«Ανάμεσα στο Σπίτι και το Παζάρι»: Καταρρέουν τα Σχέδια της Τουρκίας για Συρία και Κούρδους;
Η σημερινή γεωπολιτική απαιτεί τετραδιάστατη σκέψη. Η Συρία, της οποίας το νέο καθεστώς συντρίβει σκληρά τις ελπίδες, αποτελεί τεράστια πρόκληση, ειδικά για την Άγκυρα.
Γιαβούζ Μπαϊντάρ
2 Σεπτεμβρίου
«Αυτό που υπολογίζεις στο σπίτι δεν ταιριάζει με το παζάρι.»
Αυτή η διάσημη τουρκική παροιμία, αντίστοιχη με το αγγλικό «the best-laid plans often go awry» («τα καλύτερα σχέδια συχνά αποτυγχάνουν»), περιγράφει εύστοχα τη σημερινή πολιτική στρατηγική της Τουρκίας στη Συρία. Παρά τις αισιόδοξες αφηγήσεις για το νέο καθεστώς του ηγέτη της HTS, Αχμέντ αλ-Σαράα, μετά την πτώση του Μπασάρ αλ-Άσαντ, η κατάσταση στη Συρία γίνεται όλο και πιο δύσκολη, ενδεχομένως περισσότερο απ’ ό,τι κατά την εποχή του Άσαντ.
Αρχικά, η απομάκρυνση του Άσαντ ήταν εν μέρει έργο της Άγκυρας, η οποία υποστήριξε τον Αχμέντ αλ-Σαράα —μια μορφή συνδεδεμένη με τη Hay’at Tahrir al-Sham (HTS), παρακλάδι της Αλ-Κάιντα— για να ηγηθεί των ισλαμιστικών δυνάμεων της Συρίας στην ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ, στις αρχές Δεκεμβρίου.
Λίγο πριν από αυτό, ο κυβερνητικός συνασπισμός της Τουρκίας, υπό την ηγεσία του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και του εθνικιστή συμμάχου του Ντεβλέτ Μπαχτσελί, ξεκίνησε αυτό που αποκάλεσαν «Τουρκία χωρίς Τρομοκρατία», μια αόριστη εγχώρια «ειρηνευτική διαδικασία», με μονομερή απαίτηση προς το PKK να αυτοδιαλυθεί και να καταθέσει τα όπλα. Τι θα προσφερόταν ως αντάλλαγμα παραμένει έως σήμερα ασαφές, περιοριζόμενο μόνο σε «βελτιωμένες συνθήκες» για τον φυλακισμένο ηγέτη, Οτζαλάν. Ταυτόχρονα, η Άγκυρα αύξησε την πίεση, πιέζοντας τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF) να ενσωματωθούν στον στρατό της ισλαμιστικής κυβέρνησης της Δαμασκού.
Με την πρώτη ματιά, όλα φαίνονταν συγχρονισμένα: η HTS, μια αμιγώς σουνιτική δύναμη, θα κυριαρχούσε στη Συρία και θα ενσωμάτωνε τη μεγαλύτερη ένοπλη πολιτοφυλακή, τις SDF, εξανεμίζοντας έτσι τις κουρδικές —καθώς και τις αλαουιτικές και δρούζικες— ελπίδες για ομοσπονδιακή αυτονομία.
Το σχέδιο προϋπέθετε ότι ο Αμπντουλάχ Οτζαλάν, ο φυλακισμένος ηγέτης του εκτός νόμου PKK, θα μπορούσε να μεσολαβήσει για τον αφοπλισμό του PKK και την υποταγή των κουρδικών δυνάμεων στην ισλαμιστική κυβέρνηση της Δαμασκού, παραδίδοντας τον οπλισμό των SDF στην κυβέρνηση της Δαμασκού.
Ωστόσο, αυτό το συγχρονισμένο σενάριο, που βασίστηκε προφανώς σε αλλοπρόσαλλη σκέψη και αγνόησε τον ισραηλινό παράγοντα και τη μεταβαλλόμενη πολιτική των ΗΠΑ, καταρρέει. Οι εσωτερικές δυναμικές της Συρίας ενισχύουν την εθνοτική περιχαράκωση και εντείνουν τη βία, ενώ η ειρηνευτική διαδικασία της Τουρκίας επιβραδύνεται σχεδόν μέχρι σημείου πλήρους ακινησίας.
Οι SDF βλέπουν την Ουάσιγκτον να προσανατολίζεται προς ένα πολυπολιτισμικό, χαλαρά ομοσπονδιακό μοντέλο για τη Συρία, ευθυγραμμιζόμενη με τις ισραηλινές επιδείξεις υποστήριξης προς μειονοτικές ομάδες όπως οι Δρούζοι. Η Ρωσία, ο παραδοσιακός προστάτης της αλαουιτικής μειονότητας της Συρίας, επίσης απογοητεύει τους υπολογισμούς της Άγκυρας.
Η Συρία αντιμετωπίζει τώρα έναν νέο λογαριασμό. Οι κοινοβουλευτικές εκλογές που έχουν προγραμματιστεί για τις 15-20 Σεπτεμβρίου 2025 είναι οι πρώτες μετά την πτώση του Άσαντ τον Δεκέμβριο του 2024.
Ωστόσο, οι εκλογές αυτές είναι περιορισμένες — μόνο ένα μέρος του κοινοβουλίου εκλέγεται έμμεσα, ενώ οι περιοχές του βορρά με κουρδική πλειοψηφία εξαιρούνται.
Η σεκταριστική βία στη νότια Συρία —μεταξύ Δρούζων, Αλαουιτών και Βεδουίνων πολιτοφυλακών— έχει προκαλέσει φέτος εκατοντάδες θανάτους, αποκαλύπτοντας την ευθραυστότητα της πολιτικής τάξης. Ο αποκλεισμός των Κούρδων, που αφορά σημαντικό μέρος του πληθυσμού, βαθαίνει τα ρήγματα και θέτει υπό αμφισβήτηση τη νομιμότητα των εκλογών.
«Ο στόχος είναι ξεκάθαρος: να δημιουργηθεί ένα ψεύτικο “κοινοβούλιο πατάτας” στη Δαμασκό και να εξαπατηθεί ο κόσμος», επέκρινε ο πρώην Τούρκος διπλωμάτης Χακάν Οκτσάλ, επισημαίνοντας ότι δεν υπάρχει ούτε απογραφή πληθυσμού ούτε εκλογικός κατάλογος και ότι ο Σαράα θα διορίσει ο ίδιος 70 βουλευτές. Κύριες κουρδικές και δρούζικες περιοχές αποκλείονται από την ψηφοφορία «για λόγους ασφαλείας», γεγονός που εντείνει τις εντάσεις και βαθαίνει το ρήγμα Δαμασκού-Χασακέ-Σουέιντα.
Οι στόχοι της Τουρκίας στη Συρία έρχονται σε έντονη αντίθεση με τις εύθραυστες προσπάθειες ανοικοδόμησης της Δαμασκού. Η Άγκυρα θεωρεί την κουρδική αυτονομία υπαρξιακή απειλή συνδεδεμένη με το PKK, γεγονός που εντείνει τις συγκρούσεις με τη μεταβατική κυβέρνηση.
Όμως οι SDF παραμένουν ανυποχώρητοι.
«Δεν θα αποδεχθούμε ποτέ την επιστροφή σε ένα πλήρως συγκεντρωτικό σύστημα στη Συρία, ούτε τις συνθήκες που υπήρχαν πριν το 2011. Αν η νέα συριακή κυβέρνηση αρνηθεί να αναγνωρίσει την αποκέντρωση, θα αναγκαστούμε να απαιτήσουμε ανεξαρτησία», δήλωσε ο ανώτερος αξιωματούχος του PYD, Σαλίχ Μουσλίμ, στα μέσα του PUK.
Την ίδια ώρα, η στάση του Ισραήλ αντανακλά οξυμένες ανησυχίες ασφαλείας μετά την πτώση του Άσαντ.
Από τον Δεκέμβριο του 2024, το Ισραήλ έχει πραγματοποιήσει σχεδόν 1.000 αεροπορικές επιδρομές σε ολόκληρη τη Συρία, ελέγχοντας στρατηγικά εδάφη κοντά στα Υψίπεδα του Γκολάν.
Το Ισραήλ απαιτεί πλήρη αποστρατιωτικοποίηση των νοτίων κυβερνείων —Κουνέιτρα, Ντεράα και Σουέιντα— και αποχώρηση του συριακού στρατού νότια της Δαμασκού.
Το Ισραήλ υποστηρίζει τις κουρδικές φιλοδοξίες και ενθαρρύνει επίσης την αντίσταση μεταξύ των μειονοτήτων —Δρούζων, Αλαουιτών και μη σουνιτικών ομάδων— υποσχόμενο στρατιωτική υποστήριξη και προωθώντας μια χαλαρή ομοσπονδιακή δομή.
Η πολιτική των ΗΠΑ έχει ταλαντευθεί. Η κυβέρνηση Τραμπ υποστήριξε αρχικά μια ενιαία Συρία, ευθυγραμμιζόμενη με την Τουρκία, αλλά δυσκολεύτηκε να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα του Αλ-Σαράα εν μέσω τοπικής και περιφερειακής πολυπλοκότητας.
Πρόσφατα, ο Ειδικός Απεσταλμένος των ΗΠΑ για τη Συρία και Πρέσβης στην Τουρκία, Τομ Μπάρακ, άλλαξε στάση, προωθώντας την «πολιτισμική ποικιλομορφία» έναντι της ενότητας και δηλώνοντας ότι οι SDF δεν συνδέονται πλέον με το PKK — μια διπλωματική νίκη για τους Κούρδους και ακόμη και για το Ισραήλ, σηματοδοτώντας τις μεταβαλλόμενες προτεραιότητες της Ουάσιγκτον.
Αισθανόμενη στριμωγμένη, η Άγκυρα εκδίδει ολοένα και πιο έντονες προειδοποιήσεις καθώς οι στρατηγικές προκλήσεις κλιμακώνονται. Ακόμη και ο Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Χακάν Φιντάν, παραδέχθηκε ότι οι αρχικοί υπολογισμοί απέτυχαν.
Σε συνέντευξη Τύπου στην Τζέντα στις 25 Αυγούστου, ο Φιντάν δήλωσε:
«Είπαμε μετά τις 8 Δεκεμβρίου (πτώση Άσαντ και άνοδος Σαράα) ότι τελείωσε μια εποχή και ξεκίνησε άλλη στη Συρία, αλλά αυτή η νέα εποχή δεν είναι ευκολότερη. Οι προκλήσεις είναι μεγαλύτερες, τα προβλήματα πιο καθαρά, και ξεκίνησε μια νέα περίοδος. Η ευθύνη της Τουρκίας είναι μεγάλη.»
Ο Πρόεδρος Ερντογάν δήλωσε πιο πρόσφατα, κατά την επιστροφή του από τη σύνοδο του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης:
«Δεν θα κλείσουμε τα μάτια σε όσους σπέρνουν αναταραχή στη Συρία, ούτε η Δαμασκός θα το επιτρέψει. Θέλουμε μια Συρία ενωμένη με όλη της την ποικιλομορφία. Ο Σαράα συμμερίζεται την άποψή μας.»
«Πολλοί σπέρνουν το χάος στη Συρία. Ξέρουμε ποιοι είναι. Δεν θα εγκαταλείψουμε τη Συρία. Αυτή τη φορά, οι πολέμαρχοι που τροφοδοτούν το χάος θα χάσουν.»
Με τις ΗΠΑ να λειτουργούν ως μεταβαλλόμενος μεσολαβητής, η Συρία διαμορφώνει μια νέα «ισορροπία τρόμου» στα νότια και βόρεια σύνορα. Οι εκλογές και οι σχέσεις Άγκυρας-Δαμασκού πιθανότατα θα καθορίσουν τις μελλοντικές στρατιωτικές κινήσεις του Ισραήλ και της Τουρκίας.
Οι ανησυχίες αυξάνονται ότι μια ευρείας κλίμακας τουρκική επίθεση κατά των αυτόνομων περιοχών που ελέγχονται από τις SDF ενδέχεται να ωθήσει το Ισραήλ να κλιμακώσει τον έλεγχο επί των δρούζικων περιοχών και ακόμη και να εντείνει τις απειλές του κατά της Δαμασκού.
Αν συμβεί αυτό, αναμένονται περαιτέρω δραματικές συνέπειες.
Η Τουρκία, άλλοτε κύριος αντίπαλος του Άσαντ και σφοδρός πολέμιος της κουρδικής αυτονομίας, τώρα πασχίζει να ισορροπήσει μεταξύ αντικρουόμενων προτεραιοτήτων: τη διατήρηση των εύθραυστων και επικίνδυνων σχέσεών της με την ισλαμιστική συριακή κυβέρνηση· την αντιμετώπιση της ισραηλινής επιθετικότητας στο νότο· και την προσαρμογή στην αμφίσημη στρατιωτικο-διπλωματική προσέγγιση της Ουάσιγκτον.
Στο εσωτερικό, η αποκαλούμενη «ειρηνευτική διαδικασία» βρίσκεται σχεδόν σε αδιέξοδο. Το Κουρδικό Πολιτικό Κίνημα στην Τουρκία αυξάνει την πίεση προς την Άγκυρα για να κάνει «θετικά βήματα», όμως οι απτές κινήσεις υστερούν.
Μια πρόχειρη κοινοβουλευτική επιτροπή, επιφορτισμένη με την πρόοδο της «διαδικασίας», έχει παράξει ελάχιστα πέρα από ρητορική, ενισχύοντας τις υποψίες ότι ο ρόλος της είναι να κερδίζει χρόνο προς όφελος του κυβερνώντος μπλοκ.
Μέχρι στιγμής λειτουργεί ως «λέσχη συζήτησης», αναμασώντας παμπάλαια κλισέ. Τόσο απροετοίμαστη, ασαφής και αυτοσχέδια ήταν η σκηνοθεσία της που αρνήθηκε ακόμη και σε μια Κούρδισσα μητέρα (μαχήτριας του PKK), που είχε επίσημα προσκληθεί, να μιλήσει στη μητρική της γλώσσα κατά τη διάρκεια συνεδρίασης.
Ένοπλες ομάδες του PKK, στα βουνά του Ιράκ, βρίσκονται σε αναμονή, καθυστερώντας περαιτέρω αφοπλισμό — ως ένδειξη αυξανόμενης απογοήτευσης. Τέτοια αισθήματα εκφράζονται και από την κουρδική διασπορά σε όλη την Ευρώπη.
Οι αρχικές προθέσεις του Ερντογάν και του Μπαχτσελί, όποιες κι αν ήταν, χάνουν γρήγορα τη δυναμική τους.
Μέσα σε αυτό το περίπλοκο γεωπολιτικό και εσωτερικό τοπίο, οι απλοί υπολογισμοί αποτυγχάνουν — η παραδοσιακή «λογιστική του σπιτιού» δεν ταιριάζει πια με το σκληρό «παζάρι» των συριακών πραγματικοτήτων.
Οι στρατηγικοί στόχοι της Τουρκίας και οι εσωτερικές φιλοδοξίες για ειρήνη αντιμετωπίζουν πρωτοφανείς δοκιμασίες καθώς η Συρία βυθίζεται βαθύτερα στο χάος, προμηνύοντας βαθύτερη καταπίεση στο εσωτερικό και παρατεταμένη αστάθεια στην ευρύτερη περιοχή.
Yavuz Baydar
Το Palomar είναι δωρεάν, αλλά για να στηρίξετε την προσπάθειά μου να προστατεύσω την ανεξάρτητη δημοσιογραφία, θα εκτιμούσα αν εξετάζατε το ενδεχόμενο να γίνετε συνδρομητής επί πληρωμή. Αυτό διατηρεί το Palomar βιώσιμο/προσβάσιμο για όλους. Αν δεν μπορείτε να αναβαθμίσετε, το καταλαβαίνω.
