Η στρατηγική αξία του Βοσπόρου και ο ρόλος της Τουρκίας

«Η Τουρκία κλείνει τον Βόσπορο για το ρωσικό ναυτικό» είναι ο τίτλος της ελβετικής Neue Zürcher Zeitung (NZZ), η οποία, μεταξύ άλλων, σημειώνει: «Τα τουρκικά στενά είναι η μοναδική δίοδος από τη Μαύρη Θάλασσα προς την ανοιχτή θάλασσα και γι αυτό έχουν τεράστια στρατηγική σημασία. Αυτό ισχύει και για τη ρωσική επίθεση στην Ουκρανία. Τις προηγούμενες εβδομάδες το ρωσικό ναυτικό είχε μεταφέρει στη Μαύρη Θάλασσα πολεμικά πλοία από τους στόλους της Βαλτικής και της Βόρειας Θάλασσας, όπως επίσης μεταγωγικά πλοία και το υποβρύχιο ‘Ροστόφ επί του Ντον’. Λίγες ώρες αφότου εκδηλώθηκε η ρωσική επίθεση ο ουκρανός πρεσβευτής στην Άγκυρα, επικαλούμενος τη Συνθήκη του Μοντρέ, κάλεσε την Τουρκία να απαγορεύσει τη διέλευση περισσότερων ρωσικών πολεμικών πλοίων από τα Στενά».

Όπως επισημαίνει η εφημερίδα της Ζυρίχης, «για την Άγκυρα πρόκειται για ένα ιδιαίτερα λεπτό ζήτημα. Με τη συνθήκη του 1936 η Τουρκία ανέκτησε την κυριαρχία των Στενών μετά την ήττα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στα Στενά περιλαμβάνεται και η Θάλασσα του Μαρμαρά, ως θαλάσσια οδός που συνδέει τον Βόσπορο και τα Δαρδανέλλια. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η Τουρκία κάνει ό,τι θέλει. Η συνθήκη διέπεται από τη βασική αρχή ότι πρέπει να διασφαλίζεται η ελεύθερη ναυσιπλοΐα. (…) Σε καιρό πολέμου ισχύουν ωστόσο διαφορετικοί κανόνες. Εάν η ίδια η Τουρκία είναι ένα από τα εμπόλεμα μέρη, δικαιούται να απαγορεύσει τη διέλευση χωρίς κανέναν περιορισμό. Αλλά ακόμη και εάν δεν είναι, τα πολεμικά πλοία των εμπολέμων δεν επιτρέπεται να διέλθουν από τα Στενά». Από κει και πέρα, σημειώνει η ελβετική εφημερίδα, «το ζήτημα δεν έχει μόνο νομική, αλλά και πολιτική διάσταση. Εφαρμόζοντας τη Συνθήκη του Μοντρέ, η Άγκυρα φρόντιζε πάντα να λαμβάνει υπόψη της και τα ρωσικά συμφέροντα».

Ο Ερντογάν στο πλευρό του Κιέβου

Το Κίεβο είχε επισκεφθεί ο Ταγίπ Ερντογάν στις αρχές Φεβρουαρίου

Για το ίδιο ζήτημα η γερμανική Die Welt σημειώνει: «Τα προηγούμενα χρόνια η Τουρκία, χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ, πάντα υπογράμμιζε τις ιδιαίτερα στενές σχέσεις της με την Ουκρανία. Ο Ερντογάν είχε καταδικάσει έντονα τη ρωσική προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, λόγω και της ιστορικής παρουσίας τουρκογενών Τατάρων στη χερσόνησο. Την οργή της Μόσχας προκάλεσε η Τουρκία, όταν άρχισε να προμηθεύει την Ουκρανία με μη επανδρωμένα πολεμικά αεροσκάφη. Την ίδια στιγμή λέγεται ότι ο Ερντογάν διατηρεί καλή προσωπική σχέση με τον πρόεδρο της Ρωσίας Βλάντιμιρ Πούτιν. Τα τελευταία χρόνια η Άγκυρα και η Μόσχα έχουν ενισχύσει τις εμπορικές και αμυντικές σχέσεις, παρά τις διαφορετικές θέσεις τους στο ζήτημα της Συρίας – μεταξύ άλλων. Η αγορά του ρωσικού αντιαεροπορικού συστήματος S-400 από την Τουρκία προκάλεσε δυσθυμία μεταξύ των εταίρων της στο ΝΑΤΟ».

O ανταποκριτής του τηλεοπτικού δικτύου ZDF επισημαίνει ότι η Τουρκία διατηρεί στενές σχέσεις τόσο με τη Ρωσία, όσο και με την Ουκρανία. «Η Τουρκία έχει καταδικάσει σε υψηλούς τόνους τη ρωσική επίθεση, ζητώντας να αποκατασταθεί η εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας», σημειώνει. «Από την άλλη πλευρά η Τουρκία είναι οικονομικά εξαρτημένη από τη Ρωσία και αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τον ενεργειακό τομέα. Ο αγωγός Turkstream, με τον οποίο η Τουρκία εφοδιάζεται με ρωσικό φυσικό αέριο, περνάει από τη Μαύρη Θάλασσα. Η Ρωσία είναι ο μεγαλύτεριος εξαγωγέας σιτηρών και άλλων αγροτικών προϊόντων που είναι σημαντικά για την Τουρκία».

Ανταγωνισμός από το …1453

Η γέφυρα-αυτοκινητόδρομος του Βοσπόρου ενώνει την Ευρώπη με την Ασία

Ιστορική αναδρομή από την αυστριακή εφημερίδα Der Standard: «Ο αγώνας για την κυριαρχία στα Στενά ανάμεσα στη Ρωσία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε ξεκινήσει από το 1453, όταν οι Οθωμανοί κατέκτησαν την Κωνσταντινούπολη, καταφέροντας το θανάσιμο πλήγμα στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Την εποχή εκείνη οι Οθωμανοί είχαν υπό τον έλεγχό τους σχεδόν όλες τις ακτές της Μαύρης Θάλασσας, περιλαμβανομένης της Κριμαίας. Ωστόσο, το αργότερο από τον 17ο αιώνα, το Βασίλειο του Τσάρου ενισχυόταν συνεχώς, ενώ η Οθωμανική Αυτοκρατορία συνεχώς εξασθενούσε. Στην αρχή οι Οθωμανοί έχασαν τον Καύκασο, στη συνέχεια τις βόρειες βαλκανικές επαρχίες τους. Μέσω της σημερινής Ρουμανίας και της Βουλγαρίας ο τσαρικός στρατός εξαπέλυσε διαδοχικές επιθέσεις για την κατάληψη των Στενών τον 18ο και 19ο αιώνα, γύρω στο 1880 έφθασε κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Στο τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου Βρετανοί και Γάλλοι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη και ο μόνος λόγος που οι Ρώσοι απείχαν ήταν ότι πριν από δύο χρόνια οι Μπολσεβίκοι είχαν ανατρέψει τον Τσάρο και είχαν συνάψει ξεχωριστή ειρήνη με τους Οθωμανούς και με τους Γερμανούς».

«Με τη νίκη στον τουρκικό πόλεμο της Ανεξαρτησίας», συνεχίζει η εφημερίδα της Βιέννης, «οι Τούρκοι ανέκτησαν την Κωνσταντινούπολη και τα Στενά, ενώ με τη Συνθήκη του Μοντρέ το 1936 ρύθμισαν οριστικά το καθεστώς διέλευσης των Στενών. Ή τουλάχιστον έτσι νόμιζαν όλοι. Διότι στα τέλη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ο Γιόζεφ Στάλιν έθεσε υπό αμφισβήτηση την τουρκική επικυριαρχία στα Στενά. Αυτός ήταν και ο κύριος λόγος για τον οποίο, ήδη από το 1952, η Τουρκία εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ, στράφηκε εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης και ενσωματώθηκε στην δυτική (αμυντική) συμμαχία».

Γιάννης Παπαδημητρίου

DW