Ο στρατηγός Mazloum Abdi και ο πρωθυπουργός της KRG Masrour Barzani
Στο φόντο μιας «διαδικασίας» που δεν θυμίζει σε τίποτα επίλυση συγκρούσεων, το κουρδικό μπλέξιμο της Άγκυρας δοκιμάζει και πάλι τις αντοχές του ίδιου του συστήματός της.
Yavuz Baydar
20 Νοεμβρίου
Η λεγόμενη «Ειρηνευτική Πρωτοβουλία» της Τουρκίας, επισήμως αποκαλούμενη «Σχέδιο για μια Τουρκία χωρίς Τρομοκρατία», επιταχύνεται—και μάλιστα με ταχύ ρυθμό. Ωστόσο, πίσω από το γεμάτο αυτοπεποίθηση μήνυμα, κρύβεται μια πολύ πιο ταραγμένη εικόνα, διαμορφωμένη από περιφερειακές ανακατατάξεις, εσωτερικές πολιτικές ευθραυστότητες και, συνολικά, στρεβλή οπτική.
Τρεις εξελίξεις ορίζουν τη σημερινή συγκυρία.
Πρώτον, η κατακραυγή που προκάλεσε το σχέδιο της έκτακτης κοινοβουλευτικής επιτροπής να συναντηθεί με τον Αμπντουλάχ Οτζαλάν στο νησί Ιμραλί (όπου εκτίει ποινή ισόβιας κάθειρξης)—μια κίνηση που προωθήθηκε επίμονα από τον ηγέτη του MHP, Ντεβλέτ Μπαχτσελί.
Δεύτερον, το δίλημμα του CHP—υπό δικαστική πίεση και πολιτικό περιορισμό—σχετικά με το αν θα συμμετάσχει σε αυτή την αντιπροσωπεία.
Και τρίτον, η «αιφνιδιαστική εμφάνιση» του στρατηγού Μαζλούμ Άμπντι, διοικητή των κυρίως κουρδικών Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF), στο Φόρουμ Ειρήνης και Ασφάλειας Μέσης Ανατολής (MEPS 2025) στη Ντοχούκ, μαζί με την Ιλάμ Αχμέντ, συμπρόεδρο του Εκτελεστικού Συμβουλίου της Βόρειας και Ανατολικής Συρίας. Τα μηνύματα που μετέφεραν μαζί με τους Ιρακινούς Κούρδους ηγέτες σκιαγράφησαν μια περιφερειακή εικόνα που δημιουργεί νέες προκλήσεις για την Άγκυρα, θολώνοντας το τελικό της σχέδιο.
Από την έναρξή της την 1η Οκτωβρίου 2024, η πρωτοβουλία του Μπαχτσελί για μια «Τουρκία χωρίς Τρομοκρατία» δεν ήταν ποτέ πραγματικά διαχωρίσιμη από τις σεισμικές εντάσεις της περιοχής. Η κυβέρνηση περιτύλιξε την κίνηση με μια ελκυστική ετικέτα—«ειρήνη»—καλύπτοντας μια σκληρή πολιτική πραγματικότητα: από το 2016, δεν υπάρχει στην πραγματικότητα καμία «πολεμική κατάσταση» μεταξύ του Τουρκικού Στρατού και του PKK, παρά μόνο μερικές αψιμαχίες και μεμονωμένες, μικρής κλίμακας τρομοκρατικές ενέργειες.
Διοικούμενη από το δημοψήφισμα του 2017 υπό ένα άκαμπτο υπερπροεδρικό και κρατικοασφαλίτικο μοντέλο, βασισμένο στην ενότητα των εξουσιών, αυτό που φαίνεται να εκτυλίσσεται δεν είναι μια ειρηνευτική διαδικασία ως εργαλείο παραχώρησης συλλογικών δικαιωμάτων στην κουρδική μειονότητα, αλλά αντιθέτως ένα εργαλείο εδραίωσης της εξουσίας, που αγκαλιάζει ολόκληρο το πολιτικό φάσμα στο πλαίσιο αυτού που ο Ερντογάν και ο Μπαχτσελί αποκαλούν «Εσωτερικό Μέτωπο» («İç Cephe»). Ίσως να σχετίζεται περισσότερο με μια ασαφή αντίληψη εξωτερικών απειλών παρά με την αναμόρφωση του τοξικού συστήματος διακυβέρνησης.
Ο Μπαχτσελί και ένας πυρήνας συνεργατών του υποστηρίζουν εδώ και καιρό—σε συντονισμό με τον Ερντογάν—ότι η Τουρκία αντιμετωπίζει ένα διαρθρωτικά μεταλλαγμένο περιφερειακό τοπίο. Οι οικονομικοί δεσμοί έχουν σταθεροποιήσει τις σχέσεις με την Περιφερειακή Κυβέρνηση του Κουρδιστάν στο Ιράκ. Όμως η Συρία είναι άλλο ζήτημα. Η κατάρρευση του παλαιού μπααθικού καθεστώτος και η άνοδος των SDG, με δεκάδες χιλιάδες μαχητές και διεθνή νομιμοποίηση απέναντι στο ISIS, συνιστούν μια πραγματικότητα που η Άγκυρα δεν μπορεί να διαμορφώσει εύκολα. Η διακριτική υποστήριξη του Ισραήλ προς τις κοσμικές-τοπικές κουρδικές δομές της Συρίας μόνο βαθαίνει το άγχος της Άγκυρας.
Η προτεινόμενη λύση; «Επανενεργοποίηση» του φυλακισμένου ηγέτη Αμπντουλάχ Οτζαλάν. Προσφέροντάς του ένα «δικαίωμα στην ελπίδα»—δηλαδή καλύτερες συνθήκες διαβίωσης όπως κατ’ οίκον περιορισμό—η κυβέρνηση στοχεύει να εξισορροπήσει τον Μαζλούμ Άμπντι και το σχέδιο της Ροζάβα στα βορειοανατολικά της Συρίας, κατά μήκος των τουρκικών συνόρων.
Ένα τέτοιο σχέδιο απαιτεί την αποδόμηση του PKK, τον αφοπλισμό των στελεχών του και την πειθώ προς τις Ηνωμένες Πολιτείες να ασκήσουν πίεση στις SDG ώστε να αποδεχθούν ένα έντονα συγκεντρωτικό συριακό κράτος ευθυγραμμισμένο με τις προτιμήσεις της Τουρκίας. Κανένας από αυτούς τους στόχους δεν φαίνεται να είναι ορατός, αν και το PKK έχει επίσημα διαλυθεί «με το όνομά του», χωρίς ωστόσο να έχει προχωρήσει πλήρως προς τον αφοπλισμό.
Μπορεί να πρόκειται για ένα σαρωτικό και αμφίβολο σχέδιο. Οι εξελίξεις στη Ντοχούκ έδειξαν πόσο μακριά έχουν κινηθεί οι περιφερειακοί δρώντες προς την αντίθετη κατεύθυνση.
Στο MEPS 2025, ο στρατηγός Μαζλούμ Άμπντι έστειλε ένα μήνυμα που δεν θα μπορούσε να είναι πιο σαφές: η Συρία δεν μπορεί, και δεν πρέπει, να επιστρέψει στο συγκεντρωτικό, μπααθικό της σύστημα. Ύστερα από 15 χρόνια πολέμου, η αποκέντρωση είναι η μόνη ρεαλιστική οδός, και οι λαοί της Συρίας πρέπει να αυτοδιοικηθούν μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο. Η Ιλάμ Αχμέντ ενίσχυσε αυτό το μήνυμα, επικρίνοντας το παλιό μοντέλο του «μία γλώσσα, ένα κόμμα», το οποίο, όπως υποστήριξε, καταπίεζε όλες τις κοινότητες.
Οι Κούρδοι ηγέτες του Ιράκ αντήχησαν αυτές τις απόψεις. Ο πρόεδρος Νετσιρβάν Μπαρζανί υπογράμμισε ότι η διάλυση των στρατιωτικών δυνάμεων των SDG—κάτι ανάλογο με τη διάλυση των πεσμεργκά των Ιρακινών Κούρδων—δεν είναι ρεαλιστική. Δήλωσε ότι και ο πρωθυπουργός Μασρούρ Μπαρζανί συμμερίζεται την ίδια άποψη. Το μήνυμα: η Συρία είναι πολυεθνοτική και πολυπολιτισμική. Επίσης, από την πλευρά των Ιρακινών Κούρδων, μόνο ένα αποκεντρωμένο ή ομοσπονδιακό μοντέλο μπορεί να λειτουργήσει.
Το πιο εντυπωσιακό, η αντιπροσωπεία της Άγκυρας—μαζί με τον πρώην πρωθυπουργό του ΑΚΡ και νυν ηγέτη ενός μικρού συντηρητικού κόμματος, του GP, Αχμέτ Νταβούτογλου—αποχώρησε αιφνιδίως από τη Ντοχούκ μόλις πληροφορήθηκε ότι θα παρίστατο ο Άμπντι. Έγινε σαφές ότι τα νέα ήταν γι’ αυτούς ένα κρύο ντους.
Η αποχώρηση κατέδειξε επίσης ότι η μαξιμαλιστική στάση της Τουρκίας δεν έχει αλλάξει. Η περιοχή όμως έχει.
Το συνέδριο αποκάλυψε δύο νέες βεβαιότητες: οι Κούρδοι του Ιράκ και της Συρίας δείχνουν πως από εδώ και πέρα θα ενεργούν με βαθύτερο συντονισμό, και ότι οι περαιτέρω εξελίξεις παραμένουν ευθυγραμμισμένες με τις προτιμήσεις των ΗΠΑ, της Γαλλίας και του Ισραήλ.
Αυτό είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσεται—και αγκομαχά—η «Πρωτοβουλία του Ιμραλί», μεταμφιεσμένη υπό τον όρο «Ειρηνευτική Διαδικασία».
Ο Μπαχτσελί φαίνεται να αισθάνεται ότι οι εξελίξεις στη Συρία επιταχύνονται. Η πρόσφατη ώθησή του προς την έκτακτη «επιτροπή αδελφοσύνης και ειρήνης»—όπως αποκαλείται—ώστε να περάσει σε νέα φάση της διαδικασίας, μετά από μήνες στασιμότητας σε ατελείωτες εσωτερικές συζητήσεις, εξηγεί περισσότερο από οτιδήποτε άλλο την αίσθηση επείγοντος που τον διακατέχει. Ο χρόνος θεωρείται κατάλληλος—αν όχι ήδη πολύ αργά—για την «επανενεργοποίηση» του Οτζαλάν ως αντιστάθμισμα για να μπει φρένο στους Κούρδους της Συρίας, σύμφωνα με τη διαφαινόμενη επιχειρηματολογία.
Η δραματική δήλωση του Μπαχτσελί—«Αν η επιτροπή δεν πάει στο Ιμραλί (για να συναντήσει πρόσωπο με πρόσωπο τον Οτζαλάν), θα πάω εγώ ο ίδιος»—ερμηνεύεται ως στοιχείο έντασης εντός της κυβερνητικής συμμαχίας.
Ωστόσο, είναι απλώς μια συναισθηματική αντανάκλαση ορισμένων σχολιαστών, που με ευσεβείς πόθους θέλουν να δουν το κυβερνών μπλοκ να καταρρέει. Η αλήθεια είναι το αντίθετο.
Η σύμπραξη MHP-ΑΚΡ παραμένει ριζωμένη σε κοινή στρατηγική θεώρηση. Ο στόχος δεν είναι κατ’ ανάγκην μια ειρηνευτική διαδικασία καθαυτή, αλλά η εδραίωση ενός «εσωτερικού μετώπου» μέσω της εργαλειακής της χρήσης, κάτι που περιλαμβάνει την πίεση προς το CHP να συμμετάσχει στην πρωτοβουλία ενός «εγχώριου μετώπου» απέναντι σε εξωτερική απειλή ή την τιμωρία του δικαστικά αν αντισταθεί.
Το ΑΚΡ διστάζει να εμβαθύνει την Πρωτοβουλία του Ιμραλί επειδή οι δημοσκοπήσεις μεταφέρουν ένα προειδοποιητικό μήνυμα: περίπου τα δύο τρίτα των ψηφοφόρων συνολικά αντιτίθενται σε επισκέψεις στον Οτζαλάν ή σε οποιαδήποτε μορφή αμνηστίας προς το PKK, σύμφωνα με τη δημοσκόπηση του Οκτωβρίου της Metropoll.
Μεταξύ των ψηφοφόρων του ΑΚΡ, η αντίθεση κυμαίνεται μεταξύ 55–62 τοις εκατό. Ο Ερντογάν, θεωρώντας ότι κάηκε πολιτικά κατά την ειρηνευτική διαδικασία του 2013–15 (είχε δεχθεί σοβαρό πλήγμα στις εκλογές του Ιουνίου 2015), τοποθετεί πλέον τον εαυτό του σε απόσταση, αφήνοντας την «επιτροπή» να παίρνει τις αποφάσεις—και διατηρώντας το δικαίωμα να τραβήξει την πρίζα αν χρειαστεί. Το έκανε το καλοκαίρι του 2015 και επίσης διέκοψε το έργο της κοινοβουλευτικής επιτροπής που είχε επιφορτιστεί με τη διερεύνηση του αποτυχημένου πραξικοπήματος του 2016. Αναλαμβάνοντας διαφορετικά ρίσκα, θα μπορούσε να το ξανακάνει.
Η κύρια αντιπολίτευση, το CHP, αντιμετωπίζει επίσης ένα δίλημμα. Συμμετείχε τακτικά στην έκτακτη «επιτροπή αδελφοσύνης», ελπίζοντας να μην αποξενώσει τους Κούρδους ψηφοφόρους. Όμως αυτό δεν μετέβαλε την εκλογική του στήριξη προς καμία κατεύθυνση· αντιθέτως, το İYİP και το Κόμμα Νίκης (ZP) στο υπερεθνικιστικό άκρο επωφελήθηκαν από την αποχή τους—οι ψήφοι τους συνεχίζουν να αυξάνονται. Τώρα, το CHP αντιμετωπίζει μια δύσκολη επιλογή: να συμμετάσχει ενεργά σε μια διαδικασία που δεν ελέγχει ή να διακινδυνεύσει δικαστικά αντίποινα.
Εν τω μεταξύ, το φιλοκουρδικό Κόμμα DEM παραμένει περίεργα δευτερεύον. Σύμφωνα με δημοσκοπήσεις και ανεξάρτητους παρατηρητές, υπάρχει μικρός ενθουσιασμός για τη «διαδικασία» στις κυρίως κουρδικές επαρχίες, γεγονός που, σύμφωνα με πληροφορίες, ο Οτζαλάν βλέπει με δυσαρέσκεια. Φημολογείται ότι έχει αναθέσει σε άτομα να δημιουργήσουν ένα νέο κόμμα, το οποίο θεωρεί καταλληλότερο από το DEM.
Το βαθύτερο πρόβλημα είναι ότι η προσέγγιση της Άγκυρας επιδιώκει μαξιμαλιστικές παραχωρήσεις—πλήρη διάλυση του PKK, υποχώρηση των SDG μέσω παράδοσης των όπλων τους στη Δαμασκό, ευθυγράμμιση των ΗΠΑ, συγκεντρωτισμός στη Συρία—χωρίς να προσφέρει τίποτα ουσιαστικό ως αντάλλαγμα.
Όπως είπε ο Νετσιρβάν Μπαρζανί, οποιαδήποτε διαδικασία εδώ μπορεί να διαρκέσει χρόνια. Κι όμως, η Άγκυρα φαίνεται να διαπραγματεύεται από θέση νομικής διάβρωσης και θεσμικής κατάρρευσης. Το δικαστικό σύστημα εκπέμπει συναγερμό, οι φυλακές είναι υπερπλήρεις, η πολιτική πίεση εντείνεται, οι Κούρδοι της Τουρκίας υψώνουν ολοένα και περισσότερο τη φωνή τους ζητώντας τουλάχιστον μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης, και η κυβερνητική συμμαχία παραμένει προσηλωμένη στη μηχανική της εσωτερικής αντιπολίτευσης αντί να αντιμετωπίσει με ευελιξία τις περιφερειακές πραγματικότητες.
Στο φόντο μιας «διαδικασίας» που δεν θυμίζει σε τίποτα επίλυση συγκρούσεων, το κουρδικό μπλέξιμο της Τουρκίας δοκιμάζει και πάλι τις αντοχές του ίδιου του συστήματός της.
Για να υποστηρίξετε τις προσπάθειές μου να προστατεύσω την ανεξάρτητη δημοσιογραφία, θα εκτιμούσα αν σκεφτόσασταν να γίνετε συνδρομητές επί πληρωμή.
Το Palomar είναι δωρεάν, αλλά για να υποστηρίξετε τις προσπάθειές μου να προστατεύσω την ανεξάρτητη δημοσιογραφία, θα εκτιμούσα αν σκεφτόσασταν να γίνετε συνδρομητές επί πληρωμή. Αυτό διατηρεί το Palomar βιώσιμο/προσβάσιμο για όλους. Αν δεν μπορείτε να αναβαθμίσετε, το κατανοώ.
Ανεξάρτητα από τον τρόπο εγγραφής σας, σας ευχαριστώ που διαβάζετε.
Yavuz Baydar
