Η πολυαναμενόμενη συμφωνία Ραστ–Άσταρα μεταξύ Τεχεράνης και Μόσχας ξεκλειδώνει το τελευταίο τμήμα ενός ευρασιατικού εμπορικού άξονα, ενισχύοντας τον “Άξονα της Αντίστασης” και παρακάμπτοντας τις δυτικές κυρώσεις
Βαλί Καλετζί
13 Νοεμβρίου 2025
Φωτογραφία: The Cradle
Σε μια πολυαναμενόμενη εξέλιξη, η Υπουργός Οδοποιίας και Αστικής Ανάπτυξης του Ιράν, Φαρζανέχ Σαντέχ, ανακοίνωσε στις 26 Οκτωβρίου ότι τελική σύμβαση με τη Ρωσία για την κατασκευή της Σιδηροδρομικής Γραμμής Ραστ–Άσταρα θα υπογραφεί τον επόμενο μήνα.
Αυτή η γραμμή μήκους 164 χιλιομέτρων μέσω της επαρχίας Γκιλάν, ακολουθώντας την νοτιοδυτική ακτή της Κασπίας Θάλασσας, αποτελεί το τελευταίο ελλείπον τμήμα του Διεθνούς Διαδρόμου Μεταφορών Βορρά–Νότου (INSTC) και αναμένεται να μεταμορφώσει ριζικά τις εμπορικές διαδρομές στην Ευρασία.
Πέρα από την οικονομική σημασία, το έργο αντιπροσωπεύει και μια προσπάθεια επανασύνδεσης του Ιράν με τον Νότιο Καύκασο μέσω σιδηροδρόμου για πρώτη φορά έπειτα από 35 χρόνια.
Κατά τη σοβιετική εποχή, η σιδηροδρομική γραμμή Ταμπρίζ–Τζόλφα, η οποία συνδεόταν με τη γραμμή Τζόλφα (Ναχιτσεβάν)–Μεγκρί–Ζανγκιλάν–Μπακού–Μόσχα, καθώς και με τη διαδρομή Τζόλφα–Ναχιτσεβάν–Γερεβάν, θεωρούνταν μία από τις κύριες διαμετακομιστικές διαδρομές του Ιράν με τη Σοβιετική Ένωση.
Όμως ο Πρώτος Πόλεμος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ τη δεκαετία του 1990 κατέστρεψε το δίκτυο των περιφερειακών σιδηροδρομικών γραμμών, απομονώνοντας το Ναχιτσεβάν και διακόπτοντας την πολυετή σιδηροδρομική σύνδεση του Ιράν με τον Καύκασο.
Τριάντα πέντε χρόνια μετά, το Ιράν επανασυνδέεται με τον Καύκασο
Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, η Τεχεράνη εξερεύνησε πολλαπλές διαδρομές για την επανασύνδεση των χαμένων αυτών γραμμών. Μια προτεινόμενη διαδρομή Ιράν–Αρμενίας μέσω Μαράντ και Μεγκρί δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Οι προσπάθειες για την αναβίωση της σοβιετικής γραμμής Τζόλφα–Ναχιτσεβάν–Ζανγκιλάν έχουν βαλτώσει λόγω της συνεχιζόμενης διαμάχης μεταξύ Γερεβάν και Μπακού για τον διάδρομο του Ζανγκεζούρ.
Αντιθέτως, η γραμμή Ραστ–Άσταρα, ως μέρος του ευρύτερου άξονα Καζβίν–Ραστ–Άσταρα (Ιράν)–Άσταρα (Αζερμπαϊτζάν), αποτελεί πλέον το μόνο ενεργό σιδηροδρομικό έργο που επανασυνδέει το Ιράν με τον Καύκασο. Επεκτείνεται επίσης περαιτέρω κατά μήκος της διαδρομής Άσταρα–Μπακού–Δαγκεστάν, επανασυνδέοντας τη Ισλαμική Δημοκρατία με ένα κρίσιμο τμήμα του ευρασιατικού μεταφορικού δικτύου.
Η ιδέα αυτή δεν είναι καινούργια. Η Σοβιετική Ένωση είχε επεκτείνει το δικό της σιδηροδρομικό δίκτυο ως την Άσταρα του Αζερμπαϊτζάν ήδη από το 1941, φτάνοντας μέχρι τα σύνορα του Ιράν. Όμως εντός του Ιράν, το κρίσιμο τμήμα από την Άσταρα ως το Καζβίν παρέμεινε ημιτελές.
Η κατασκευή του σκέλους Ραστ–Καζβίν ξεκίνησε μόλις το 2009 και ολοκληρώθηκε δέκα χρόνια αργότερα, με επίσημη εγκαινίαση τον Μάρτιο του 2019 στην οποία παρευρέθηκαν ο τότε Πρόεδρος του Ιράν Χασάν Ρουχανί και ο τότε Υπουργός Οικονομίας του Αζερμπαϊτζάν Σαχίν Μουσταφαγέφ.
Ωστόσο, η κατασκευή της Σιδηροδρομικής Γραμμής Ραστ–Άσταρα αντιμετώπισε σημαντικές προκλήσεις. Μια συμφωνία του 2016 με τη Διεθνή Τράπεζα του Αζερμπαϊτζάν για δάνειο ύψους 500 εκατομμυρίων δολαρίων εγκαταλείφθηκε, αφού ο τότε Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ αποχώρησε μονομερώς από το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA) τον Μάιο του 2018. Φοβούμενο τις δευτερεύουσες κυρώσεις των ΗΠΑ, το Μπακού πάγωσε τις οικονομικές του δεσμεύσεις.
Η Τεχεράνη στράφηκε τότε στη Μόσχα. Όταν ο εκλιπών Πρόεδρος του Ιράν Εμπραχίμ Ραΐσι επισκέφθηκε τη Ρωσία τον Ιανουάριο του 2022, οι δύο πλευρές κατέληξαν σε συμφωνία για πιστωτική γραμμή 5 δισεκατομμυρίων δολαρίων με σκοπό τη χρηματοδότηση βασικών ιρανικών υποδομών, συμπεριλαμβανομένης της Γραμμής Ραστ–Άσταρα. Οι ίδιες οι εμπορικές ανάγκες της Ρωσίας είχαν γίνει πιο πιεστικές υπό το βάρος των δυτικών κυρώσεων, ωθώντας τη Μόσχα να επενδύσει στρατηγικά στον INSTC ως σωσίβια γραμμή προς την Ινδία, το Ιράν και τον Περσικό Κόλπο.
Ο Βοηθός του Προέδρου της Ρωσίας Ιγκόρ Λεβίτιν, συνοδευόμενος από Ιρανούς αξιωματούχους σιδηροδρόμων, επιθεώρησε την προτεινόμενη διαδρομή με ελικόπτερο τον Ιανουάριο του 2023. Τέσσερις μήνες αργότερα, στις 17 Μαΐου, οι δύο πλευρές υπέγραψαν σύμβαση ύψους 1,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την ολοκλήρωση της γραμμής. Ο Ραΐσι προήδρευσε της τελετής στην Τεχεράνη, ενώ ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν συμμετείχε μέσω τηλεδιάσκεψης.
Παρά τη θριαμβευτική εικόνα που εκπέμπει το έργο Ραστ–Άσταρα, αντιμετωπίζει σοβαρά εμπόδια. Το ορεινό, δασώδες και οικολογικά ευαίσθητο έδαφος του βόρειου Ιράν παρουσιάζει σημαντικές μηχανικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις. Απαιτούνται εξειδικευμένες γέφυρες, σήραγγες και συστήματα σταθεροποίησης για να διασφαλιστεί η διέλευση από περιοχές με συχνές κατολισθήσεις και να προστατευθούν ευαίσθητα οικοσυστήματα όπως τα υψιπεδικά δάση Υρκάνιας και οι περιφερειακοί υγρότοποι.
Το κόστος είναι υψηλό. Με μέσο όρο τα 10 εκατομμύρια δολάρια ανά χιλιόμετρο, η συνολική γραμμή εκτιμάται ότι θα κοστίσει 1,6 δισεκατομμύρια δολάρια. Ο Μασουντ Σακιμπαείφαρ, ειδικός στον σχεδιασμό μεταφορών στο Ιράν, εκτιμά ότι «το μικτό εισόδημα του έργου, σε αυτό το αισιόδοξο σενάριο, θα μπορούσε να αυξηθεί από τα 500 εκατομμύρια δολάρια κατά τον πρώτο χρόνο λειτουργίας, σε 1 δισεκατομμύριο δολάρια τα επόμενα χρόνια. Σε αυτή την περίπτωση, η απόσβεση της επένδυσης θα μπορούσε να επιτευχθεί εντός δεκαετίας».
Άλλοι όμως, όπως ο Σαγέντ Χοσεΐν Μιρσαφί, πρώην σύμβουλος υποδομών του Υπουργείου Οδοποιίας, υποστηρίζουν ότι Ιρανοί εργολάβοι θα μπορούσαν να ολοκληρώσουν τη γραμμή με λιγότερα από 700 εκατομμύρια δολάρια. Μένει να φανεί αν θα προκύψει νέα διαφορετική τιμολόγηση στη συμφωνία Ιράν–Ρωσίας που πρόκειται να υπογραφεί τον επόμενο μήνα.
Η απαλλοτρίωση γης αποτελεί επίσης αγκάθι. Μεγάλο μέρος της διαδρομής περνά μέσα από γεωργικές εκτάσεις, κάτι που απαιτεί χρονοβόρες διαπραγματεύσεις με ιδιώτες ιδιοκτήτες. Με βάση την τρέχουσα κατανομή αρμοδιοτήτων, το Ιράν αναλαμβάνει το κόστος απαλλοτρίωσης, ενώ η Ρωσία τη χρηματοδότηση της κατασκευής.
Σε αυτό το πλαίσιο, η Υπουργός Σαντέχ δήλωσε: «Παρά τις δύσκολες κλιματολογικές συνθήκες και τους περιορισμούς που επιβάλλουν οι κυρώσεις, περίπου 80 χιλιόμετρα γης κατά μήκος της διαδρομής έχουν μέχρι στιγμής απαλλοτριωθεί και διασφαλιστεί, και πάνω από 30 χιλιόμετρα έχουν παραδοθεί στη ρωσική πλευρά. Είμαστε έτοιμοι να μεταβιβάσουμε το ήμισυ της διαδρομής για την έναρξη των τεχνικών εργασιών εντός των επόμενων εβδομάδων».
Επιπλέον, για την υπέρβαση αυτών των προκλήσεων και την αντιμετώπιση περιβαλλοντικών ανησυχιών στο Ιράν, ο Χαντί Χακσενάς, Κυβερνήτης της επαρχίας Γκιλάν, ανακοίνωσε ότι, κατόπιν έμφασης του Ιρανού Προέδρου Μασούντ Πεζεσκιανί, η διαδρομή των 160 χιλιομέτρων Ραστ–Άσταρα θα κατασκευαστεί σε υπερυψωμένη γέφυρα.
Αυτές οι πολυπλοκότητες καθιστούν τη Σιδηροδρομική Γραμμή Ραστ–Άσταρα διαφορετική από οποιοδήποτε άλλο έργο υποδομής στην πρόσφατη ιστορία του Ιράν.
Ο Διάδρομος Βορρά–Νότου αμφισβητεί τους ασφυκτικούς ελέγχους του ατλαντισμού
Η στρατηγική σημασία της γραμμής Ραστ–Άσταρα δεν μπορεί να υπερεκτιμηθεί. Για το Ιράν, που βρίσκεται υπό αδιάκοπες κυρώσεις, και για τη Ρωσία, η οποία αναζητά εναλλακτικές στις εμπάργκο διαδρομές της προς την Ευρώπη, η σιδηροδρομική γραμμή αντιπροσωπεύει μια κρίσιμη αρτηρία στη νέα πολυπολική παγκόσμια τάξη. Παράλληλα, αποκαθιστά τη χαμένη σιδηροδρομική σύνδεση της Τεχεράνης με τον Νότιο Καύκασο και, κατ’ επέκταση, με τη Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη. Ως εκ τούτου, πρόκειται για μια σημαντική γεωοικονομική και γεωπολιτική εξέλιξη.
Ο Καμάλ Εμπραχίμι Καβουρί, ανώτερος ειδικός για τις ζώνες ελευθέρου εμπορίου και οικονομίας του Ιράν, θεωρεί ότι «το έργο της Σιδηροδρομικής Γραμμής Ραστ–Άσταρα δεν είναι απλώς μια απλή σιδηροδρομική γραμμή, αλλά μια ζωτικής σημασίας αρτηρία που συνδέει το Ιράν με βασικούς εμπορικούς διαδρόμους – μια διαδρομή που ενώνει τα βόρεια και νότια λιμάνια της χώρας, τις ζώνες ελευθέρου εμπορίου και τις γειτονικές χώρες σε μια ενιαία και ανταγωνιστική αλυσίδα μεταφορών».
Για το Αζερμπαϊτζάν, το οποίο δεν συμμετέχει επίσημα στο έργο, η ολοκληρωμένη σιδηροδρομική σύνδεση προσφέρει ταχύτερη πρόσβαση σε φορτία προς το Πακιστάν – βασικό στρατηγικό σύμμαχο – και τα αραβικά κράτη του Περσικού Κόλπου. Δεδομένου του αυξανόμενου εμπορίου του Μπακού με αυτούς τους εταίρους, τα οφέλη είναι σαφή ακόμα και χωρίς άμεσες επενδύσεις.
Προς το παρόν, η έλλειψη απευθείας σιδηροδρομικής σύνδεσης στην Άσταρα σημαίνει ότι το φορτίο πρέπει να μεταφέρεται χειρωνακτικά μεταξύ σιδηροδρόμου και οδικού δικτύου, προκαλώντας συμφόρηση στους μεθοριακούς σταθμούς και επιβραδύνοντας τη διέλευση μεταξύ Ρωσίας, Αζερμπαϊτζάν και Ιράν. Όταν η γραμμή Ραστ–Άσταρα τεθεί σε λειτουργία, το εμπόρευμα θα μπορεί να μετακινείται απρόσκοπτα από τις βόρειες πόλεις της Ρωσίας στο νότιο ιρανικό λιμάνι Μπαντάρ Αμπάς.
Σημειωτέον ότι ο Διάδρομος Βορρά–Νότου διαθέτει τρεις κύριες διαδρομές: την ανατολική διαδρομή (Κεντρική Ασία), τη κεντρική διαδρομή (Κασπία Θάλασσα) και τη δυτική διαδρομή (Νότιος Καύκασος). Αν και και οι τρεις διαδρομές έχουν αποκτήσει σημαντική δυναμική τα τελευταία χρόνια, ιδίως μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, ο κύριος όγκος διαμετακόμισης και εμπορίου πραγματοποιείται κατά μήκος του δυτικού σκέλους του Διαδρόμου Βορρά–Νότου, που συνδέει την Ινδία, το Ιράν, το Αζερμπαϊτζάν και τη Ρωσία.
Κατά συνέπεια, παρατηρείται έντονη κυκλοφορία φορτηγών, ιδίως στα τελωνεία της Άσταρα (Ιράν–Αζερμπαϊτζάν) και του Σαμούρ (Αζερμπαϊτζάν–Ρωσία). Επομένως, η κατασκευή και ολοκλήρωση της Σιδηροδρομικής Γραμμής Ραστ–Άσταρα θα μπορούσε να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη μείωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης, στη μείωση του κόστους μεταφοράς και στην επιτάχυνση της διαμετακόμισης και του εμπορίου κατά μήκος αυτού του διαδρόμου.
Κατά τον πρώτο χρόνο λειτουργίας, εκτιμάται ότι η Σιδηροδρομική Γραμμή Ραστ–Άσταρα θα μεταφέρει έως και περίπου 10 εκατομμύρια τόνους φορτίου. Μακροπρόθεσμα, η μεταφορική ικανότητα της διαδρομής αυτής θα μπορούσε να φτάσει περίπου τα 15 εκατομμύρια τόνους.
Προσδίδοντας περαιτέρω δυναμική, η Συμφωνία Προτιμησιακού Εμπορίου του Ιράν με την Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (EAEU), η οποία υπογράφηκε τον Οκτώβριο του 2019, μετατράπηκε σε Συμφωνία Ελευθέρου Εμπορίου τον Μάιο του 2025. Αν και το Αζερμπαϊτζάν δεν είναι μέλος της EAEU, παραμένει κεντρικό στη δυτική προέκταση του INSTC. Η Σιδηροδρομική Γραμμή Ραστ–Άσταρα θα συμβάλει, επομένως, στην απλοποίηση του εμπορίου μεταξύ του Ιράν και σημαντικών ρωσικών πόλεων όπως η Μόσχα και η Αγία Πετρούπολη.
Μόλις λίγες ημέρες πριν την επαναφορά των κυρώσεων του ΟΗΕ κατά του Ιράν, η Ρωσία φιλοξένησε σημαντική πυρηνική συμφωνία με την Τεχεράνη στις 24 Σεπτεμβρίου, και οι δύο πλευρές υπέγραψαν μνημόνιο κατανόησης ύψους 25 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την κατασκευή τεσσάρων μικρής κλίμακας πυρηνικών σταθμών στο Σιρίκ, στην επαρχία Χορμοζγκάν, στο νότιο Ιράν. Ακολούθησε η ανακοίνωση της συμφωνίας για τη Σιδηροδρομική Γραμμή Ραστ–Άσταρα.
Οι κινήσεις αυτές σηματοδοτούν μια θεμελιώδη στροφή. Σε αντίθεση με την περίοδο 2006–2013, όταν η Ρωσία στήριξε τις κυρώσεις του ΟΗΕ κατά του Ιράν, η Μόσχα σήμερα ευθυγραμμίζεται με την Τεχεράνη απέναντι στον δυτικό εξαναγκασμό. Και οι δύο απορρίπτουν τη νομιμότητα του μηχανισμού επαναφοράς κυρώσεων του ΟΗΕ. Μακριά από την εξασθένηση, η εταιρική σχέση Ιράν–Ρωσίας διευρύνεται – εδραιωμένη στη συνεργασία στον τομέα της ενέργειας, στους στρατηγικούς μεταφορικούς διαδρόμους και στην κοινή αντίσταση στον οικονομικό πόλεμο της Δύσης.
Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα εκείνες του The Cradle.
