Politurco
16 Οκτωβρίου 2025
NECIP F. BAHADIR
Τον έφεραν στο βήμα του δικαστηρίου και άρχισε την απολογία του: «Το λέω αυτό για πρώτη φορά». Ήταν σαφές ότι αυτό που επρόκειτο να αποκαλύψει ήταν μυστικό. Πέρασαν δέκα χρόνια, κι όμως η απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 2016 στην Τουρκία παραμένει καλυμμένη από «μεγάλα και βαθιά μυστήρια». Μόνο θραύσματα έχουν φωτιστεί. Κάθε νέα αποκάλυψη, συνεπώς, χτυπά στο σκοτάδι που περιβάλλει την πιο καθοριστική νύχτα της σύγχρονης Τουρκίας.
Η ιστορία ήρθε και πάλι από τη βετεράνο ανταποκρίτρια δικαστηρίων Müyesser Yıldız, μία από τις λίγες δημοσιογράφους στην Τουρκία που εξακολουθούν να καλύπτουν ευαίσθητες δίκες. Η είδηση προσέλκυσε ελάχιστη δημόσια ή δημοσιογραφική προσοχή — δεν προκαλεί έκπληξη, δεδομένου ότι η κυβέρνηση του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεν θέλει η 15η Ιουλίου να συζητείται ή να αμφισβητείται. Αλλά αναπόφευκτα, η αλήθεια θα αποκαλυφθεί. Μια μέρα, ό,τι συνέβη την 15η Ιουλίου στην Τουρκία θα έρθει στο φως.
Το Πραξικόπημα που Δόμησε ένα Καθεστώς
Η 15η Ιουλίου δεν ήταν μια απλή εξέγερση ή αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα. Ήταν ένα από τα μεγαλύτερα σημεία καμπής στην ιστορία της Τουρκικής Δημοκρατίας. Η «μοναρχία ενός ανθρώπου» του Ερντογάν κτίστηκε υπό τις έκτακτες συνθήκες που δημιούργησε η 15η Ιουλίου — δεν θα μπορούσε ποτέ να είχε επιτευχθεί υπό κανονικές συνθήκες. Το ακραίο, ασαφές σύστημα που προέκυψε αμέσως μετά ήταν το άμεσο προϊόν εκείνης της νύχτας. Ο Ερντογάν τρέφεται από την 15η Ιουλίου επί δέκα χρόνια· γι’ αυτό και αντιστέκεται σφοδρά σε οποιαδήποτε σοβαρή έρευνα.
Για πρώτη φορά στην κοινοβουλευτική του ιστορία, η Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας απέτυχε να δημοσιεύσει τελικό πόρισμα για μια εθνική τραγωδία. Μπορεί να υπάρχει πιο σαφές σημάδι της πρόθεσης του καθεστώτος να αποκρύψει την αλήθεια;
Η Κοινοβουλευτική Ερευνητική Επιτροπή για το Πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου εργάστηκε επί μήνες, καλώντας πολυάριθμους μάρτυρες. Κάποιοι αρνήθηκαν να παρουσιαστούν — μεταξύ αυτών ο τότε αρχηγός του Γενικού Επιτελείου, ο στρατηγός Χουλούσι Ακάρ, ο τότε διευθυντής της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (MIT) Χακάν Φιντάν, και ο πλέον διάσημος κουνιάδος του Ερντογάν Ζιγιά Ίλγεν. Γιατί; Επειδή φοβήθηκαν τις ερωτήσεις. Θα μπορούσαν να αυτοαντικρουστούν ή να αποκαλύψουν τις κρυφές πραγματικότητες της 15ης Ιουλίου.
Ο στρατηγός Χουλούσι Ακάρ επικαλέστηκε «φορτίο εργασίας» ως δικαιολογία — ότι δεν μπορούσε να διαθέσει ούτε λίγες ώρες. Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πόσο ενοχλήθηκε ο Ερντογάν από τις συζητήσεις της επιτροπής. Στην πραγματικότητα, γράφτηκε μια έκθεση και συμπεριλήφθηκαν ακόμη και διαφορετικές γνώμες. Παραδόθηκε στον τότε Πρόεδρο της Βουλής, Ισμαήλ Καχραμάν — και στη συνέχεια εξαφανίστηκε. Ο πρόεδρος της επιτροπής, πρώην βουλευτής του AKP Ρεσάτ Πετέκ, πλήρωσε βαρύ τίμημα· αποπέμφθηκε.
Ένας Στρατιώτης Σπάει τη Σιωπή του
Δεν θα ενδιέφερε άραγε κανέναν τι είπε ο ανώτερος σύμβουλος του στρατηγού Ακάρ, συνταγματάρχης Ορχάν Γικιλκάν, όταν ξεκίνησε την κατάθεσή του λέγοντας «Το λέω αυτό για πρώτη φορά»; Θα μπορούσαν τα λόγια του να είναι ασήμαντα;
Μιλώντας κατά την επανεκδίκαση της υπόθεσης του Αρχηγείου του Γενικού Επιτελείου, μετά την ανατροπή της απόφασης από το Ανώτατο Δικαστήριο, ο Γικιλκάν δήλωσε:
«Ο χρόνος είναι ο καλύτερος ερμηνευτής. Στην παιδική μου ηλικία, το πραξικόπημα της 27ης Μαΐου εορταζόταν ως εθνική εορτή — σήμερα όμως καταδικάζεται παμψηφεί. Πιστεύω ότι ζούμε μια παρόμοια διαδικασία. Σήμερα, η 15η Ιουλίου εορτάζεται ως εθνική γιορτή, αλλά με τον καιρό θα γίνει κατανοητό ότι δεν ήταν έτσι.»
Πώς θα επέλθει αυτή η κατανόηση; Μέσα από την αποκάλυψη των μυστικών — μέσα από τον πλήρη φωτισμό της 15ης Ιουλίου. Μέσα από τις μαρτυρίες όσων ενεπλάκησαν ή υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες. Μέσα από το σπάσιμο της «έλικας της σιωπής». Μέσα από απαντήσεις από κρίσιμες μορφές, όπως ο στρατηγός Ακάρ και ο επικεφαλής της Υπηρεσίας Πληροφοριών Φιντάν.
Οι Δύο Κρίσιμες Μορφές: Ακάρ και Φιντάν
Γιατί περίμενε τόσο καιρό ο Γικιλκάν για να μιλήσει; Δεν θα μπορούσε να το είχε κάνει νωρίτερα; Δεν γνωρίζουμε τι πέρασε ή ποιες ψυχολογικές πιέσεις υπέστη. Υποβλήθηκε σε βασανιστήρια; Ίσως.
Τόσο το πραξικόπημα της 27ης Μαΐου 1960 όσο και η στρατιωτική επέμβαση της 12ης Σεπτεμβρίου 1980 αργότερα αμαυρώθηκαν — αλλά αυτό πήρε χρόνο. Δεν διήρκεσαν δεκαετίες όπως η 15η Ιουλίου. Ο δημόσιος προβληματισμός ξεκίνησε μερικά χρόνια αργότερα. Στις εκλογές του 1961, ο τουρκικός λαός έδωσε την πρώτη του απάντηση στο πραξικόπημα της 27ης Μαΐου, στηρίζοντας το Κόμμα Δικαιοσύνης (AP) και το Κόμμα Νέας Τουρκίας (YTP) — συνέχειες του απαγορευμένου Δημοκρατικού Κόμματος. Ακόμη και με όλες τις εκκαθαρίσεις και τα πλεονεκτήματα, το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) του Ισμέτ Ινονού δεν κατάφερε να κυβερνήσει μόνο του.
Το ίδιο συνέβη και μετά τη 12η Σεπτεμβρίου. Στις εκλογές του 1983, παρά τους περιορισμούς της χούντας, το Κόμμα της Μητέρας Πατρίδας (ANAP) του Τουργκούτ Οζάλ σάρωσε τις ψήφους. Αλλά η 15η Ιουλίου είναι διαφορετική από τα δύο προηγούμενα — το πολιτικό της κλίμα διαρκεί πολύ περισσότερο, και η Τουρκία παραμένει παγιδευμένη σε αυτό. Οι συνθήκες δεν επανήλθαν ποτέ στο φυσιολογικό.
Ακόμη και ο ιδρυτικό στέλεχος του ΑΚΡ, Σαμίλ Ταγιάρ, είχε πει κάποτε:
«Αν η 15η Ιουλίου φωτιστεί πραγματικά, θα δούμε ότι εκείνοι που τώρα αποκαλούμε ήρωες ήταν στην πραγματικότητα προδότες — και εκείνοι που αποκαλούμε προδότες ήταν οι αληθινοί ήρωες.»
Τι Πραγματικά Συνέβη Εκείνη τη Νύχτα στην Τουρκία;
Τι αποκάλυψε ο συνταγματάρχης Γικιλκάν με τη φράση «το λέω αυτό για πρώτη φορά»; Ποιο μυστικό έφερε στο φως; Ας διαβάσουμε:
«Όταν ο ιδιαίτερος γραμματέας του Γενικού Επιτελείου, συνταγματάρχης Ραμαζάν Γκιόζελ, μου είπε ότι ο Ακάρ με ζητούσε, ανέβηκα στον όροφο της διοίκησης και είδα ότι δεν είχε συλληφθεί — αντιθέτως, η διοικητική του αλυσίδα παρέμενε άθικτη. Ο υποστράτηγος Μεχμέτ Ντισλί, ο συνταγματάρχης Λεβέντ Τιουρκκάν, ο ταγματάρχης Αμπντουλάχ Μποζκούρτ και ο συνταγματάρχης Σερντάρ Τεκίν έπαιρναν εντολές από αυτόν και τις εκτελούσαν. Μία από τις εντολές του αφορούσε τον ταξίαρχο Γκιοκχάν Σαχίν Σονμεζατές, με τον οποίο είχε ιδιαίτερη σχέση. Αν υπάρχουν τα τηλεφωνικά αρχεία, πρέπει να αποκτηθούν. Είπε στην ομάδα που είχε αναλάβει τη σύλληψη του προέδρου ότι η φρουρά του ξενοδοχείου ήταν προετοιμασμένη και ότι έπρεπε να ενεργήσουν με προσοχή.»
Άρα, εμπόδισαν οι Ερντογάν, Ακάρ και Φιντάν να ακουστούν μαρτυρίες για την 15η Ιουλίου — αληθείς ή μη; Θα αγνοήσει ο στρατηγός Ακάρ κι αυτές τις κατηγορίες; Πλέον περιλαμβάνονται στα επίσημα δικαστικά πρακτικά, και έχουν αντικατοπτριστεί στον τουρκικό Τύπο. Ό,τι έχει ειπωθεί, δεν μπορεί να ανακληθεί.
Ο ισχυρισμός ότι «ο Ακάρ δεν συνελήφθη» είναι κομβικός — το ίδιο και η αναφορά ότι «μίλησε τηλεφωνικά με τον Σονμεζατές». Μπορούν τέτοιες κατηγορίες να απορριφθούν έτσι απλά; Τα μέσα ενημέρωσης ίσως δεν τις ανέδειξαν, αλλά έχουν πλέον καταγραφεί στην ιστορία — για μελλοντική χρήση. Η σιωπή ισοδυναμεί με συναίνεση, και ο Ακάρ σίγουρα γνωρίζει ότι η σιωπή τροφοδοτεί την πεποίθηση πως οι κατηγορίες είναι αληθείς. Ποιος ήταν ο ρόλος του στο δράμα της 15ης Ιουλίου στην Τουρκία; Γιατί δεν μιλάει;
Ίσως και ο ίδιος να εξαπατήθηκε; Ποιος ξέρει;
«Ας Έρθει να το Διαψεύσει»
Ο Γικιλκάν προκάλεσε άμεσα:
«Κάποιος που αρνήθηκε την πρόταση να ηγηθεί του πραξικοπήματος, δεν θα έδινε τέτοια προειδοποίηση στην ομάδα. Ας έρθει εδώ να πει ‘δεν το είπα αυτό’.»
Ωστόσο, ο Ακάρ δεν εμφανίστηκε ποτέ — ούτε ενώπιον του Κοινοβουλίου, ούτε στο δικαστήριο. Πολλοί απαίτησαν να καταθέσει τουλάχιστον ως μάρτυρας, αφού βρισκόταν στο επίκεντρο των γεγονότων. Μπορεί να υπάρξει οριστική ετυμηγορία για την 15η Ιουλίου χωρίς να ακουστεί ο στρατηγός Ακάρ; Κανένα δικαστήριο δεν τον κάλεσε, και ο ίδιος παρέμεινε σιωπηλός. Του ζητήθηκε να μην μιλήσει; Πιθανόν.
Έπειτα ο Γικιλκάν ρώτησε:
«Τότε γιατί πήγε στη βάση του Ακιντζί;»
Η απάντησή του ήταν αποκαλυπτική:
«Κάποιος τον πληροφόρησε ψευδώς ότι “ο Πρόεδρος και ο Αρχηγός των Πληροφοριών έχουν συλληφθεί· τελείωσε”. Μόλις το άκουσε αυτό, ο Ακάρ αποφάσισε να πάει στο Ακιντζί. Η πρόθεσή του ήταν να συντονίσει μια ειρηνική μετάβαση, επικοινωνώντας με τον Πρόεδρο. Σχεδίαζε να εμπλέξει τον Ισμαήλ Καχραμάν, τον Αχμέτ Νταβούτογλου, τον Αμπντουλάχ Γκιουλ και τον Χακάν Φιντάν. Πήρε μαζί του τον Μεχμέτ Ντισλί για να διευκολύνει αυτές τις πολιτικές συνομιλίες. Ο Ντισλί με καλούσε συνεχώς για να του δώσω τα τηλέφωνά τους, όπως και ο Ραμαζάν Γκιόζελ και ο Λεβέντ Τιουρκκάν. Όταν ο Ακάρ έμαθε ότι ο Πρόεδρος δεν ήταν εκεί, απλώς περίμενε την επιβεβαίωση της σύλληψής του.»
Θα μπορούσαν όλα αυτά να είναι αλήθεια; Έλεγε ο Γικιλκάν την αλήθεια; Προσπαθούσε να σώσει τον εαυτό του; Αμφιβάλλω. Φαίνεται πως τα μυστικά της 15ης Ιουλίου στην Τουρκία αρχίζουν να ξεχειλίζουν — κι άλλα θα ακολουθήσουν.
Καθώς το καταπιεστικό πολιτικό κλίμα γύρω από την 15η Ιουλίου εξασθενεί, περισσότεροι άνθρωποι θα ξεκινούν τις καταθέσεις τους με τη φράση «το λέω αυτό για πρώτη φορά». Αλλά χωρίς τον Χουλούσι Ακάρ, η 15η Ιουλίου δεν μπορεί ποτέ να κατανοηθεί πλήρως. Όλοι οι δρόμοι οδηγούν σε αυτόν. Πρέπει να σπάσει τη σιωπή του και να μιλήσει — ή να θαφτεί κάτω από αυτές τις κατηγορίες.
Ο χρόνος έχει σταματήσει· η Τουρκία παραμένει καθηλωμένη στην 15η Ιουλίου. Το έθνος έχει βυθιστεί στο σκοτάδι, σε μια νέα περίοδο πολιτικής μεσοβασιλείας. Αλλά αυτό δεν θα κρατήσει για πάντα — το ρεύμα θα αντιστραφεί. Μια μέρα, η χώρα θα ξυπνήσει στο πρωινό της 16ης Ιουλίου. Η Τουρκία δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς να αντιμετωπίσει την 15η Ιουλίου. Γι’ αυτό και αποκαλύψεις όπως αυτή του Γικιλκάν είναι ιστορικής σημασίας.
