Η Σημασία της Στρατηγικής Επικοινωνίας — Οι Ισραηλινές Ένοπλες Δυνάμεις κατά τη διάρκεια της Επιχείρησης «Ανατέλλων Λέων»

Τι μπορεί να διδαχθεί από τη στρατηγική που υιοθέτησαν οι Ισραηλινές Ένοπλες Δυνάμεις στον τομέα της δημόσιας διπλωματίας κατά την 12ήμερη εκστρατεία κατά του Ιράν;

INSS Insight Αρ. 2013, 13 Ιουλίου 2025

Γαρντέν ΑσράφΙντίτ Σαφράν ΓκίτλμανΑνάτ ΣαπίραΝτάνα Καρνιέλι

Με την ανάληψη των καθηκόντων του, ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου, Εγιάλ Ζαμίρ, δήλωσε ότι η αποκατάσταση της δημόσιας εμπιστοσύνης στις Ισραηλινές Ένοπλες Δυνάμεις (ΙΕΔ) αποτελεί «δεσμευτική αποστολή». Ωστόσο, μια ανάλυση της στρατηγικής επικοινωνίας των ΙΕΔ κατά τη διάρκεια της Επιχείρησης «Ανατέλλων Λέων» αποκαλύπτει ότι τόσο οι ΙΕΔ όσο και το πολιτικό επίπεδο επιδίωξαν να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη του κοινού στην ανωτερότητα των Ενόπλων Δυνάμεων. Αυτή η προσπάθεια στόχευε στην ενίσχυση του ίδιου αισθήματος απόλυτου πλεονεκτήματος και ψευδούς αίσθησης ατιμωρησίας που είχε διαποτίσει την κοινή γνώμη, το πολιτικό και το στρατιωτικό επίπεδο πριν από τις 7 Οκτωβρίου 2023. Το άρθρο εξετάζει τη στρατηγική επικοινωνίας που υιοθετήθηκε από τις ΙΕΔ κατά την εκστρατεία κατά του Ιράν και τις πιθανές επιπτώσεις της στη μακροπρόθεσμη εμπιστοσύνη του κοινού, και προσφέρει συστάσεις για βέλτιστη συμπεριφορά στο εν λόγω πλαίσιο.

Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας κατά του Ιράν, οι αρμόδιες μονάδες των ΙΕΔ φαίνεται πως υιοθέτησαν σαφή και επιβλητικά επικοινωνιακά μηνύματα. Τα μηνύματα αυτά, τα οποία επαναλαμβάνονταν συνεχώς, εντάσσονταν σε μια στρατηγική προβολής ισχύος, ετοιμότητας και ελέγχου, ενισχύοντας την εμπιστοσύνη του κοινού στις στρατιωτικές δυνατότητες των ΙΕΔ. Βραχυπρόθεσμα, αυτή η γραμμή επικοινωνίας λειτούργησε ως μηχανισμός κατευνασμού, ενίσχυσε την εμπιστοσύνη και προσέδωσε στη στρατιωτική επιχείρηση χαρακτήρα αναγκαιότητας και αποτελεσματικότητας. Ωστόσο, ο επιβλητικός και αποφασιστικός τόνος ενείχε πιθανά κόστη: μπορούσε να πλήξει τη μακροπρόθεσμη αξιοπιστία του στρατεύματος, να υπονομεύσει την αίσθηση διαφάνειας σχετικά με τις ενέργειες των ΙΕΔ και να δυσχεράνει την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης — ειδικά εάν προκύψουν αποκλίσεις μεταξύ των μεταδιδόμενων μηνυμάτων και της πραγματικότητας επί του πεδίου.

Τα εξής στοιχεία της υιοθετημένης στρατηγικής επικοινωνίας παρέχουν εικόνα των πιθανών της συσχετισμών με τη διαδικασία αποκατάστασης της δημόσιας εμπιστοσύνης στις ΙΕΔ:

626 Ημέρες / 12 Ημέρες

Η εκστρατεία κατά του Ιράν παρουσιάστηκε, κατά καιρούς, ως ξεχωριστός πόλεμος από εκείνον που το Ισραήλ διεξάγει επί πάνω από 600 ημέρες στη Λωρίδα της Γάζας. Οι ανακοινώσεις του εκπροσώπου Τύπου των ΙΕΔ ξεκινούσαν με καταμέτρηση των ημερών της επιχείρησης, δίνοντας σχεδόν αποκλειστική έμφαση στις εξελίξεις σε αυτό το μέτωπο. Επιπλέον, για πρώτη φορά, σχεδιάστηκε ειδικό λογότυπο για την επιχείρηση, με στόχο τη διάκρισή της από τον Πόλεμο «Ξίφη του Σιδήρου», την Επιχείρηση «Άρμα του Γεδεών» και άλλες συνεχιζόμενες επιχειρήσεις. Η προσπάθεια διάκρισης μεταξύ των πολέμων αντικατοπτρίστηκε και σε δηλώσεις του Αρχηγού ΓΕΕΘΑ. Για παράδειγμα, περίπου μία εβδομάδα μετά την έναρξη της εκστρατείας κατά του Ιράν, ο Αρχηγός ΓΕΕΘΑ αντιστράτηγος Εγιάλ Ζαμίρ δήλωσε σε επίσημη ανακοίνωση ότι «απαιτείται ετοιμότητα για παρατεταμένη μάχη». Ωστόσο, το ισραηλινό κοινό — ο βασικός αποδέκτης του μηνύματος αυτού — ήδη βίωνε έναν μακρύ και αιματηρό πόλεμο. Ως εκ τούτου, πολλοί, μεταξύ αυτών οικογένειες πεσόντων και οικογένειες ομήρων, εξέλαβαν τέτοιες δηλώσεις ως ένδειξη άρνησης του κράτους και του στρατού να αναγνωρίσουν το βαρύ τίμημα που έχει ήδη καταβληθεί. Επιπλέον, το μήνυμα αυτό μπορεί να ερμηνευθεί ως αδιαφορία για το λαϊκό αίσθημα: Σύμφωνα με δημοσκόπηση του INSS τον Ιούνιο 2025, η πλειονότητα των Ισραηλινών είχε κουραστεί από τη μακροχρόνια εκστρατεία, με το 60,5% των ερωτηθέντων να πιστεύει ότι είναι καιρός να τερματιστεί ο πόλεμος στη Λωρίδα της Γάζας.

Οδηγίες Προστασίας της Διοίκησης Οπισθοφυλακής — «Δεν Δεσμευτήκαμε»

Στις 14 Ιουνίου, την επομένη της έναρξης της επιχείρησης, η Διοίκηση Οπισθοφυλακής ξεκίνησε την εκστρατεία «Κλίμακα Ετοιμότητας Άμυνας», την οποία οι εκπρόσωποί της προώθησαν με αυτοπεποίθηση στα τηλεοπτικά στούντιο. Η εκστρατεία αυτή, η οποία περιλάμβανε τετραβάθμια κλίμακα ετοιμότητας, σχεδιάστηκε για να βοηθήσει το κοινό να προετοιμαστεί για την εκτόξευση ιρανικών πυραύλων και βασιζόταν σε προειδοποιήσεις που η Διοίκηση Οπισθοφυλακής είχε δεσμευτεί κατηγορηματικά ότι θα παρέχει. Ωστόσο, η εκστρατεία αυτή, στην αρχική της μορφή, αποσύρθηκε στις 17 Ιουνίου, μετά από περιστατικό κατά το οποίο μία από τις επιθέσεις με ιρανικούς πυραύλους δεν ενεργοποίησε προειδοποιητικό συναγερμό «ετοιμότητας», που θα ειδοποιούσε το κοινό ότι οι πύραυλοι βρίσκονταν ήδη εν πτήσει προς το Ισραήλ και ότι έπρεπε να εισέλθουν σε ασφαλή δωμάτια ή καταφύγια. Το περιστατικό προκάλεσε εκτεταμένη δημόσια κριτική για τη συγκεχυμένη φύση των οδηγιών, τις οποίες πολλοί θεώρησαν ότι έθεταν ζωές σε κίνδυνο. Η κριτική αυτή εντάθηκε όταν η Διοίκηση Οπισθοφυλακής, παρά τη συμμόρφωση του κοινού και την εμπιστοσύνη στην επαγγελματικότητα των ΙΕΔ, αποποιήθηκε της ευθύνης, διευκρινίζοντας: «Σκοπός μας είναι να παρέχουμε προειδοποιήσεις 15 έως 30 λεπτών — αλλά ποτέ δεν δεσμευτήκαμε για αυτό». Επιπλέον, η πληθώρα ειδοποιήσεων και οι συχνές αλλαγές στις οδηγίες άμυνας ενίσχυσαν το αίσθημα σύγχυσης στο κοινό, το οποίο αποτυπώθηκε ευρέως στις συζητήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Ωστόσο, σε αντίθεση με αυτές τις περιπτώσεις — όπου αποδόθηκε αλλού η ευθύνη και αυξήθηκε η δημόσια κριτική — το κοινό φάνηκε να αποδέχεται ένα διαφορετικό πρότυπο, που αντικατόπτριζε σαφήνεια, ανάληψη ευθύνης και άντληση διδαγμάτων. Τη δεύτερη ημέρα της επιχείρησης, πριν την εισαγωγή της κλίμακας ετοιμότητας, η πλατφόρμα προσωπικών ειδοποιήσεων της Διοίκησης Οπισθοφυλακής απέτυχε να εκδώσει προειδοποίηση για πρωινή ριπή πυραύλων από το Ιράν. Ως απάντηση, οι ΙΕΔ αναγνώρισαν την αποτυχία, εξήγησαν ότι προκλήθηκε από τεχνικό σφάλμα και δήλωσαν ότι το πρόβλημα είχε ερευνηθεί και επιλυθεί. Παρόμοιο παράδειγμα σημειώθηκε στις 25 Ιουνίου, μία ημέρα μετά την έναρξη της κατάπαυσης του πυρός, όταν ειδοποιήσεις με την ένδειξη «σοβαρή» εστάλησαν κατά λάθος σε πολλούς πολίτες λόγω τεχνικού προβλήματος. Και σε αυτή την περίπτωση, οι ΙΕΔ ανέλαβαν γρήγορα την ευθύνη, αναγνώρισαν ανοιχτά το σφάλμα, εξήγησαν τη διαδοχή των γεγονότων και διευκρίνισαν ότι δεν υπήρξε κανένα περιστατικό ασφάλειας.

«Υπεροχή στον Αέρα»

Με την έναρξη της επιχείρησης κατά του Ιράν, οι ΙΕΔ και άλλοι φορείς ασφαλείας τόνισαν την «υπεροχή στον αέρα» του Ισραήλ ως κεντρικό πυλώνα τόσο των επιχειρήσεων όσο και της αποτροπής, παρουσιάζοντάς την ως επίτευγμα ύψιστης σημασίας. Ο εκπρόσωπος των ΙΕΔ γρήγορα καθιέρωσε την υπεροχή στον αέρα ως κεντρικό μήνυμα, υποστηριζόμενο από αυστηρά ενορχηστρωμένη επικοινωνιακή εκστρατεία — με πλάνα από αεροπορικά πλήγματα ακριβείας, συνεντεύξεις με πιλότους της αεροπορίας και ενημερώσεις τύπου. Όλες αυτές οι ενέργειες μετέδιδαν εικόνα μονομερούς νίκης, με στόχο όχι μόνο την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης του κοινού αλλά και την ενίσχυση της πίστης στην αδιαμφισβήτητη υπεροχή των ΙΕΔ.

Ωστόσο, η επίμονη και έντονη έμφαση προκάλεσε έκπληξη, δεδομένου του προφανούς χάσματος μεταξύ των απεικονίσεων στα μέσα και της σύνθετης επιχειρησιακής πραγματικότητας. Παρότι η κλίμακα του στρατιωτικού επιτεύγματος δεν πρέπει να υποτιμηθεί και πράγματι αξίζει δημόσια αναγνώριση, η έπαρση που ενσωματώνεται στον λόγο περί «υπεροχής στον αέρα» — χαρακτηριζόμενη από καυχησιολογικά συνθήματα που κοινοποιούνται μέσω των κοινωνικών δικτύων της Πολεμικής Αεροπορίας και των ΙΕΔ — υπονόμευσε την αξιοπιστία του μηνύματος. Για κάποιους, αυτή η ρητορική φάνηκε ως προσπάθεια αναβίωσης της συλλογικής αλαζονείας που χαρακτήριζε την στρατιωτική κουλτούρα πριν από τις 7 Οκτωβρίου. Η απόπειρα αναδόμησης της εμπιστοσύνης και αναμόρφωσης της εικόνας της Αεροπορίας εκλήφθηκε επίσης ως αλαζονικό κατόρθωμα εκτός πραγματικότητας. Πέρα από τις αρνητικές ηθικές συνέπειες για τις εξαντλημένες χερσαίες δυνάμεις — οι οποίες υπηρετούν σε πολλαπλά μέτωπα για πάνω από δύο χρόνια και αισθάνονται ότι η συνεχιζόμενη θυσία τους, μαζί με το βαρύ σωματικό, οικονομικό, ψυχολογικό και οικογενειακό τίμημα, παραμένει αδιαφοροποίητη — η εν λόγω επικοινωνία κινδυνεύει να ανανεώσει τον κύκλο των ασύνδετων προσδοκιών μεταξύ κοινού και στρατού. Ένας κύκλος που συνήθως αρχίζει με επίδειξη συστημικής αλαζονείας — ήδη καταγεγραμμένη ως καθοριστικός παράγοντας της καταστροφής της 7ης Οκτωβρίου —, ακολουθείται από εσωτερίκευση αυτής της αλαζονείας από το κοινό και υποτίμηση του εχθρού. Τέτοιες στάσεις στη συνέχεια διαπερνούν το ίδιο το σύστημα άμυνας, οδηγώντας τελικά σε συστημική επανάπαυση και ευαλωτότητα σε στρατηγικές εκπλήξεις με οδυνηρές συνέπειες.

Έρευνα

Η επίθεση με βαλλιστικό πύραυλο στη Χάιφα στις 22 Ιουνίου, η οποία σημειώθηκε χωρίς να ηχήσει σειρήνα, ανέδειξε την ένταση μεταξύ της ανάγκης παροχής ακριβούς εικόνας της κατάστασης και της επιθυμίας ελέγχου του αφηγήματος και μετάδοσης καθησυχαστικού μηνύματος. Μετά το άμεσο πλήγμα, αξιωματούχοι των ΙΕΔ ανακοίνωσαν ταχύτατα ότι ένας αναχαιτιστής είχε καταπέσει στην πόλη — υποδηλώνοντας ότι δεν υπήρξε απευθείας πλήγμα πυραύλου στη Χάιφα και επομένως δεν υπήρχε λόγος ενεργοποίησης σειρήνας. Το μήνυμα αυτό μεταδόθηκε άμεσα και με βεβαιότητα, αλλά σύντομα αποκαλύφθηκε ότι το περιστατικό αφορούσε εκτόξευση βαλλιστικού πυραύλου από το Ιράν. Ευτυχώς, δεν υπήρξαν θύματα.

Το χάσμα μεταξύ της αρχικής αναφοράς και των επακόλουθων στοιχείων αντικατοπτρίζει ένα επαναλαμβανόμενο δίλημμα των ΙΕΔ κατά τη διάρκεια του πολέμου «Ξίφη του Σιδήρου»: την αντιπαράθεση μεταξύ ταχύτητας δημοσιοποίησης της πληροφορίας και ακρίβειάς της. Στην προκειμένη περίπτωση, το δίλημμα επιλύθηκε υπέρ της ταχείας δημοσίευσης με στόχο τον έλεγχο του αφηγήματος. Αυτή η προσέγγιση όχι μόνο εξασθένησε το αίσθημα ασφάλειας αλλά και έπληξε την αξιοπιστία των ΙΕΔ.

Λογοκρισία

Σε μια εποχή όπου πλάνα από τόπους πληγμάτων διαδίδονται μέσα σε δευτερόλεπτα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης — και συχνά καλύπτονται πρώτα από ξένα μέσα — το ερώτημα δεν αφορά πλέον μόνο τη συνάφεια και αποτελεσματικότητα της στρατιωτικής λογοκρισίας, αλλά και τα υποκείμενα κίνητρά της. Είναι η λογοκρισία πράγματι ζήτημα ασφαλείας, ή εξυπηρετεί κυρίως τον έλεγχο της αντίληψης του κοινού και τη διαμόρφωση μιας τεχνητής πραγματικότητας στα ΜΜΕ;

Κατά την εκστρατεία κατά του Ιράν, πολλά πλήγματα καταγράφηκαν από ιδιώτες και διαδόθηκαν ταχύτατα στο κοινό μέσω κοινωνικών δικτύων. Αντιθέτως, Ισραηλινοί δημοσιογράφοι σίγησαν μέχρις ότου εγκριθεί η άρση λογοκρισίας — ακόμα και όταν οι ευαίσθητες πληροφορίες ήταν ήδη γνωστές στο κοινό. Για παράδειγμα, το πλήγμα στο συγκρότημα Μπαζάν στη Χάιφα έγινε δημόσιο λίγο μετά την πραγματοποίησή του και καλύφθηκε από ξένα μέσα, ωστόσο η λογοκρισία για το θέμα ήρθη μόνο δύο ημέρες αργότερα. Σε αυτή την πραγματικότητα, η λογοκρισία δεν γίνεται αντιληπτή ως εργαλείο προστασίας ευαίσθητων πληροφοριών αλλά ως απόκρυψη — κάτι που υποδηλώνει ότι η κατάσταση μπορεί να είναι πιο σοβαρή από την επίσημη εκδοχή, και αυτή η αντίληψη απόκρυψης κινδυνεύει να διαβρώσει την εμπιστοσύνη του κοινού.

Συστάσεις
Σεμνότητα και Αποφυγή Κατηγορηματικών Δηλώσεων

Δεδομένης της βαθιάς κρίσης εμπιστοσύνης που αντιμετωπίζουν οι ΙΕΔ μετά τις 7 Οκτωβρίου, είναι κρίσιμο να αποφεύγονται απόλυτες, κατηγορηματικές ή υπερβολικές διατυπώσεις — όσο σημαντικό κι αν είναι να αναδεικνύονται τα επιχειρησιακά επιτεύγματα. Η επικοινωνία με τόνο αλαζονείας ή σαρωτικές δηλώσεις περί «υπεροχής», «απόλυτου ελέγχου» ή παρουσίασης της σύγκρουσης ως «ξεχωριστής εκστρατείας» μπορεί να φαίνεται αποκομμένη από την πολύπλοκη πραγματικότητα και να βλάψει όχι μόνο την εμπιστοσύνη του κοινού αλλά και την εσωτερική συνοχή και ταύτιση με τα μεταδιδόμενα μηνύματα. Αυτά μπορεί να διαρραγούν εάν το κοινό αντιληφθεί ασυνέπειες μεταξύ ενός στρατεύματος ευχαριστημένου, ποτισμένου από αδρεναλίνη, και ενός εξαντλημένου κοινού, ανήσυχου για το μέλλον. Μια πιο μετριοπαθής, υπολογισμένη και προσεκτική προσέγγιση μεταδίδει υπευθυνότητα, ευαισθησία και επίγνωση ότι έχουν αντληθεί διδάγματα από προηγούμενες κρίσεις. Σε προληπτικά δημοσιεύματα, ενημερώσεις Τύπου, δηλώσεις εκπροσώπων, συζητήσεις σε παρασκήνιο και επίσημα έγγραφα, πρέπει να ενθαρρύνεται η χρήση προσεκτικής γλώσσας και η αναγνώριση των περιορισμών — χωρίς να παραμελείται η σαφής μετάδοση μηνυμάτων και η θεμιτή ανάδειξη των επιτευγμάτων στο πεδίο σε όλα τα επιχειρησιακά μέτωπα. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στην αναγνώριση της συμβολής όλων των ενεργών δυνάμεων, ιδίως των εξαντλημένων χερσαίων στρατευμάτων.

Ειλικρίνεια και Διαφάνεια ως Στρατηγικά Συστατικά της Αποκατάστασης Εμπιστοσύνης

Η ειλικρίνεια και η διαφάνεια πρέπει να υιοθετηθούν ως θεμέλια για τη δημιουργία μακροπρόθεσμης εμπιστοσύνης. Ακόμα και σε περιπτώσεις μερικής ή πλήρους αβεβαιότητας, το κοινό εκτιμά την πλήρη γνωστοποίηση των κενών και περιορισμών. Συχνά, μια προσεκτική και ειλικρινής δήλωση όπως «βρισκόμαστε ακόμα στη φάση διερεύνησης» ή «η κλίμακα ετοιμότητας άμυνας δεν είναι 100% αξιόπιστη· κάνουμε ό,τι μπορούμε για να τη βελτιώσουμε» εμπνέει περισσότερη εμπιστοσύνη και υπευθυνότητα από μια βιαστική διακήρυξη που αργότερα αποδεικνύεται ανακριβής. Σε μια εποχή άμεσης και ανεπίσημης διάδοσης πληροφοριών, τα επίσημα όργανα τείνουν να αντιδρούν γρήγορα. Ωστόσο, μια βεβιασμένη και ατεκμηρίωτη απάντηση μπορεί να προκαλέσει μακροχρόνια ζημιά. Εάν οι ΙΕΔ επιδιώκουν να ενισχύσουν μια σταθερή σχέση εμπιστοσύνης με το κοινό, πρέπει να προτάξουν την ακρίβεια, την υπευθυνότητα και την προσοχή έναντι της επιδίωξης ελέγχου του αφηγήματος στα μέσα με κάθε κόστος.

Επικαιροποίηση της Πολιτικής Στρατιωτικής Λογοκρισίας — Προσαρμογή στην Παγκόσμια Εποχή

Η πολιτική στρατιωτικής λογοκρισίας του Ισραήλ πρέπει να επικαιροποιηθεί ώστε να ευθυγραμμίζεται με μια εποχή κατά την οποία η πληροφορία ρέει γρήγορα και ελεύθερα μέσω κοινωνικών δικτύων και ξένων μέσων ενημέρωσης. Η σημερινή πρακτική — κατά την οποία πληροφορίες που είναι ήδη δημόσια διαθέσιμες απαγορεύεται να δημοσιεύονται μόνο στα ισραηλινά μέσα — βλάπτει τη σχέση των ΙΕΔ με τους δημοσιογράφους και δημιουργεί αίσθημα αποσύνδεσης και μειωμένης αξιοπιστίας. Το ισραηλινό κοινό, που λαμβάνει ενημερώσεις σε πραγματικό χρόνο από ανεπίσημες πηγές, μπορεί να ερμηνεύσει τη λογοκρισία ως εσκεμμένη απόκρυψη — ιδίως σε περιπτώσεις δραματικών γεγονότων, όπως άμεσο πλήγμα σε κρίσιμες υποδομές. Ως εκ τούτου, συνιστάται η συντόμευση του χρονικού διαστήματος για την άρση της λογοκρισίας, ιδίως όταν οι πληροφορίες είναι ήδη γνωστές στο κοινό. Επιπλέον, πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο ενσωμάτωσης πολιτών ή εκπροσώπων του δημοσιογραφικού κόσμου στον μηχανισμό εποπτείας της λογοκρισίας, ώστε να ενισχυθεί η διαφάνεια και να ευθυγραμμιστεί καλύτερα με τις προσδοκίες του κοινού. Μια τέτοια επικαιροποίηση της πολιτικής θα αποτελούσε ένδειξη προς τους πολίτες ότι οι ΙΕΔ αναγνωρίζουν τις βαθιές μεταβολές που βιώνει το κοινό και επιδιώκουν να ενεργούν με υπευθυνότητα — και όχι με στόχο τον αποκλειστικό έλεγχο της πληροφορίας.

Οι απόψεις που εκφράζονται στις δημοσιεύσεις του INSS ανήκουν αποκλειστικά στους συγγραφείς.

inss.org.il