Ο Βλαντίμιρ Πούτιν επιχειρώντας να καθησυχάσει την Ευρώπη υποστήριξε ότι οι Ευρωπαίοι δεν διατρέχουν κανέναν κίνδυνο από τη Ρωσία. Για να ενισχύσει τη θέση του επικαλέστηκε την αχανή έκταση της χώρας του, υπογραμμίζοντας ότι η Ρωσία δεν έχει ανάγκη από περαιτέρω εδαφικές επεκτάσεις.

Δήλωσε επιπλέον ότι η Μόσχα δεν ενδιαφέρεται για τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους της Ουκρανίας, καθώς διαθέτει ήδη υπεραρκετούς φυσικούς πόρους. Ως παράδειγμα υπενθύμισε ότι μέχρι πρόσφατα η Ευρώπη εισήγε ρωσικό φυσικό αέριο και πετρέλαιο σε σημαντικά χαμηλότερες τιμές από εκείνες που καταβάλλει σήμερα σε άλλους προμηθευτές, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες. Σύμφωνα λοιπόν με τη ρωσική αφήγηση, ο ευρωπαϊκός φόβος απέναντι στη Μόσχα είναι αδικαιολόγητος.

Η Ρωσία στην επίσημη ρητορική της δεν επιθυμεί τίποτε περισσότερο από την προστασία των «καταπιεσμένων ομογενών» της, πρώτα στην Κριμαία και στη συνέχεια στο Ντονμπάς και αλλού. Οι επιλογές του Κιέβου, που υποστηρίχθηκαν ενεργά από τη Δύση και ειδικότερα από την Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ, παρουσιάζονται να ανάγκασαν τη Ρωσία να αναλάβει δράση για την υπεράσπιση των εθνικών της συμφερόντων και τις ιστορικές της δεσμεύσεις σε σύμφωνα και συμφωνίες. Αυτή είναι σε αδρές γραμμές η εικόνα που προβάλλει το Κρεμλίνο για να δικαιολογήσει την επέμβασή του.

Ωστόσο μια πιο προσεκτική εξέταση αποκαλύπτει ότι αυτή η εικόνα παραλείπει να απαντήσει στο κεντρικό ερώτημα: Ποιο ήταν το πραγματικό αίτιο που οδήγησε τη Ρωσία σε αυτό που εξελίχθηκε από μια προσδοκώμενα σύντομη «ειδική επιχείρηση» σε μια παρατεταμένη πολεμική σύρραξη με παγκόσμιες διαστάσεις; Από μια ιστορική και πολιτική σκοπιά, καμία μεγάλη αυτοκρατορία ή κρατική οντότητα δεν έχει παραμείνει ακμαία χωρίς μια μορφή συνεχούς επέκτασης, είτε εδαφικής είτε οικονομικής είτε γεωστρατηγικής. Η επέκταση λειτουργεί ως ένα είδος φυσικού και οικονομικού νόμου: η ισχύς είτε αναπαράγεται και επεκτείνεται είτε αποσυντίθεται και φθίνει.

Πράγματι είναι σπάνιο ένα μικρό κράτος να επιχειρήσει να κατακτήσει μια υπερδύναμη, στην πραγματικότητα σχεδόν πάντα συμβαίνει το αντίθετο. Υπό αυτό το πρίσμα οι ρωσικές διαβεβαιώσεις για την έλλειψη επεκτατικών σκοπών μοιάζουν περισσότερο με ρητορική προπαγάνδας που αποσκοπεί στον καθησυχασμό, παρά με μια ρεαλιστική αποτύπωση των κινήτρων μιας υπερδύναμης που αισθάνεται περικυκλωμένη, ιδίως όταν χώρες όπως η Αρμενία, η Γεωργία και η Ουκρανία, μεταξύ άλλων, επιδιώκουν ένταξη σε δυτικούς θεσμούς, γεγονός που εκλαμβάνεται ως απειλή για την περιφερειακή ασφάλεια και αδυνατίζει την κάθε είδους επιρροή της Μόσχας.

Γίνεται πλέον ολοφάνερο ότι βρισκόμαστε σε φάση μετάβασης του παγκόσμιου οικονομικού παραδείγματος, πιθανότατα στην απαρχή ενός νέου μακρού κύκλου ανάπτυξης και αναδιάταξης ισχύος. Η μετάβαση αυτή γίνεται αισθητή από την ταυτόχρονη εμφάνιση πλήθους καινοτομιών «μακράς πνοής», όπως π.χ. η τεχνητή νοημοσύνη, η ψηφιοποίηση, η πράσινη ενέργεια μεταξύ άλλων, που εισβάλλουν στην οικονομική ζωή και μετασχηματίζουν ριζικά τους μηχανισμούς λειτουργίας των οικονομιών. Σε αυτή την αμφίρροπη και υπό διαμόρφωση πραγματικότητα οι βασικοί παίκτες του διεθνούς συστήματος (ΗΠΑ, Ε.Ε., Ρωσία και Κίνα) ανασυντάσσονται, επιδιώκοντας να ανταποκριθούν σε όλο και πιο άναρχες συνθήκες ενός εντεινόμενου ανταγωνισμού, οι οποίες αναπόφευκτα θα γεννήσουν νικητές και ηττημένους.

Μέσα σε αυτό το δυναμικό πλαίσιο η στάση της Ρωσίας καθίσταται περισσότερο κατανοητή, αν όχι και προβλέψιμη. Η μέχρι τώρα πολιτική της δείχνει ότι προετοιμάζεται για τα δυσμενέστερα σενάρια και δεν προτίθεται να παραχωρήσει τα γεωπολιτικά της κέρδη χωρίς ουσιαστικά και αντίρροπα ανταλλάγματα. Ωστόσο τώρα περισσότερο από ποτέ καθίσταται επιτακτική η ανάγκη για δόμηση ισχυρών και αποτελεσματικών διεθνών και εθνικών θεσμών μακροχρόνιας πνοής που θα είναι ικανοί τόσο να αποτρέψουν τα χειρότερα όσο και να επιβάλουν την τήρηση του διεθνούς δικαίου. Το πρόβλημα είναι ότι η πολιτική βούληση για κάτι τέτοιο παραμένει ασθενής, καθώς οι μεγάλες δυνάμεις επανεμφανίζονται ως οι κύριοι αρχιτέκτονες της παγκόσμιας τάξης, συχνά εις βάρος της διεθνούς νομιμότητας. Ετσι το ατέρμονο κύκλωμα της γεωπολιτικής αντιπαλότητας εντείνεται, επαναφέροντας διλήμματα που πιστεύαμε πως είχαν ξεπεραστεί οριστικά.

*Αφ. καθηγητής ΠΑΜΑΚ

efsyn.gr