Η δημιουργία μιας νέας πραγματικότητας, όπως αυτή βιώνεται από μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Τουρκίας (εντός και εκτός συνόρων), από τα ελεγχόμενα από τον Τούρκο πρόεδρο ΜΜΕ, όχι απλώς δε βοηθά προς την βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, αλλά το επιδεινώνει.
Το άλλοτε επιτυχημένο αφήγημα ή «success story» της Τουρκίας, που βασίστηκε στην οικονομική πρόοδο της πρώτης δεκαετίας (2000-2010) και προβλήθηκε με κάθε τρόπο (ειδήσεις, σήριαλ κλπ.) σε όλον τον Μουσουλμανικό κόσμο, καταρρέει μέρα με την μέρα, με απρόβλεπτες συνέπειες. ‘Η μήπως όχι; Γιατί «φαίνεται» ανθεκτικό στην οικονομική κρίση της Τουρκίας και στις στρατιωτικές επιχειρήσεις σε ξένες χώρες (Συρία, Λιβύη, Ιράκ, Κύπρο, Ελλάδα);
Μια συνοπτική εξέταση της ρητορικής του Τούρκου προέδρου την τελευταία –ειδικά- δεκαετία ρίχνει φως στην σημερινή επιθετική ρητορική, που βασίζεται στο αναχρονιστικό ψευδό-αφήγημα ενός ένδοξου Οθωμανικού παρελθόντος. Στο παρελθόν αυτό, σημαντική θέση στη δόμηση ταυτότητας, έχουν λέξεις όπως «κατάκτηση», «αδικία», «μίσος», «εκμετάλλευση», «διεθνές δίκαιο».. όμως ας δούμε πως «κτίστηκαν» νοηματικά αυτές οι λέξεις τα τελευταία χρόνια, ώστε να καταλάβουμε και πως δημιουργείται μια νέο-Οθωμανική πλάνη βασιζόμενη στο «Σπήλαιο του Πλάτωνα».
Η πρόσφατη ιστορία, των τελευταίων δύο δεκαετιών της Τουρκίας, φέρει αρκετά εξόφθαλμα παραδείγματα ρητορικής του προέδρου Ερντογάν, που στοχεύουν σε στρατηγική νοηματική απόδοση (α) των δικών του πράξεων, (β) των αποφάσεων Διεθνών θεσμών, αλλά και (γ) άλλων χωρών προς την Τουρκία. Πιο συγκεκριμένα, παρουσιάζεται μια «εναλλακτική, ιδεατή πραγματικότητα» όπου όλα τα προβλήματα εξαφανίζονται ή αποδίδονται στον εξωτερικό παράγοντα (οποιοσδήποτε εκτός της Τουρκίας) με «μαγικό» τρόπο ενώ παράλληλα καλλιεργείται μια ευεξία θετικών ανακοινώσεων (με συγκεκριμένη ρητορική: κατάκτηση, κέρδη, νίκη, δόξα του παρελθόντος), που είναι, βέβαια, χωρίς πραγματικό αντίκρισμα – στα όρια της κολακείας.
Το μείγμα που χρησιμοποιείται από τον Τούρκο πρόεδρο και το επιτελείο του περιλαμβάνει ένα εκρηκτικό συνδυασμό «Ψυχολογικής προβολής» και «Δημόσιας Διπλωματίας». Σύμφωνα με τον Σίγκμουντ Φρόιντ, τον πρώτο που διατύπωσε τον όρο «ψυχολογική προβολή», ένα άτομο προβάλλει τις δικές του ανεπιθύμητες σκέψεις και πεποιθήσεις σε κάποιον άλλο. Η πρακτική αυτή, αποτελεί μια σημαντική ψυχολογική στρατηγική η οποία βασίζεται σε συνεχή τροφοδοσία του «εγώ» με επαίνους και αναγνώριση, με στόχο την δημιουργία μιας θετικής προβαλλόμενης εικόνας. Στην προκειμένη περίπτωση, η διαδικασία με τη χρήση της δημόσιας διπλωματίας στοχεύει στην συγκρότηση νέο-Οθωμανικής ταυτότητας, εντός και εκτός των συνόρων, όπου το «εγώ» γίνεται «εμείς». Συγκεκριμένα, αναφέρεται στο εμείς οι Μουσουλμάνοι Τούρκοι, με απώτερο στόχο την Τουρκία να ηγηθεί στον Μουσουλμανικό κόσμο αλλά και την διαφοροποίηση από τον δυτικό κόσμο και δυτικό τρόπο σκέψης.
Από την άλλη, όταν η διαδικασία αυτή απειλείται, τότε προβάλλονται τα συναισθήματα αυτά σε άλλο αποδέκτη (άτομο, κράτος, συμμαχία, θεσμό), ώστε να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες. Με άλλα λόγια, οι αρνητικές δράσεις του δρώντα, που συνδέονται με την αρνητική εικόνα, αποδίδονται –πάντα- σε εξωτερικούς παράγοντες (φταίνε οι Θεσμοί που μας αδικούν, φταίει η Ε.Ε., φταίει το ΝΑΤΟ, φταίει η Δύση), ενώ οι θετικές δράσεις αποδίδονται πάντα στην κυβέρνηση Ερντογάν (κερδίσαμε, κατακτήσαμε, νικήσαμε, τους δώσαμε μάθημα κλπ).
Η ρητορική επαν-εκπαίδευση της κοινής γνώμης της Τουρκίας, στο νέο ιδεολογικό και δομικό/οργανωτικό του πλαίσιο του νέο-Οθωμανισμού, ξεκινά από την περίοδο που ο Ερντογάν ως Δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης δήλωνε ότι «η πλειονότητα των Τούρκων είναι Μουσουλμάνοι και «το να είσαι Μουσουλμάνος δεν είναι συμβατό με το να είσαι κοσμικός». Η ρητορική αυτή άρχισε να κλιμακώνεται μετά το πέρας της πρώτης δεκαετίας της διακυβέρνησης, και ειδικότερα μετά από την έναρξη του πολέμου της Συρίας.
Έτσι, το 2012, με ανακοίνωση από τον ίδιο τον Ερντογάν, όπου ανέφερε ότι ο διαχωρισμός των εξουσιών είναι εμπόδιο, αρχίζει η δεύτερη φάση του σχεδίου που περιλαμβάνει και τις μεταρρυθμίσεις με σκοπό τον ολοκληρωτικό έλεγχο της χώρας. Ο έλεγχος ξεκινά με κατοχύρωση με νόμο της λογοκρισίας του ιντερνέτ και δυνατότητα συλλογής προσωπικών δεδομένων των χρηστών του διαδικτύου και ψήφιση νόμου που επιτρέπει την έρευνα σε προσωπικά αντικείμενα, οικία και χώρο εργασίας μόνο με “βάσιμες αμφιβολίες». Παράλληλα χτίζεται και η νέο-Οθωμανική ταυτότητα, με βάση το Ισλάμ.
Στα πλαίσια της συνεχής τροφοδοσίας του «εμείς» με επαίνους και αναγνώριση με στόχο την δημιουργία μιας θετικής προβαλλόμενης εικόνας, αυξάνονται οι αναφορές προς το Ισλάμ με αποτέλεσμα την αναφορά ότι την Αμερική ανακάλυψαν πρώτα Μουσουλμάνοι και παράλληλα την ανακοίνωση κατασκευής τεμενών σε 80 από τα 100 κρατικά πανεπιστήμια. Παράλληλα προτρέπει έντονα τους μαθητές να μελετούν το Κοράνι και μετατρέπει όλων τα σχολεία σε θρησκευτικά σχολεία. Στη προσπάθεια ενίσχυσης της Νέο-Οθωμανικής ετερότητας και του Νέο-Οθωμανικού τρόπου ζωής, γίνεται υπόδειξη στους Τούρκοι μαθητές να γνωρίσουν πρωτίστως Τούρκους μουσικούς, Μουσουλμάνους επιστήμονες και ακαδημαϊκούς. Το σχέδιο για την επανασύσταση της Νέο-Οθωμανικής ταυτότητας προχωρά με την απόφαση της 19ης εθνικής συνόδου για την υποχρεωτική διδασκαλία της Οθωμανικής γλώσσας στα λύκεια της χώρας ενώ επιβάλλεται το Ισλαμικό Σουνίτικο δόγμα στα Τουρκικά σχολεία.
Στα πλαίσια απειλής/αμφισβήτησης της διαδικασίας και προβολής των συναισθημάτων αυτών σε άλλο αποδέκτη (άτομο, κράτος, συμμαχία, θεσμό), ώστε να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες, κατηγορεί τους «δυτικούς» ότι μισούν τους Μουσουλμάνους αλλά αγαπούν τα χρήματά τους και παράλληλα ασκεί έντονη κριτική προς τους ξένους θεσμούς (ΟΗΕ), με το σκεπτικό ότι δεν λαμβάνουν αντικειμενικές αποφάσεις. Ακολούθως ασκεί κριτική στην Ε.Ε. για την μη ένταξη, διασυνδέοντας την απόρριψη με το γεγονός ότι το σύνολο του πληθυσμού είναι μουσουλμάνοι, και φυσικά δεν αναφέρει ποτέ ότι δεν υλοποιήθηκαν οι προϋποθέσεις ένταξης.
Έχοντας, λοιπόν, ελέγξει ολοκληρωτικά τα ΜΜΕ της Τουρκίας, επαινέσει τους απανταχού Τούρκους (και με τη χρήση φανταστικών επιτευγμάτων και κολακείας) και παράλληλα έχοντας κατηγορήσει για όλα τα δεινά της Τουρκίας τον ξένο παράγοντα, έχει δημιουργήσει «στεγανά» (Echo-Chamber) ή τη νέο-Οθωμανική πλάνη, που είναι ανθεκτική σε διαφορετικά μηνύματα από τα προβαλλόμενα.
Σε αυτό το νέο-Οθωμανικό αφήγημα εντάχθηκε και το ανυπόστατο αφήγημα της «Γαλάζιας πατρίδας» (Mavi Vatan), ως μέσον διεκδίκησης αλλά και αποτύπωσης μιας νέας αντιληψιακής τάξης πραγμάτων. Η έμπνευση του ναυάρχου Τζεμ Γκιουρντενίζ, το 2006, περιλαμβάνει μια διεκδικούμενη έκταση συνολικά 462 τετραγωνικών χιλιομέτρων στις τρεις θάλασσες που περιβάλλουν την Τουρκία: το Αιγαίο, την Ανατολική Μεσόγειο και τον Εύξεινο Πόντο. Έτσι, με την συνεχή επανάληψη (πολιτική ρητορική και ΜΜΕ), και παρά το γεγονός ότι στερείται νομιμοποιητικής βάσης του Διεθνούς Δικαίου και του Δικαίου της Θάλασσας (τα επικαλείται η Τουρκία αλλά ΔΕΝ τα εφαρμόζει) για τους Τούρκους γίνεται μια πραγματικότητα (ο καθένας πιστεύει ότι καταλαβαίνει), έστω και αν δεν υφίσταται. Την σκυτάλη στον αγώνα της προπαγάνδας πήρε μετά τον Γκιουρντενίζ, ο Τούρκος ναύαρχος, Τζιχάτ Γιαϊτζί, ο οποίος πλέον απεικόνισε την ιδέα της Γαλάζιας Πατρίδας σε μια σειρά χαρτών που είχε παρουσιάσει σε κείμενά του στην «Επιθεώρηση Στρατηγικών Ασφαλείας» και σε ένα περιοδικό.
Η εικονογράφηση (χάρτες) των διεκδικήσεων της Τουρκίας, εις βάρος της Κύπρου και της Ελλάδας, σε συνδυασμό με την ρητορική αποτύπωση «κατεχόμενα νησιά από Έλληνες» και τη γενική διεκδικητική ρητορική, συνέβαλαν σημαντικά στην εγκαθίδρυση του νέο-Οθωμανικού ιμπεριαλιστικού αφηγήματος, που αμφισβητεί συνθήκες και σύνορα και ότι άλλο δεν είναι θρησκευτικό κείμενο. Χαρακτηριστική η αναφορά στη συνθήκη της Λωζάνης ότι, «η Λωζάνη δεν είναι μια συνθήκη που δεν μπορεί να συζητηθεί. Σε καμία περίπτωση δεν είναι ένα ιερό κείμενο. Και φυσικά θα τη συζητήσουμε».
Δεδομένου των ανωτέρω, βλέπουμε πως η Τουρκική ηγεσία, έχει παγιδεύσει την κοινή γνώμη σε ένα «αντεστραμμένο αφήγημα» ή ψυχολογική προβολή, όπου οι πράξεις – αποφάσεις της Τουρκικής ηγεσίας εναντίων των άλλων προβάλλονται (αντεστραμμένα) ως πράξεις των «άλλων εναντίων της Τουρκίας».
Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι ψευδείς κατηγόριες προς δυτικούς ότι αγαπούν τα χρήματα των μουσουλμάνων αλλά μισούν τους ίδιους, όταν η Τουρκία βάσισε την οικονομική της ανάπτυξη στην Ε.Ε. και την τελωνειακή ένωση με την Ευρώπη (31 Δεκεμβρίου 1999). Να σημειωθεί ότι το 2019, η Τουρκία ήταν ο 5ος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Ε.Ε., ενώ η Ε.Ε. είναι μακράν ο νούμερο ένα εταίρος εισαγωγών και εξαγωγών της Τουρκίας, καθώς και πηγή επενδύσεων[1].
Ένα άλλο παράδειγμα είναι οι υποκριτικές κατηγόριες προς την Γαλλία για αποικιοκρατικές βλέψεις, όταν η ίδια η Τουρκία υλοποιεί αποικιοκρατική πολιτική σε Συρία, Ιράκ, Λιβύη κλπ. Στο ίδιο μήκος κύματος η υποκριτική άσκηση κριτικής προς τους ξένους θεσμούς (ΟΗΕ), με το σκεπτικό ότι δεν λαμβάνουν αντικειμενικές αποφάσεις και ο υποκριτικός ισχυρισμός για Διεθνές Δίκαιο, όταν η Τουρκία ήταν η μόνη χώρα που αρνήθηκε να υπογράψει το Δίκαιο της Θάλασσας του ΟΗΕ (πλειοψηφία 135 υπέρ, 1 εναντίον (Τουρκία), και 3 αποχές (Κολομβία, Ελ Σαλβαδόρ, Βενεζουέλα).
Επίσης, ο υποκριτικός ισχυρισμός της Τουρκίας ότι τα νησιά δεν έχουν ΑΟΖ (δεδομένου ότι δεν ψήφισε το δίκαιο της Θάλασσας/ΟΗΕ) αλλά δέχεται από το Τουρκοκυπριακό ψευδοκράτος (νησιωτικό κράτος/ το οποίο έχει αναγνωρίσει ΜΟΝΟ η Τουρκία) εντολή για έρευνες υδρογονανθράκων στη ΑΟΖ της Κύπρου. Μόνο και μόνο από αυτό το δεδομένο, είναι αναμφίβολο αν πραγματικά τα μελλοντικά οφέλη των εξορύξεων θα αποδοθούν στους Τουρκοκυπρίους και Ελληνοκυπρίους. Ομοίως και η υποκριτική και διεκδικητική εισβολή στην Ελληνική υφαλοκρηπίδα, με ένα νομικά ανυπόστατο μνημόνιο συναντίληψης μεταξύ Λιβύης και Τουρκίας, το οποίο έχουν απορρίψει 28 κράτη (ΕΕ)[2] και όχι μόνο, με το σκεπτικό ότι παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας και δεν συμμορφώνεται με το δίκαιο της θάλασσας (του ΟΗΕ).
Όλα τα προαναφερθέντα, καθιστούν σαφές ότι οι σχέσεις της Τουρκίας με τον υπόλοιπο κόσμο έχει μπει από καιρό σε μια νέα μη-αναστρέψιμη φάση. Η Τουρκία του Προέδρου Ερντογάν φαίνεται να έκλεισε την παρένθεση της Δυτικοποίησης και εκσυγχρονισμού του Κεμάλ, και αποπειράται να επανέλθει στην εποχή του Χαλιφάτου, δημιουργώντας ένα αναχρονισμό.
Ο αναχρονισμός ήδη χαρακτηρίζεται από επανεμφάνιση νοημάτων-λέξεων (από μεριά Τουρκίας) όπως «κατάκτηση», «λάφυρα» (Αγία Σοφία), «Pax Ottomanica» (δεν υπάρχουν γεωγραφικοί περιορισμοί στην κυριαρχία του Σουλτάνου), ενώ παράλληλα αδιαφορεί για ανθρώπινα δικαιώματα (εργαλειοποίηση μεταναστευτικού – μετανάστευση ως μέσο κατάκτησης/επέκταση του Ισλάμ (Hijrah)) και οδεύει σε μια νέα μορφή ριζοσπαστικοποίησης (ήπια και σκληρή) με ανυπολόγιστες συνέπειες παγκοσμίως.
*Ο Δρ. Πέτρος Βιολάκης είναι Διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης Πανεπιστημίου Exeter (UK)
[1] Οι εξαγωγές αγαθών της ΕΕ προς την Τουρκία το 2019 μειώθηκαν κατά 1,3 % στα 68,2 δισ. ευρώ, ενώ οι εισαγωγές από την Τουρκία αυξήθηκαν κατά 4,4 % σε EUR69,8 δισ. ευρώ. Έτσι, το συνολικό εμπόριο αγαθών ανήλθε σε 138 δισ. ευρώ το 2018 (το 2009 ήταν 74,034 δις).
[2] Το μνημόνιο Τουρκίας- Λιβύης σχετικά με την οριοθέτηση των θαλάσσιων δικαιοδοσιών στη Μεσόγειο Θάλασσα παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα τρίτων χωρών και δεν συμμορφώνεται με το δίκαιο της θάλασσας (του ΟΗΕ).
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «φιλελεύθερος» της Κύπρου/armynow.gr
