Jacobin
του
Georgios Samaras
Οι ευρωπαϊκές αρχές προβάλλουν την Ελλάδα ως ιστορία επιτυχίας της μεταμνημονιακής περιόδου. Ωστόσο, η δεξιά κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη βασίζεται στη χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού και στην αδιαφανή αξιοποίηση ευρωπαϊκών επιδοτήσεων — ενώ πλέον επιβλέπει και μια σκληρή κρίση κόστους ζωής.
Η συντηρητική κυβέρνηση της Ελλάδας υπό τον Κυριάκο Μητσοτάκη έχει υιοθετήσει ανησυχητικά αυταρχικά μέτρα απέναντι στους πολιτικούς της αντιπάλους. Ταυτόχρονα, παύει ολοένα και περισσότερο να αποτελεί εξαίρεση, καθώς η Ευρώπη οδεύει προς μια δεξιά, ολοένα και πιο στρατιωτικοποιημένη τάξη πραγμάτων.
(Lionel Ng / Bloomberg via Getty Images)
Το χειμερινό τεύχος του Jacobin, με τίτλο «Δημοτικός Σοσιαλισμός», κυκλοφορεί σύντομα. Ακολουθήστε αυτόν τον σύνδεσμο για να εξασφαλίσετε συνδρομή με έκπτωση στο καλαίσθητο έντυπο τριμηνιαίο μας περιοδικό και να το παραλάβετε μόλις κυκλοφορήσει.
Το βράδυ της εκλογικής του νίκης, στις 7 Ιουλίου 2019, ο νέος πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης δήλωσε ότι η Ελλάδα «επιστρέφει στην κανονικότητα». Ως αρχηγός της δεξιάς Νέας Δημοκρατίας, υποσχέθηκε μια κυβέρνηση των «αρίστων» και επιχείρησε να κλείσει τον κύκλο των προηγούμενων τεσσάρων ετών διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ, δεσμευόμενος να σβήσει την κληρονομιά του κομμάτι-κομμάτι.
Περισσότερα από έξι χρόνια μετά, αυτή η υποσχόμενη «κανονικότητα» μοιάζει λιγότερο με σταθερότητα και περισσότερο με μια μόνιμη κατάσταση ελεγχόμενων σκανδάλων. Η θητεία του Μητσοτάκη εξελίχθηκε σε ένα τοπίο στιγματισμένο από καταγγελίες διαφθοράς, οικονομικής κακοδιαχείρισης, παράνομων παρακολουθήσεων, συγκάλυψης, κατάχρησης ευρωπαϊκών κονδυλίων, χειραγώγησης της Δικαιοσύνης και ενός αυστηρά ελεγχόμενου μηχανισμού προπαγάνδας, χρηματοδοτούμενου από κρατικούς πόρους.
Πρόκειται για κάτι που δεν έχουμε δει από την πτώση της στρατιωτικής δικτατορίας. Σε αυτή τη μισή εκατονταετία δημοκρατίας, δεν υπήρξε αντίστοιχη περίπτωση κυβερνώντος κόμματος που να αρνήθηκε τόσο επίμονα να ελέγξει τα στελέχη του, να θωρακίστηκε από τον δημόσιο έλεγχο με τέτοια πειθαρχία και να αντεπιτέθηκε τόσο επιθετικά σε όποιον τολμούσε να αμφισβητήσει το πεπραγμένο του. Όλα αυτά διευκολύνονται από μια αποδυναμωμένη αντιπολίτευση — και μια ευρύτερη Αριστερά που παραμένει αποδιοργανωμένη εδώ και χρόνια. Το αποτέλεσμα είναι ότι η Νέα Δημοκρατία έχει σχεδόν λευκή επιταγή για να αναδιαμορφώσει την ελληνική πολιτική σκηνή.
Το ελληνικό κράτος στη μεταλιτότητα αρχίζει να θυμίζει ένα νεοφιλελεύθερο αυταρχικό μοντέλο διακυβέρνησης, στο οποίο το δόγμα της αγοράς και η εκτελεστική εξουσία πορεύονται χέρι-χέρι, ενώ η δημοκρατική λογοδοσία αντιμετωπίζεται ως προαιρετική πολυτέλεια. Όλα αυτά έχουν καταστεί δυνατά και έχουν «ξεπλυθεί» από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία σήμερα προωθεί την Ελλάδα ως πρότυπο υπεύθυνης διακυβέρνησης. Κατά την τρέχουσα κοινοβουλευτική περίοδο, η μεγαλύτερη πολιτική ομάδα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου — το κεντροδεξιό Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ), στο οποίο ανήκει και η Νέα Δημοκρατία — έχει επανειλημμένα κινηθεί για να προστατεύσει τον Μητσοτάκη και την κυβέρνησή του, μπλοκάροντας προσπάθειες να αντιμετωπιστούν τα ολοένα και περισσότερα στοιχεία και οι καταγγελίες περί συστημικής διαφθοράς — συμπεριλαμβανομένων υποθέσεων που ερευνώνται από την πρώτη Ευρωπαία Εισαγγελέα, τη Λάουρα Κιόβεσι.
Μια αποδυναμωμένη αντιπολίτευση και μια αποδιοργανωμένη Αριστερά έχουν δώσει στη Νέα Δημοκρατία σχεδόν απόλυτη ελευθερία κινήσεων για να αναδιαμορφώσει την ελληνική πολιτική.
Διατήρηση της παράδοσης
Η Νέα Δημοκρατία δεν πνίγεται ξαφνικά στα σκάνδαλα· κολυμπά σε αυτά εδώ και χρόνια. Επί πρωθυπουργίας Κώστα Καραμανλή, μεταξύ 2004 και 2009, βρέθηκε αντιμέτωπη με μια διαρκή κρίση νομιμοποίησης: την περίοδο εκείνη ξέσπασαν η υπόθεση των τηλεφωνικών υποκλοπών που έμεινε γνωστή ως «ελληνικό Γουότεργκεϊτ», το σκάνδαλο της ανταλλαγής γης με τη Μονή Βατοπεδίου, η υπόθεση δωροδοκιών της Siemens, καθώς και σκοτεινές χρηματοοικονομικές συναλλαγές που αφορούσαν ασφαλιστικά ταμεία και κρατικά περιουσιακά στοιχεία. Όλα αυτά καλλιέργησαν την αίσθηση μιας βαθιά ριζωμένης διαφθοράς και ατιμωρησίας. Τίποτα από αυτά δεν οδήγησε ποτέ σε ουσιαστική λογοδοσία για όσους βρίσκονταν στην κορυφή, αλλά κανονικοποίησε έναν τρόπο διακυβέρνησης στον οποίο οι παρασκηνιακές συμφωνίες, ο πελατειασμός και η προστασία κομματικών δικτύων αντιμετωπίζονταν ως το βασικό λειτουργικό σύστημα του ελληνικού κράτους.
Ο Μητσοτάκης ανέλαβε την εξουσία υποσχόμενος ρήξη με αυτό το παρελθόν, όμως η πρωθυπουργία του το διαιώνισε. Η πρώτη σοβαρή ρωγμή στη σκηνοθετημένη εικόνα του ήρθε το 2022, όταν ξέσπασε το σκάνδαλο του κατασκοπευτικού λογισμικού Predator. Οι έρευνες έδειξαν ότι εκατοντάδες άνθρωποι — απλοί πολίτες, δημοσιογράφοι, στελέχη της αντιπολίτευσης και ακόμη και υπουργοί της κυβέρνησής του, μεταξύ των οποίων ο δημοσιογράφος Θανάσης Κουκάκης και ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Νίκος Ανδρουλάκης — τέθηκαν υπό παρακολούθηση μέσω ενός τοξικού μείγματος παράνομου λογισμικού και «νόμιμων» επισυνδέσεων, λίγο αφότου ο πρωθυπουργός έθεσε την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών υπό τον άμεσο έλεγχό του. Το νήμα οδηγούσε απευθείας στο πρωθυπουργικό γραφείο: ο ανιψιός και βασικός του άνθρωπος, Γρηγόρης Δημητριάδης, καθώς και ο διοικητής της ΕΥΠ παραιτήθηκαν, αλλά κανένα πολιτικό πρόσωπο δεν διώχθηκε ποινικά, ενώ η κυβέρνηση έσπευσε να κλείσει την κοινοβουλευτική έρευνα, σε αυτό που η αντιπολίτευση χαρακτήρισε μια προσχεδιασμένη συγκάλυψη.
Το ελληνικό κράτος στη μεταμνημονιακή περίοδο αρχίζει να θυμίζει ένα νεοφιλελεύθερο αυταρχικό μοντέλο διακυβέρνησης. Σε αυτό, το δόγμα της αγοράς και η εκτελεστική εξουσία βαδίζουν χέρι-χέρι, ενώ η λογοδοσία αντιμετωπίζεται ως προαιρετική πολυτέλεια.
Μόλις έξι μήνες μετά τις αποκαλύψεις για το Predator, το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη, στις 28 Φεβρουαρίου 2023, διέλυσε ό,τι είχε απομείνει από τον μύθο της «ικανότητας» του Μητσοτάκη. Πενήντα οκτώ άνθρωποι, στην πλειονότητά τους φοιτητές, σκοτώθηκαν όταν επιβατική αμαξοστοιχία συγκρούστηκε μετωπικά με εμπορικό τρένο στη γραμμή Αθήνα–Θεσσαλονίκη — το χειρότερο σιδηροδρομικό δυστύχημα στη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Από τις πρώτες ώρες, η κυβέρνηση επιχείρησε να συρρικνώσει την υπόθεση σε ένα μοναδικό «τραγικό ανθρώπινο λάθος», παραδίδοντας έναν εξαντλημένο σταθμάρχη ως αποδιοπομπαίο τράγο. Χρόνια προειδοποιήσεων για νεκρά συστήματα σηματοδότησης, υποστελέχωση και παγωμένες αναβαθμίσεις ασφάλειας μπήκαν κάτω από το χαλί.
Πολλοί αντέδρασαν. Οι οικογένειες των θυμάτων και οι εργαζόμενοι στον σιδηρόδρομο μίλησαν για χαμένα στοιχεία, αλλοίωση του χώρου του δυστυχήματος και διαρροές ηχητικών αρχείων που φέρονται να έχουν υποστεί επεξεργασία ώστε να διατηρηθεί ζωντανό το αφήγημα του «ανθρώπινου λάθους». Γιατί, ρωτούσαν, το κράτος διέταξε να μπαζωθεί ο χώρος — καλύπτοντας συντρίμμια και ακόμη και ανθρώπινα λείψανα με μπάζα — ενώ συγγενείς που ζητούσαν απαντήσεις έβρισκαν κλειστές πόρτες; Η Βουλή συγκρότησε ακόμη μία εξεταστική επιτροπή για τον υπουργό Μεταφορών, Κώστα Αχιλλέα Καραμανλή (ξάδελφο του πρώην πρωθυπουργού), όμως η πλειοψηφία της Νέας Δημοκρατίας τον απάλλαξε τον Απρίλιο του 2024. Σχεδόν τρία χρόνια μετά: καμία δίωξη, καμία ουσιαστική συνέπεια. Η αλυσίδα ευθύνης σταματά ακριβώς εκεί όπου επέλεξε η κυβέρνηση.
Ευρωπαϊκές επιδοτήσεις
Ωστόσο, αυτή η συσσώρευση οργής και πένθους δεν μεταφράστηκε σε εκλογική τιμωρία. Τον Ιούνιο του 2023, η Νέα Δημοκρατία κατέγραψε άνετη δεύτερη συνεχόμενη νίκη στις εθνικές εκλογές, συντρίβοντας τον ΣΥΡΙΖΑ και επιταχύνοντας την κατάρρευσή του. Παρά τη φήμη και το ιστορικό σκανδάλων της κυβέρνησης, η Αριστερά αποδυναμώθηκε περαιτέρω από εσωτερικές διαιρέσεις, κακή επικοινωνία, έλλειψη ενότητας ενόψει των εκλογών, αλλά και από την απουσία ενός σαφούς αντι-κυβερνητικού αφηγήματος. Το μήνυμα ήταν σαφές: η Νέα Δημοκρατία είχε πλέον καταστεί το «φυσικό» κόμμα διακυβέρνησης, με κυριαρχία που έμοιαζε απρόσβλητη, ακόμη και σε πρώην προπύργια του κεντροαριστερού χώρου όπως η Κρήτη. Οπλισμένος με αυτή τη νέα εντολή, ο Μητσοτάκης αντιμετώπισε το αποτέλεσμα ως άδεια για ανεμπόδιστη άσκηση εξουσίας.
Το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ — που πήρε το όνομά του από τον κρατικό οργανισμό διαχείρισης των αγροτικών επιδοτήσεων της ΕΕ — αποκάλυψε ένα σύστημα επιχορηγήσεων γεμάτο ανύπαρκτα αγροτικά έργα: φανταστικούς αριθμούς ζώων, φυτείες μπανάνας στον Όλυμπο, ελαιώνες μέσα σε στρατιωτικά αεροδρόμια, ακόμη και βοσκοτόπια που εκτείνονταν στη θάλασσα. Δισεκατομμύρια ευρώ ευρωπαϊκών κονδυλίων διοχετεύθηκαν μέσω αυτού του μηχανισμού, ενώ οι ελεγκτές παραμερίστηκαν και επικεφαλής του οργανισμού που αμφισβήτησαν παρατυπίες απομακρύνθηκαν.
Ευρωπαϊκή έρευνα υπό το γραφείο της Λάουρα Κιόβεσι περιγράφει μια συστηματική, οργανωμένη επιχείρηση απάτης, με τη χρήση του ΟΠΕΚΕΠΕ για την υπεξαίρεση κονδυλίων της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ). Οι Βρυξέλλες έχουν ήδη επιβάλει στην Ελλάδα πρόστιμο ύψους 392,2 εκατ. ευρώ και περικοπή 5% στις μελλοντικές αγροτικές επιδοτήσεις για χρόνια ανύπαρκτου ελέγχου. Μακριά από το αφήγημα λίγων πονηρών χωρικών που «άρμεγαν» τις Βρυξέλλες, το νήμα οδηγεί ευθέως στην πολιτική τάξη: υπουργούς και βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας, με ιδιαίτερα πυκνά πελατειακά δίκτυα στην Κρήτη — το ίδιο νησί που «γύρισε» στο κόμμα στις εκλογές του Ιουνίου 2023 — καθώς το χρήμα των επιδοτήσεων διοχετευόταν μέσω φιλικών προς το κόμμα μεσαζόντων σε ασφαλώς περιφραγμένα φέουδα.
Καθώς το σκάνδαλο διευρυνόταν, το ένστικτο της κυβέρνησης δεν ήταν η διαφάνεια αλλά ο ακρωτηριασμός των αποδείξεων. Υπό πίεση, ο Μητσοτάκης πέταξε μερικά «βαριά» ονόματα στη θάλασσα: ο υπουργός Μετανάστευσης και πρώην υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης Μάκης Βορίδης — πρώην κορυφαίο στέλεχος της νεοναζιστικής Εθνικής Πολιτικής Ένωσης (ΕΠΕΝ) — παραιτήθηκε αφού κατονομάστηκε ως ύποπτος, μαζί με ακόμη τέσσερις ανώτερους αξιωματούχους. Ο πρωθυπουργός επέμεινε ότι επρόκειτο απλώς για «μερικά σάπια μήλα».
Στις Βρυξέλλες, κοινοβουλευτική ερώτηση του Ιρλανδού ευρωβουλευτή Ciaran Mullooly περιγράφει ωμά τον ΟΠΕΚΕΠΕ ως εργαλείο χειραγώγησης νεποτιστικών δικτύων και μυστικής διανομής «δισεκατομμυρίων ευρώ». Υποστήριξε ότι το κυβερνητικό σχέδιο κατάργησης του οργανισμού και ενσωμάτωσής του στην φορολογική αρχή μοιάζει περισσότερο με απόπειρα ταφής των ευθυνών παρά με ουσιαστική αντιμετώπισή τους. Στο πεδίο, οι πραγματικοί αγρότες βρίσκονται πλέον αντιμέτωποι με ένα χρηματοδοτικό κενό 600 εκατ. ευρώ και με καθυστερήσεις πληρωμών που φτάνουν τους μήνες, καθώς οι έλεγχοι παγώνουν τις εκταμιεύσεις· κατεβαίνουν στους δρόμους της Αθήνας διαδηλώνοντας για τις επιδοτήσεις από τις οποίες εξαρτάται η επιβίωσή τους, ενώ ο λογαριασμός της απάτης που διαπράχθηκε στο όνομα της «ανάπτυξης» και της κομματικής πίστης μετακυλίεται σε ανθρώπους που δεν είδαν ποτέ αυτά τα χρήματα. Παρά τα σαφή στοιχεία και την εμπλοκή πολιτικών της Νέας Δημοκρατίας και των τοπικών τους μεσαζόντων στη διαχείριση των κονδυλίων, το δικαστικό σύστημα δεν τους έχει αγγίξει. Δεν έχουν υπάρξει διώξεις.
Ο υπουργός Υγείας Άδωνις Γεωργιάδης — πρώην στέλεχος του ακροδεξιού ΛΑΟΣ και σήμερα ο πιο επιθετικός υπερασπιστής της κυβέρνησης — περιέγραψε το σύστημα με ανατριχιαστική ειλικρίνεια τον Ιούλιο. Όταν ένας εισαγγελέας αγγίξει υπόθεση που αφορά υπουργό, καυχήθηκε, το Σύνταγμα τον υποχρεώνει να τη στείλει «χωρίς καθυστέρηση» στη Βουλή· η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία μπορεί μόνο να πει: «Δείτε αν θέλετε να το ελέγξετε». Και ένωσε τις τελείες: Βουλή σημαίνει πλειοψηφία, η πλειοψηφία είναι η Νέα Δημοκρατία, και η Νέα Δημοκρατία έχει αποφασίσει ότι οι υπουργοί της «δεν πρέπει να ελεγχθούν. Τελεία.»
Το ελληνικό «success story»
Την ώρα που η Κιόβεσι θέτει μεθοδικά τις βάσεις για το επόμενο μεγάλο ελληνικό σκάνδαλο — αυτή τη φορά γύρω από τα μεταπανδημικά κονδύλια της ΕΕ, το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF), με συμβάσεις δισεκατομμυρίων και τα ονόματα εν ενεργεία και πρώην υπουργών στο μικροσκόπιο — ο Μητσοτάκης έχει καταφέρει κάτι σπάνιο ακόμη και με ευρωπαϊκά δεδομένα: να κυβερνά από σκάνδαλο σε σκάνδαλο χωρίς να αναλαμβάνει καμία προσωπική ευθύνη. Οι καταγγελίες απορρίπτονται ως «τοξικότητα» και επιθέσεις από «σκοτεινές εξωτερικές δυνάμεις»· όταν αυτό το αφήγημα εξαντλείται, ισχυρίζεται ότι δεν γνώριζε τίποτα, ενώ η κοινοβουλευτική του πλειοψηφία χρησιμοποιείται ως ασπίδα για να μπλοκάρονται έρευνες και να μένουν οι υπουργοί στο απυρόβλητο.
Αντ’ αυτού, η κυβέρνηση διαφημίζει το αναπτυξιακό της μοντέλο. Στα χαρτιά, η εικόνα είναι εντυπωσιακή: ΑΕΠ που αυξάνεται κατά περίπου 2–2,3% ετησίως από το 2023, αισθητά πάνω από τον μέσο όρο της ευρωζώνης· δείκτες δημόσιου χρέους σε πτωτική πορεία· ρεκόρ τουριστικών εσόδων· ΕΕ, ΔΝΤ και επιχειρηματικοί φορείς να επαινούν την Ελλάδα ως «πυλώνα σταθερότητας και ανάπτυξης» και υπόδειγμα αξιοποίησης του RRF, που διοχετεύει στην οικονομία πάνω από 35 δισ. ευρώ σε επιχορηγήσεις και δάνεια. Όμως αυτό το υποτιθέμενο μοντέλο στηρίζεται σε χαμηλούς μισθούς, επιθετική απορρύθμιση της εργασίας και μια επενδυτική ώθηση βασισμένη στον δανεισμό, που ευνοεί συντριπτικά τις μεγάλες επιχειρήσεις μέσω δανείων του RRF που περνούν από τις τράπεζες, ενώ τα νοικοκυριά καλούνται να αντέξουν ένα μόνιμο σοκ κόστους ζωής.
Το ίδιο κράτος που τιμωρήθηκε για «μαγείρεμα» των στοιχείων του, επανασυστήνεται σήμερα στην Ευρώπη ως πρότυπος μαθητής προς μίμηση.
Πίσω από τους εντυπωσιακούς αριθμούς, η ταξική πραγματικότητα είναι αμείλικτη. Περίπου το ένα τέταρτο έως το ένα τρίτο του πληθυσμού εξακολουθεί να βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού — από τα υψηλότερα ποσοστά στην ΕΕ — ενώ η Ελλάδα παραμένει κοντά στον πάτο της ευρωπαϊκής μισθολογικής κατάταξης, με μέσες ετήσιες αποδοχές περίπου 18.000 ευρώ και κατώτατο μισθό γύρω στα 968 ευρώ τον μήνα, επίπεδα που απλώς δεν καλύπτουν το κόστος στέγασης, τροφίμων και ενέργειας. Η φτώχεια των εργαζομένων αγγίζει το 10%, ενώ η κυβέρνηση έχει περάσει εργασιακούς νόμους που επιτρέπουν εργάσιμες ημέρες έως και δεκατριών ωρών και αποδυναμώνουν περαιτέρω τις συλλογικές διαπραγματεύσεις. Σήμερα, πλοία, τρένα και πτήσεις παραλύουν συστηματικά από πανελλαδικές απεργίες για τις αμοιβές.
Ταυτόχρονα, ο υπερτουρισμός και η κερδοσκοπία στην αγορά ακινήτων — που έχουν εκτοξευθεί από τα προγράμματα «χρυσής βίζας», μεταξύ άλλων προς εύπορους Ισραηλινούς επενδυτές, και από τις βραχυχρόνιες μισθώσεις — έχουν στείλει τα ενοίκια και τις τιμές των κατοικιών στα ύψη, μετατρέποντας την Αθήνα και τα νησιά σε μια επενδυτική πλατφόρμα για ξένο και εγχώριο κεφάλαιο. Το αποτέλεσμα είναι ότι η Αθήνα έχει καταστεί απαγορευτικά ακριβή για τους ίδιους τους κατοίκους της, ενώ πολλοί Έλληνες δεν μπορούν πλέον να αντέξουν οικονομικά ούτε μία εβδομάδα διακοπών στη χώρα τους. Αυτό που ο Μητσοτάκης πουλά ως «success story» είναι ένα κλασικό καθεστώς συσσώρευσης: ευρωπαϊκό χρήμα, φθηνή εργασία και ιδιωτικοποιημένα δημόσια αγαθά παράγουν υγιείς αποδόσεις για τράπεζες, κατασκευαστικούς ομίλους και αλυσίδες ξενοδοχείων, ενώ ο κοινωνικός μισθός αποψιλώνεται ακόμη περισσότερο.
Ένα αναπαραγώγιμο μοντέλο
Σε ολόκληρη την ΕΕ, παγιώνεται ένα σύστημα στο οποίο η διαφθορά δεν αποτελεί εξαίρεση αλλά μέρος της λειτουργικής λογικής της εξουσίας, και ο Μητσοτάκης κινείται άνετα εντός του. Στο εσωτερικό του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, κυβερνήσεις που παραδίδουν «ανάπτυξη» στα χαρτιά, σφραγίζουν τα σύνορα και παραμένουν ευθυγραμμισμένες με το ΝΑΤΟ επιβραβεύονται και προστατεύονται, ανεξαρτήτως του τι κάνουν στο εσωτερικό τους. Επιπλέον, το ΕΛΚ κινείται πλέον απροκάλυπτα προς θεσμικές συμμαχίες με την ακροδεξιά. Ένα δεξιό μπλοκ αποτελούμενο από το ΕΛΚ, τους Ευρωπαίους Συντηρητικούς και Μεταρρυθμιστές της Τζόρτζια Μελόνι και τους Patriots for Europe κυριαρχεί πλέον στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, χαρίζοντας στην ΕΕ το πιο δεξιόστροφο κοινοβούλιο στην ιστορία της και κανονικοποιώντας τη συνεργασία με δυνάμεις που άλλοτε θεωρούνταν εκτός αποδεκτού πλαισίου. Το Qatargate και άλλα σκάνδαλα lobbying δεν οδήγησαν σε ουσιαστική κάθαρση· έστειλαν το μήνυμα στην πολιτική τάξη ότι η επιρροή είναι απλώς ένα ακόμη εμπόρευμα, προς διαπραγμάτευση, αρκεί όλα να μένουν πίσω από κλειστές πόρτες.
Η Ελλάδα είναι το καθαρότερο παράδειγμα του πώς λειτουργεί αυτό το σύστημα. Μια χώρα που κάποτε παρουσιαζόταν ως ο «ασθενής της Ευρώπης», τιμωρημένη με μνημόνια και επιτήρηση του ΔΝΤ το 2010 για τη διεφθαρμένη πολιτική της τάξη, προβάλλεται σήμερα ως πρότυπο. Το ίδιο κράτος που πειθαρχήθηκε για το «μαγείρεμα» των στοιχείων του, επανασυστήνεται στην Ευρώπη ως υπόδειγμα προς αντιγραφή, με τον Μητσοτάκη να στεφανώνεται για ένα «οικονομικό θαύμα» και να συζητείται στις Βρυξέλλες ακόμη και ως μελλοντικός πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Για χρόνια, οι Ευρωπαίοι ηγέτες προειδοποιούσαν για έναν εξωτερικό κίνδυνο για τη δημοκρατία· τελικά, όμως, το πραξικόπημα ήρθε από μέσα. Πολιτικά, αυτός είναι ο πραγματικός κίνδυνος του ελληνικού «θαύματος»: προσφέρει στην ευρωπαϊκή άρχουσα τάξη ένα χρήσιμο εγχειρίδιο που λέει πως μπορείς να διαλύσεις τις εργασιακές προστασίες, να απονεκρώσεις τον πλουραλισμό των ΜΜΕ, να κατασκοπεύεις αντιπάλους, να υποβαθμίζεις θανατηφόρες καταστροφές, να διοχετεύεις δημόσιο χρήμα σε κομματικούς πελάτες και να διαφημίζεις νέες συμφωνίες εξοπλισμών με μια ισραηλινή κυβέρνηση που έχει διαπράξει γενοκτονία στη Γάζα — και παρ’ όλα αυτά να χαιρετίζεσαι ως εκσυγχρονιστής μεταρρυθμιστής, αρκεί να παραμένουν ήρεμες οι αγορές ομολόγων και να συνεχίζει το κεφάλαιο να εισπράττει.
Για την ελληνική Αριστερά, το ζητούμενο δεν είναι να σβήνει κάθε νέο σκάνδαλο, αλλά να αντιμετωπίσει τη μηχανή που τα παράγει. Αυτό είναι ήδη αρκετά δύσκολο όταν τα περισσότερα αριστερά κόμματα είναι διαλυμένα, δεν συνεργάζονται και, σε ορισμένες περιπτώσεις, έχουν απλώς εγκαταλείψει το γήπεδο. Μέσα σε αυτά τα ερείπια επανεμφανίζεται ο πρώην πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας, σχεδιάζοντας μια επιστροφή το 2026 με τη στήριξη του δισεκατομμυριούχου Ευάγγελου Μαρινάκη — του ίδιου ολιγάρχη που την περίοδο 2015–2019 βρισκόταν σε ανοιχτό πόλεμο με τον ΣΥΡΙΖΑ λόγω καταγγελιών για λαθρεμπόριο ναρκωτικών. Ο Τσίπρας δεν προσφέρει επανεκκίνηση της Αριστεράς, αλλά μια ακόμη διάσπαση, από έναν πολιτικό του οποίου η μόνη πραγματική κληρονομιά είναι τα συντρίμμια και ο διχασμός.
Για χρόνια, οι Ευρωπαίοι ηγέτες προειδοποιούσαν για έναν εξωτερικό κίνδυνο για τη δημοκρατία· τελικά, όμως, το πραξικόπημα ήρθε από μέσα.
Η ελληνική εποχή της λιτότητας δεν τελείωσε ποτέ πραγματικά. Βαφτισμένη «μεταμνημονιακή», η χώρα είναι στην ουσία παγιδευμένη σε μια μόνιμη κατάσταση αναστολής: μια ελεγχόμενη, διεφθαρμένη δημοκρατία, όπου η κεντρώα «σοβαρότητα», η ακροδεξιά πολιτική και η άτεγκτη στήριξη προς το Ισραήλ συγχωνεύονται σε ένα ενιαίο κυβερνητικό πρότζεκτ. Ό,τι δοκιμάζεται σήμερα στην περιφέρεια είναι ακριβώς αυτό που οι ευρωπαϊκές ελίτ ετοιμάζονται να εφαρμόσουν σε ολόκληρη την ήπειρο αύριο.
Συντελεστές
Ο Georgios Samaras είναι επίκουρος καθηγητής δημόσιας πολιτικής στο King’s College London.
