11:59 π.μ., 1 Ιουλίου 2025 Πηγή: Meduza
Ρώσοι στρατιώτες από μονάδα μη επανδρωμένων αεροσκαφών της ομάδας δυνάμεων του Ντνιέπερ κατά τη διάρκεια πολεμικής αποστολής στην Ουκρανία. 12 Ιανουαρίου 2025.
Μετά την κατάληψη της πόλης Χερσώνα από τις ρωσικές δυνάμεις τον Μάρτιο του 2022, οι αρχές κατοχής ανήρτησαν πινακίδες που έγραφαν: «Η Ρωσία είναι εδώ για πάντα». Οκτώ μήνες αργότερα, τον Νοέμβριο του 2022, ο ουκρανικός στρατός απελευθέρωσε την πόλη, αναγκάζοντας τα ρωσικά στρατεύματα να υποχωρήσουν πίσω από τον ποταμό Δνείπερο. Μέχρι σήμερα, ο ποταμός αποτελεί το προπύργιο της εμπόλεμης γραμμής στην περιοχή. Οι ρωσικές δυνάμεις από την άλλη πλευρά συνεχίζουν να βρίσκουν τρόπους να τρομοκρατούν τον πληθυσμό της Χερσώνας.
Σε πρόσφατη έκθεσή της, η Human Rights Watch κατέγραψε τη χρήση drones από τη Ρωσία για στόχευση αμάχων στη Χερσώνα, επισημαίνοντας ότι «φαινομενικά σκόπιμες ή απερίσκεπτες επιθέσεις που συνιστούν εγκλήματα πολέμου», σκότωσαν δεκάδες πολίτες και τραυμάτισαν εκατοντάδες το 2024. Με βάση τις μαρτυρίες επιζώντων και αυτόπτων, καθώς και δεκάδες βίντεο και φωτογραφίες, η HRW κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι ρωσικές δυνάμεις διεξάγουν αυτές τις επιθέσεις χρησιμοποιώντας εμπορικά διαθέσιμα drones εξοπλισμένα με εκρηκτικά, όπως αντιπροσωπευτικές νάρκες επίθεσης κατά προσωπικού. Μεγάλο μέρος των αποδεικτικών στοιχείων περιλάμβανε υλικό που κατέγραψαν οι ίδιοι οι δράστες και ανέβηκε σε τροφοθετούμενα από τον ρωσικό στρατό κανάλια Telegram.
Η εκστρατεία επιθέσεων, που εντάθηκε δραματικά από την περασμένη άνοιξη, ανάγκασε χιλιάδες κατοίκους της Χερσώνας να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, με αποτέλεσμα τη σχεδόν πλήρη ερήμωση της συνοικίας Dniprovskyi και του παρακείμενου προαστίου Αντονίβκα. Σύμφωνα με την Εκτελεστική Επιτροπή του Δημοτικού Συμβουλίου της Χερσώνας, ο πληθυσμός της Αντονίβκα μειώθηκε από 4.570 σε 2.300 κατοίκους μεταξύ Μαΐου και Δεκεμβρίου του 2024. Τοπικοί αξιωματούχοι δεν παρείχαν στατιστικά στοιχεία για την υποχώρηση του πληθυσμού στη συνοικία Dniprovskyi.
Σε άλλη έκθεση, που δημοσιεύθηκε την περασμένη εβδομάδα, το Γραφείο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ ανέφερε ότι τον τελευταίο χρόνο τα drones μικρού βεληνεκούς αναδείχθηκαν ως η κύρια αιτία θανάτων αμάχων στην Ουκρανία. Οι παρατηρητές του ΟΗΕ επιβεβαίωσαν περισσότερους από 3.000 τραυματισμούς και θανάτους αμάχων από επιθέσεις με drones από την έναρξη της παντοεμβέλειας εισβολής της Ρωσίας τον Φεβρουάριο του 2022. Και ενώ η συντριπτική πλειοψηφία (89%) σημειώθηκε σε περιοχές που ελέγχονται από την ουκρανική κυβέρνηση, το 62% αυτών συνέβη στην περιοχή της Χερσώνας.
Για περαιτέρω εικόνα σχετικά με το πώς ο πόλεμος με drones επηρεάζει τους αμάχους στη Χερσώνα και διευκολύνει τα ρωσικά εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία,
η συντάκτρια του The Beet, Eilish Hart, μίλησε με τη Belkis Wille, αναπληρώτρια διευθύντρια στο Τμήμα Κρίσεων, Συγκρούσεων και Όπλων της Human Rights Watch.
Οι ακόλουθες ερωταπαντήσεις έχουν ελαφρώς επεξεργαστεί και συντομευτεί για λόγους μήκους και σαφήνειας.
— Ποια ήταν η μεθοδολογία της Human Rights Watch για την έρευνα αυτών των επιθέσεων με drones; Πώς προσδιορίζετε τα μοτίβα στόχευσης αμάχων;
— Η μεθοδολογία μας για την τεκμηρίωση είναι ουσιαστικά ίδια για κάθε είδος επίθεσης. Πάντοτε θέλουμε να βασίζουμε τις πληροφορίες μας σε άμεσες μαρτυρίες από τα θύματα και τους αυτόπτες μάρτυρες — αυτό είναι το πιο σημαντικό στοιχείο. Όταν μπορούμε πραγματικά να βρεθούμε στη φυσική περιοχή που δέχθηκε την επίθεση, αυτό είναι εξίσου κρίσιμο για εμάς, γιατί μας επιτρέπει να κατανοήσουμε σε βάθος τη δυναμική, πιθανώς να δούμε τα ίχνη των επιθέσεων και, το πιο σημαντικό, να προσδιορίσουμε αν υπάρχουν σχετικοί στρατιωτικοί στόχοι στην περιοχή. Γι’ αυτό τον Νοέμβριο του 2024 ταξιδέψαμε στη Χερσώνα παρά τις συνεχιζόμενες επιθέσεις.
Για αυτήν την έκθεση, είχαμε ένα επιπλέον στοιχείο, που ήταν αυτά τα βίντεο που δημοσιεύονταν online — συνοπτικά, τα αποκαλούμε «περιεχόμενο δραστών». Τα τελευταία περίπου 10 χρόνια, το περιεχόμενο δραστών έχει γίνει όλο και πιο κρίσιμο για πιθανές έρευνες σχετικά με εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Και αυτό προέκυψε πραγματικά με τη διασπορά της χρήσης smartphones και της ανάρτησης βίντεο online. Το αξιοσημείωτο είναι ότι πολλοί δράστες δεν φαίνεται να έχουν κανένα δισταγμό στο να καταγράφουν και να δημοσιεύουν τον εαυτό τους να διαπράττουν εγκλήματα πολέμου.
Αλλά φυσικά, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τέτοιου είδους περιεχόμενο μόνο εφόσον γνωρίζουμε ότι είναι αυθεντικό, κι έτσι έχουμε θεσπίσει μια διαδικασία. Όταν εντοπίζουμε περιεχόμενο που φαίνεται να σχετίζεται με κάποια έρευνα, οι συνάδελφοί μου από την ομάδα ερευνητών ανοιχτών πηγών εξετάζουν αν μπορούν να το επαληθεύσουν, και μόνο αφού το επαληθεύσουν ασχολούμαι εγώ με αυτό ως μέρος του αποδεικτικού υλικού για τις επιθέσεις που διερευνούμε.
Αφού έχουμε ολοκληρώσει όλα αυτά, συγκεντρώνουμε όλα τα ευρήματά μας και στη συνέχεια απευθυνόμαστε στον εκάστοτε δράστη που κατονομάζουμε, καθώς και σε άλλους αρμόδιους που ενδέχεται να έχουν περισσότερες πληροφορίες. Στην προκειμένη περίπτωση, αυτό σήμαινε επικοινωνία με τις τοπικές αρχές της Χερσώνας — την αστυνομία, τη δημοτική διοίκηση κ.λπ. — που διατηρούν δικά τους στατιστικά στοιχεία.
Η διαμόρφωση μοτίβων προκύπτει πραγματικά από την έκταση της έρευνας. Για αυτήν την έκθεση, ο στόχος δεν ήταν να εξετάσουμε μία ή δύο μεμονωμένες επιθέσεις, αλλά να εξετάσουμε το συνολικό εύρος των επιθέσεων που παρατηρήσαμε μέσα σε διάστημα έξι μηνών. Αυτός ήταν στην ουσία ο μόνος τρόπος για να μπορέσουμε να διαπιστώσουμε αν υπήρχαν οποιαδήποτε μοτίβα στις επιθέσεις. Και αυτό τελικά ήταν που μπορέσαμε να εξάγουμε από τα δεδομένα.
— Τι αποκάλυψε η εξάμηνη έρευνά σας για τις επιθέσεις με drones των Ρώσων στη Χερσώνα; Πόσο σοβαρός ήταν ο αντίκτυπος στους αμάχους;
— Αυτό που παρατηρήσαμε είναι ότι από τον Ιούνιο έως τον Δεκέμβριο του περασμένου έτους, υπήρξε πραγματικά μια μαζική αύξηση στις επιθέσεις που εκτελούνται με πυρομαχικά μεταφερόμενα από drones. Φυσικά, η Χερσώνα δέχεται επιθέσεις από τον Νοέμβριο του 2022, όταν οι ρωσικές δυνάμεις αποσύρθηκαν και μετακινήθηκαν νότια του ποταμού. Άρα, οι επιθέσεις στην πόλη δεν είναι κάτι καινούργιο. Αλλά το γεγονός ότι αυτές οι επιθέσεις διεξάγονται κυρίως μέσω drones — αυτό είναι καινούργιο.
Ερευνήσαμε σε βάθος 45 επιθέσεις για τις οποίες καταφέραμε να συγκεντρώσουμε τις απαραίτητες πληροφορίες ώστε να είμαστε βέβαιοι ότι πρόκειται ξεκάθαρα για επιθέσεις κατά αμάχων και πολιτικών υποδομών. Και αυτό που διαπιστώσαμε ήταν ότι με αυτά τα drones, οι Ρώσοι στρατιώτες διεξάγουν μια ολοκληρωτική εκστρατεία με στόχο κάθε πτυχή της πολιτικής ζωής σε δύο συγκεκριμένες περιοχές της Χερσώνας που βρίσκονται κατά μήκος της όχθης του ποταμού, \[τη συνοικία Dniprovskyi και το παρακείμενο προάστιο Αντονίβκα]. Και με αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο τρομοκρατούν τον άμαχο πληθυσμό, αλλά ουσιαστικά προκαλούν μαζική απομάκρυνση των κατοίκων από αυτές τις δύο περιοχές.
Διαπιστώσαμε ότι το φάσμα των στόχων ήταν κάθε τι απαραίτητο για την καθημερινή ζωή των αμάχων: καταστήματα, φορτηγά διανομής, νοσοκομεία, ασθενοφόρα, ομάδες έκτακτης ανάγκης, πυροσβεστικά οχήματα, γεννήτριες, άνθρωποι μέσα στα αυτοκίνητά τους, ποδηλάτες, πεζοί — πραγματικά κάθε πτυχή της πολιτικής ζωής.
— Η έκθεση αναφέρει ότι οι ρωσικές δυνάμεις φαίνεται να πραγματοποιούν «σκόπιμες ή απερίσκεπτες» επιθέσεις με drones κατά αμάχων και πολιτικών στόχων. Πώς πρέπει να κατανοήσουμε τη διαφορά ανάμεσα σε μια σκόπιμη και μια απερίσκεπτη επίθεση;
— Στην προκειμένη περίπτωση, όταν μιλάμε ειδικά για drones, «σκόπιμη» σημαίνει ότι ο χειριστής βλέπει έναν άμαχο, αναγνωρίζει αυτό το \[άτομο] ως άμαχο και αποφασίζει να πραγματοποιήσει την επίθεση γνωρίζοντας ότι πρόκειται για άμαχο. «Απερίσκεπτη» θα ήταν όταν βλέπουν κάποιον που νομίζουν ότι μπορεί να είναι στρατιωτικός, αλλά δεν λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα είτε για να επαληθεύσουν ότι είναι στρατιωτικός είτε για να εκπληρώσουν την υποχρέωσή τους βάσει του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, το οποίο επιτάσσει ότι πρέπει να θεωρείς κάποιον άμαχο εκτός αν έχεις αποδείξεις που να αποδεικνύουν το αντίθετο.
— Μπορείτε να μας δώσετε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα που να φαίνεται πως πρόκειται για σκόπιμη επίθεση κατά άμαχου στη Χερσώνα;
— Η περίπτωση της Αναστασίας \[Παβλένκο], με την οποία ξεκινάμε την έκθεση στην περίληψη, είναι ένα καλό \[παράδειγμα]. Πρόκειται για μια γυναίκα που βρίσκεται πάνω σε ποδήλατο, και για τον χειριστή του drone, είναι απολύτως ξεκάθαρο ότι φοράει πολιτικά ρούχα, δεν κουβαλάει τίποτα που να μοιάζει με όπλο και απλώς κάνει ποδήλατο αργά στον δρόμο. Αυτό που παρατηρήσαμε ήταν ότι ένα drone την εντοπίζει, την ακολουθεί για αρκετές εκατοντάδες μέτρα και μόνο τότε αποφασίζει να ρίξει αυτό το πυρομαχικό. Υπέστη πολύ σοβαρά τραύματα αλλά ευτυχώς επέζησε και κατάφερε να καλυφθεί κάτω από μια γέφυρα. Πιστεύω ότι αυτός είναι ένας από τους λόγους που είναι ζωντανή.
Αυτό είναι επίσης ένα πολύ καλό παράδειγμα των συνεπειών όλων αυτών, γιατί η \[Αναστασία] έφυγε από τη Χερσώνα και δεν έχει επιστρέψει έκτοτε. Αυτό δείχνει ξεκάθαρα ότι η επίπτωση αυτών των επιθέσεων είναι ότι οι άνθρωποι φεύγουν και δεν επιστρέφουν. Κατά μαρτυρία, είχαμε κατοίκους που μας έλεγαν πράγματα όπως: «Στη γειτονιά μου, τον Ιούνιο \[του 2024] υπήρχαν χιλιάδες άνθρωποι, και τώρα έχουν μείνει μερικές δεκάδες.»
— Η έκθεσή σας επιβεβαιώνει ότι η Ρωσία χρησιμοποιεί εμπορικά drones για αυτές τις επιθέσεις. Πώς τροποποιούνται αυτά τα drones σε όπλα;
— Είναι πολύ πρόχειρο. Ουσιαστικά, το μόνο που κάνουν είναι να δημιουργούν έναν μηχανισμό που μπορεί να μεταφέρει και κατόπιν να ρίξει ένα αντικείμενο, μερικές φορές χρησιμοποιώντας εκτυπωτές 3D ή άλλα εξαρτήματα που μπορεί κανείς να αγοράσει σε οποιοδήποτε κατάστημα ειδών χειροτεχνίας ή «κάν’ το μόνος σου». Και στην προκειμένη περίπτωση, ρίχνουν διάφορους τύπους πυρομαχικών.
Όσο μπορούμε να πούμε, αυτό γίνεται σε πολύ τοπικό επίπεδο. Δεν είναι ότι ο ρωσικός στρατός αγοράζει και τροποποιεί αυτά τα drones με κεντρικό σχεδιασμό και στη συνέχεια τα στέλνει σε επιμέρους μονάδες. Αντίθετα, φαίνεται ότι υποστηρικτές ή χρηματοδότες αποστέλλουν μικρούς αριθμούς drones σε αυτές τις μονάδες, οι οποίες στη συνέχεια τα τροποποιούν ώστε να μπορούν να ρίχνουν αντικείμενα.
— Εντοπίσατε αυτά τα drones σε δύο κινέζους κατασκευαστές και σε μια ρωσική «οργάνωση εθελοντών». Πώς αντέδρασαν όταν ήρθαν αντιμέτωποι με τα ευρήματά σας;
— Η ρωσική οντότητα δεν απάντησε ποτέ, αλλά οι δύο κινεζικές εταιρείες μας έστειλαν και οι δύο αρκετά λεπτομερείς απαντήσεις. Παρέθεσαν έναν μακρύ κατάλογο μέτρων που έχουν λάβει για να επιβάλουν τους όρους χρήσης τους, οι οποίοι απαγορεύουν τη χρήση των drones τους σε στρατιωτικές επιχειρήσεις. Ανέφεραν μέτρα όπως η χρήση τεχνολογίας γεω-περίφραξης (geofencing), ουσιαστικά η διακοπή των πωλήσεων στην Ουκρανία και τη Ρωσία, και ο έλεγχος των πελατών.
Θα έλεγα ότι παρά αυτή τη μακρά λίστα, δεν έχουμε παρατηρήσει μείωση της παρουσίας αυτών των drones σε καμία πλευρά της σύγκρουσης. Οπότε τίθεται το ερώτημα κατά πόσο αυτά τα μέτρα έχουν ουσιαστικό νόημα ή είναι απλώς για τα μάτια του κόσμου.
Μια πιθανή εναλλακτική \[εξήγηση] είναι απλώς ότι δεν υπάρχει και μεγάλη δυνατότητα των εταιρειών να ελέγχουν τη χρήση των προϊόντων τους, δεδομένου ότι οποιοσδήποτε μπορεί να τα αγοράσει από το Amazon, το Alibaba ή από οποιοδήποτε κατάστημα ηλεκτρονικών ειδών. Μπορεί κανείς να πετάξει \[αυτά τα drones] και να τα μετατρέψει πολύ εύκολα σε εργαλεία ρίψης πυρομαχικών. Όλα αυτά είναι σχετικά εύκολα, επομένως πιθανόν δεν υπάρχει και κάτι περισσότερο που να μπορούν να κάνουν οι εταιρείες αποτελεσματικά.
— Γιατί έχει στοχοποιηθεί η Χερσώνα με αυτή την εντατική εκστρατεία με drones;
— Πιστεύω ότι αυτός ο τεράστιος αριθμός περιστατικών στη Χερσώνα φανερώνει πως υπάρχει κάτι ιδιαίτερο που συμβαίνει εκεί. Οι κάτοικοι με τους οποίους μιλήσαμε αισθάνονται ότι ο ρωσικός στρατός έχει έναν πολύ συγκεκριμένο στόχο σε σχέση με τη Χερσώνα, ο οποίος είναι να αποψιλώσει τις περιοχές κατά μήκος της όχθης του ποταμού, είτε για να δημιουργήσει μια πιο μόνιμη ζώνη ασφαλείας είτε για να προσπαθήσει να δημιουργήσει ένα προγεφύρωμα ώστε να διασχίσει ξανά τον ποταμό και να καταλάβει την πόλη. Φυσικά, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν πρόκειται για το ένα ή το άλλο ή για κάτι διαφορετικό. Αλλά έτσι ερμηνεύουν οι ντόπιοι το γιατί συμβαίνει αυτό σε αυτές τις συγκεκριμένες γειτονιές.
Πραγματοποιήσαμε μια πολύ λεπτομερή αναζήτηση κάθε δήλωσης σχετικά με τις επιχειρήσεις στη Χερσώνα που προερχόταν από τη Μόσχα, από τον στρατό και την κυβέρνηση, αλλά δεν μπορέσαμε να βρούμε καμία που να δίνει κάποια εικόνα \[για τους στόχους της Ρωσίας].
— Με ποιον τρόπο επιθέσεις όπως αυτές παραβιάζουν το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο;
— Είναι σημαντικό να πούμε ότι εμείς, ως οργανισμός, δεν είμαστε κατά της χρήσης drones στο πλαίσιο στρατιωτικών επιχειρήσεων. Όταν τα drones χρησιμοποιούνται για την εκτέλεση άκρως ακριβών επιθέσεων κατά στρατιωτικών στόχων, μειώνοντας έτσι τη ζημιά στους αμάχους, τότε δεν τίθεται νομικό ζήτημα.
Το πρόβλημα προκύπτει όταν αυτό που ουσιαστικά είναι μηχανισμοί παράδοσης, οι οποίοι επιτρέπουν εξαιρετικά ακριβείς επιθέσεις, χρησιμοποιούνται για να στοχεύσουν σκόπιμα αμάχους. Θα το πω πολύ ξεκάθαρα: η σκόπιμη στόχευση αμάχων αποτελεί σοβαρή παραβίαση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και όσοι διαπράττουν αυτήν την παραβίαση με εγκληματική πρόθεση ή αμέλεια μπορούν να διωχθούν για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Αλλά νομίζω ότι το σημαντικό που παρακολουθούμε σε σχέση με αυτή την τάση — όπου σήμερα βλέπουμε πολύ περισσότερους αμάχους να τραυματίζονται και να σκοτώνονται από drones σε σύγκριση με έναν χρόνο πριν στην Ουκρανία — είναι το γεγονός ότι ιστορικά, οι επιθέσεις υψηλής ακρίβειας ήταν εξαιρετικά δαπανηρές. Χρειαζόσουν ένα πανάκριβο \[υψηλής ακρίβειας] πυρομαχικό, προσωπικό υψηλής εκπαίδευσης και χώρο από τον οποίο να εκτοξεύσεις αυτό το πυρομαχικό. Κι έτσι τα εμπόλεμα μέρη, γενικά μιλώντας, χρησιμοποιούσαν τα πυρομαχικά υψηλής ακρίβειας μόνο για να πλήξουν στρατιωτικούς στόχους υψηλής αξίας, επειδή δεν επρόκειτο για αναλώσιμα πυρομαχικά.
Αυτό που έχουμε τώρα είναι πραγματικά μια μετατόπιση, όπου ένα εμπόλεμο μέρος μπορεί να εκτελέσει μια εξαιρετικά ακριβή επίθεση με ελάχιστο κόστος — και αυτό είναι το καινούργιο σε αυτή τη δυναμική. Γι’ αυτό τόσοι πολλοί στρατοί και ένοπλες ομάδες ενδιαφέρονται πλέον ιδιαίτερα για τη χρήση drones: επειδή είναι φτηνά και εύκολα στη χρήση και επιτρέπουν επιθέσεις ακριβείας. Κι έτσι, όταν αυτές οι επιθέσεις έχουν ως στόχο να παραβιάσουν το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο και να πλήξουν αμάχους, αυτό είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο, γιατί είναι τόσο εύκολο για ένα εμπόλεμο μέρος να το κάνει.
