Η Περιφερειακή Επέλαση Ισχύος της Τουρκίας

Οι ανάγκες ασφαλείας της Ευρώπης και το κενό ισχύος στη Μέση Ανατολή σημαίνουν περισσότερο χώρο για την Άγκυρα.

Ο Πρόεδρος Ερντογάν αρπάζει την ευκαιρία.

Ρόμπερτ Έλις

Σε φόντο εσωτερικής καταστολής, ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δήλωσε σε ομιλία του νωρίτερα αυτόν τον μήνα: «Στόχος μας είναι μια μεγάλη και ισχυρή Τουρκία. Αποστολή μας είναι να οικοδομήσουμε τον Αιώνα της Τουρκίας σε όλο του το μεγαλείο. Πυξίδα μας είναι οι αρχαίες αξίες που μας κάνουν αυτό που είμαστε».

Ουσιαστικά, ο Ερντογάν έχει ρίξει το γάντι σε άλλες δυνάμεις της Μέσης Ανατολής —το Ισραήλ, το Ιράν και τη Σαουδική Αραβία— που επιδιώκουν περιφερειακή ηγεμονία.

Αυτό προετοιμαζόταν εδώ και καιρό. Ο αντισημιτισμός του Ερντογάν ήταν έντονος όταν, ως νεαρός, ήταν επικεφαλής της νεολαίας του ισλαμιστικού Κόμματος Εθνικής Σωτηρίας (MSP), υπό την ηγεσία του Νετζμεττίν Ερμπακάν, του πατέρα του πολιτικού Ισλάμ στην Τουρκία. Έγραψε επίσης, σκηνοθέτησε και έπαιξε σε ένα θεατρικό έργο με τίτλο «Mas-Kom-Yah» (Μασόνος-Κομμουνιστής-Εβραίος).

Η στήριξη του Ερντογάν στη Χαμάς, την οποία έχει χαρακτηρίσει «όχι τρομοκρατική οργάνωση, αλλά ομάδα απελευθέρωσης και μουτζαχεντίν που μάχονται για να προστατεύσουν τη γη και τους πολίτες τους», ξεκινά από την επίσημη πρόσκληση που απηύθυνε στον ηγέτη της, Χάλεντ Μεσάαλ, να επισκεφθεί την Άγκυρα το 2006.

Ο Ερντογάν απέδωσε τις διαδηλώσεις στο Πάρκο Γκεζί το 2013, οι οποίες αποτέλεσαν την πρώτη σοβαρή απειλή για το καθεστώς του, στο «λόμπι των επιτοκίων». Τουρκικό δικαστήριο έχει επιβάλει ισόβια κάθειρξη στον ακτιβιστή Οσμάν Καβάλα, ιδρυτικό μέλος του Παραρτήματος του Ιδρύματος Ανοιχτής Κοινωνίας στην Τουρκία, που δημιουργήθηκε από τον «διάσημο Ούγγρο Εβραίο» Τζορτζ Σόρος, επειδή φέρεται να βρισκόταν πίσω από τις διαδηλώσεις.

Ο Ερντογάν μιλά επίσης σε δίωρο ντοκιμαντέρ, «Ο Εγκέφαλος», που προβλήθηκε από φιλοκυβερνητικό κανάλι το 2015 και ισχυρίζεται ότι ένας εγκέφαλος, με καταγωγή από το Ισραήλ, σχεδιάζει την παγκόσμια κυριαρχία.

Ένα βίντεο διάρκειας τεσσάρων λεπτών, με τίτλο «Το Κόκκινο Μήλο», που κυκλοφόρησε από τη Διεύθυνση Επικοινωνίας της Τουρκίας το 2020, καθιστά σαφείς τις προθέσεις της Τουρκίας. Σε αυτό, ο Ερντογάν απαγγέλλει τους πρώτους στίχους της Σούρα αλ-Φαθ («περί νίκης») από το Κοράνι, και το βίντεο κλείνει με ένα πλάνο του τεμένους Αλ-Άκσα στην Ιερουσαλήμ, το οποίο ο Ερντογάν έχει υποσχεθεί να απελευθερώσει από το Ισραήλ.

Στο τέλος Μαρτίου 2025, σε ομιλία του για το Έιντ αλ-Φιτρ προς το εκκλησίασμα στο τέμενος Τσαμλιτζά στην Κωνσταντινούπολη, το μεγαλύτερο τέμενος της Τουρκίας που κατασκευάστηκε από την κυβέρνηση του ΑΚΡ, ο Ερντογάν δήλωσε: «Είθε ο Κύριος να καταστρέψει και να αφανίσει το σιωνιστικό Ισραήλ!»

Όπως γράφει ο αμυντικός συντάκτης Πολ Ίντον, ενώ το Ισραήλ και το Ιράν εμπλέκονταν στον Πόλεμο των Δώδεκα Ημερών, ο Ερντογάν συνέχιζε τη σημαντική ενίσχυση των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων.

Η Άσλι Αϊντιντάσμπας, διευθύντρια του Τουρκικού Προγράμματος στο Brookings Institution, προειδοποιεί ότι η Τουρκία και το Ισραήλ κινδυνεύουν να διολισθήσουν σε αντιπαράθεση, καθώς η κυβέρνηση Ερντογάν εντείνει τη σουνιτική ισλαμιστική και εθνικιστική ρητορική της, ενώ το Ισραήλ επιδιώκει στρατιωτική κυριαρχία στον Λίβανο, τη Γάζα και τη Συρία.

Ο ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή έχει υπονομευθεί τόσο από την αποχώρησή τους από τη συμφωνία JCPOA όσο και από τα πλήγματα του Ιουνίου στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν. Υπάρχει επίσης το ερώτημα κατά πόσον είναι διατεθειμένες να αποσύρουν τη στήριξή τους προς τους Κούρδους συμμάχους τους στη βόρεια Συρία.

Πριν από έξι χρόνια, ο Ερντογάν δήλωσε σε στρατιωτική ακαδημία στην Άγκυρα: «Αν δεν έχεις επαρκή στρατιωτική, πολιτική και οικονομική ισχύ, πρέπει να ξέρεις ότι κανείς δεν θα σε πάρει στα σοβαρά». Με τη σημερινή συγκέντρωση οπλικών συστημάτων, υπάρχει κάθε λόγος να το κάνει κανείς.

Φέτος, ο δείκτης Global Fire Power κατέταξε την Τουρκία στην ένατη θέση μεταξύ των δέκα κορυφαίων παγκόσμιων στρατιωτικών δυνάμεων. Σε στρατιωτική ενημέρωση, οι Financial Times χαρακτήρισαν την Τουρκία ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια της Ευρώπης. Η Τουρκία δεν χάνει χρόνο να εκμεταλλευτεί αυτή την ευκαιρία και προωθεί δύο βασικές αμυντικές συμφωνίες: ένα σύστημα αεράμυνας SAMP/T σε συμπαραγωγή με τη Γαλλία και τη Γερμανία και την απόκτηση μαχητικών Eurofighter Typhoon.

Για να εξασφαλίσει την πρώτη συμφωνία, ο Ερντογάν επιδιώκει να ξεπεράσει τις αντιρρήσεις του προέδρου της Γαλλίας Μακρόν λόγω των τουρκικών διαφορών με την Ελλάδα και την Κύπρο στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η Γερμανία φαίνεται να έχει ξεπεράσει τις αντιρρήσεις της σχετικά με τη συμφωνία Eurofighter. Το Ηνωμένο Βασίλειο, πρόθυμο για μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου μετά το Brexit, είναι έτοιμο να ενσωματώσει μια στρατηγική διάσταση.

Η πρωτοβουλία του Βρετανού πρωθυπουργού Κιρ Στάρμερ για τη δημιουργία μιας «συμμαχίας των προθύμων» ειρηνευτικής δύναμης για την Ουκρανία αποδείχθηκε φιάσκο. Ωστόσο, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν δήλωσε το ενδιαφέρον της Τουρκίας να ενταχθεί στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφαλείας.

Τον Μάρτιο, η ΕΕ παρουσίασε το σχέδιό της, Readiness 2030 (προηγουμένως γνωστό ως ReArm Europe), για αύξηση των αμυντικών δαπανών κατά σχεδόν 650 δισεκατομμύρια ευρώ και παροχή επιπλέον 150 δισεκατομμυρίων ευρώ σε δάνεια (SAFE). Το εργαλείο SAFE επιτρέπει σε τρίτες χώρες, μεταξύ αυτών και στην Τουρκία ως υποψήφια χώρα, να συμμετέχουν σε κοινές προμήθειες, κάτι που ενδιαφέρει σαφώς την Τουρκία, δεδομένης της αναπτυσσόμενης αμυντικής της βιομηχανίας.

Ωστόσο, υπάρχουν δύο προϋποθέσεις για τη συμμετοχή τρίτων χωρών. Πρώτον, καμία χώρα δεν επιτρέπεται να απειλεί τα συμφέροντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή κάποιου κράτους-μέλους της. Δεύτερον, η ένταξη απαιτεί ομόφωνη έγκριση.

Η Ελλάδα έχει δηλώσει ότι η Τουρκία πρέπει να εγκαταλείψει την 30χρονη απειλή πολέμου εναντίον της για να εξασφαλίσει την έγκρισή της. Ο Τούρκος υπουργός Άμυνας Γιασάρ Γκιουλέρ απέρριψε αυτή την ανησυχία ως «εμπλοκή πολυμερών πλατφορμών σε διμερείς διαφορές».

Πέρα από τα τουρκικά σχέδια για την απόκτηση 40 μαχητικών F-16 από τις Ηνωμένες Πολιτείες, παρά τις κυρώσεις CAATSA, εξακολουθεί να ελπίζει σε επανένταξη στο πρόγραμμα F-35. Ο Αμερικανός πρέσβης στην Τουρκία, Τομ Μπάρακ, έχει δηλώσει ότι μια λύση είναι πιθανή έως το τέλος του έτους.

Εκτός από το TCG Anadolu, το οποίο έχει ήδη τεθεί σε επιχειρησιακή λειτουργία, η Τουρκία, μαζί με την Ισπανία, κατασκευάζει ένα δεύτερο αεροπλανοφόρο. Δεδομένης της επεκτατικής ναυτικής στρατηγικής της Τουρκίας, όπως περιγράφεται στο Mavi Vatan («Γαλάζια Πατρίδα»), αυτό δεν προμηνύει τίποτα καλό για την Ελλάδα ή την Κύπρο.

Ωστόσο, η Ευρώπη είναι έτοιμη να δώσει προτεραιότητα στην ασφάλεια έναντι των αρχών, παρόλο που υπάρχουν βάσιμες αμφιβολίες σχετικά με το ποιανού το μέρος είναι στην πραγματικότητα η Τουρκία.

*Ο Ρόμπερτ Έλις είναι αναλυτής και σχολιαστής για την Τουρκία. Είναι επίσης διεθνής σύμβουλος στο RIEAS (Ινστιτούτο Έρευνας Ευρωπαϊκών και Αμερικανικών Σπουδών) στην Αθήνα. Αρθρογραφεί τακτικά για τα τουρκικά θέματα στον δανικό και διεθνή Τύπο. Στο παρελθόν, ήταν σύμβουλος στην Ομάδα Αξιολόγησης της Τουρκίας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και ανώτερος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Gatestone στη Νέα Υόρκη.