίας να κάνει προβολή ισχύος, να εξασφαλίζει τον εφοδιασμό των επιχειρήσεών της, και γενικότερα να αμφισβητεί τη δυτική επιρροή σε πολλά πεδία ταυτόχρονα».
Το «στίγμα» της Wagner
Αρχικά, η Wagner αναπτύχθηκε στο Σουδάν, το 2017, και επέκτεινε τη δράση της σε άλλες αφρικανικές χώρες. Σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου RAND, που εκπονήθηκε για την αμερικανική κυβέρνηση, από τις 33 αφρικανικές χώρες στις οποίες δραστηριοποιούνταν ρωσικές ιδιωτικές μισθοφορικές εταιρείες, οι περισσότερες ελέγχονταν από τη Wagner.
Ωστόσο, μετά την «ανταρσία» και τον θάνατο του επικεφαλής της, το 2023, η κατάσταση άλλαξε. Οι ρωσικές επιχειρήσεις στην Αφρική αναδιοργανώθηκαν και το Κρεμλίνο παίρνει τα πάντα υπό τον έλεγχό του, μέσω του «Αφρικανικού Σώματος».
Σήμερα, μόνο στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία έχει παρουσία η Wagner, αλλά και εκεί φαίνεται να πλησιάζει στο τέλος της. Η Μόσχα ζήτησε από την κυβέρνησή της χώρας να υπογράψει νέο συμβόλαιο με το «Αφρικανικό Σώμα». Να σημειωθεί ότι η Wagner έχει καταγγελθεί για πολλές ωμότητες. Ειδικά, δε, στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, εκτός των άλλων, ότι βρίσκεται πίσω από τη δολοφονία του Ρώσου δημοσιογράφου, Ορχάν Τζεμάλ, και δύο ακόμη συναδέλφων του, το 2018, σε δημοσιογραφική αποστολή τους στη χώρα.
Επίσης, στην αρχή του Ιουνίου, η Wagner ανακοίνωσε ότι αποχωρεί από το Μάλι, ύστερα από σχεδόν τρεισήμισι χρόνια. Η αποχώρηση της Wagner δεν έχει να κάνει μόνο με το ότι η «εταιρεία» δεν ήταν «νομιμόφρων» έναντι του υπουργείου Άμυνας. Υπάρχει μια ακόμη αιτία: οι αυτονομιστικές και τζιχαντιστικές οργανώσεις που συνδέονται με το «Ισλαμικό Κράτος» – Αλ Κάιντα στην Αφρική δεν έχουν ηττηθεί ολοκληρωτικά, παρά τους ισχυρισμούς της Wagner. Συνεχίζουν να ελέγχουν σημαντικά εδάφη στο Μάλι και σε γειτονικά αφρικανικά κράτη.
* Δημοσιογράφος
