Δημήτρης Σταυρόπουλος

Η περίφημη επιστολή προς τον Αδόλφο Χίτλερ από τους μοναχούς του Αγίου Όρους στις 26 Απριλίου του 1941, ακόμα και σήμερα προκαλεί τους ερευνητές να διευκρινίσουν τους λόγους που εσταλη, καθώς έχει καταγράφει ως κορυφαία δοσιλογικη πράξη!
Το κείμενο περιέχει πρωτοφανείς επαινετικούς χαρακτηρισμούς στον δικτάτορα και κατέληγε… με την ευχή: «Τον Βασιλέα των Βασιλευόντων και Κύριον των Κυριευόντων εξ όλης ψυχής και καρδίας ικετεύοντες, όπως επιδαψιλεύση τη Υμετέρα Εξοχότητι υγείαν και μακροημέρευσιν επ’ αγαθώ του ενδόξου Γερμανικού Έθνους», σε μια εποχή που τα ναζιστικά στρατεύματα είχαν καταλάβει την χώρα!
Γιατί όμως έφτασαν σε αυτή την πράξη οι Άγιοι Πατέρες?

ΤΙ ΖΗΤΟΥΣΑΝ ΟΙ ΜΟΝΑΧΟΙ

Οι Αγιορείτες ζητούσαν την διατήρηση του ισχύοντος καθεστώτος  της αυτονόμου μοναχικής πολιτείας.
Η ενέργεια αυτή των μοναχών, με την οποία ο κατοχικός πρωθυπουργός Τσολάκογλου στην Αθήνα ήταν αντίθετος, φοβούμενος μια μελλοντική ανατροπή των ελληνικών δικαιωμάτων επί του Αγίου Όρους, δεν βρήκε θετική ανταπόκριση από τον καγκελάριο.
Μετά από πολυήμερες συσκέψεις στο Βερολίνο αποφασίστηκε να μην χορηγηθεί ειδική προστασία στο Άγιον Όρος αλλά να ισχύσει και εδώ το ίδιο κατοχικό καθεστώς, όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα.
Η δοσιλογική πράξη των αγιορειτών δικαιολογήθηκε εκ των υστέρων με τον (όχι αβάσιμο) φόβο τους, πως  το «Περιβόλι της Παναγιάς» θα μπορούσε να πέσει στα χέρια των Βουλγάρων, με ότι καταστροφικό θα σήμαινε αυτό, για τους ανεκτίμητους θησαυρούς του, αλλά και το μέχρι τότε καθεστώς του.
Δεν ήταν τυχαίο επίσης το γεγονός, πως δύο μήνες μετά, τον Ιούνιο του 1941, το ρώσικο μοναστήρι του Παντελεήμονος και το βουλγαρικό του Ζωγράφου, που είχαν συνυπογράψει την πρώτη επιστολή, απέστειλαν μέσω Σόφιας και με τελικό προορισμό το Βερολίνο, μια νέα και με διαφορετικό περιεχόμενο επιστολή, όπου εναντιώνονταν στην κυριαρχία του ελληνικού στοιχείου στο Άγιον Όρος. Εκτός από το αίτημα για την εγκατάσταση μόνιμου γερμανού αντιπροσώπου, οι δυο σλάβικες μονές ζητούσαν και μια αναδιάρθρωση του καθεστώτος των μονών μετά την λήξη του πολέμου, σε περίπτωση, βέβαια, νίκης του Άξονα.

Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ

Παρότι ο Γερμανός δικτάτορας δεν ανταποκρίθηκε και σ’ αυτό το αίτημα  των μονών, δεν έπαψε, για προπαγανδιστικούς λόγους, να εκδηλώνει ένα ευρύτερο πολιτιστικό ενδιαφέρον για το ιδιαίτερο «Σύμβολο της Ανατολικής Εκκλησίας».
Μέσα στα σχετικά ντοκουμέντα των γερμανικών αρχείων διαφαίνεται ωστόσο η στάση πολλών μοναχών απέναντι στη Γερμανία και τον Φύρερ.
Στην Κουτλουμουσίου οι μοναχοί υποδέχτηκαν στις 14 Ιουλίου την αποστολή με την ιαχή: «Χάιλ Χίτλερ!». Στο σέρβικο μοναστήρι Χιλανδαρίου είχαν κρεμάσει μια ναζιστική σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό στον πύργο πάνω από την πύλη.
Στη μονή Κωνσταμονίτου, οι επισκέπτες βρήκαν μέσα στη αίθουσα υποδοχής μια προσωπογραφία του Χίτλερ, ζωγραφισμένη  από το χέρι ενός μοναχού.
Στη μονή Διονυσίου ο ηγούμενος αποχαιρέτησε την αποστολή με έπαρση της χιτλερικής σημαίας, μια σκηνή που αποτυπώθηκε φωτογραφικά. Επανειλημμένα υπάρχουν αναφορές, όπου μοναχοί (για παράδειγμα από τις μονές Ζωγράφου και Κωνσταμονίτου) ζητούσαν από τους επισκέπτες φωτογραφίες του Χίτλερ ή στις συζητήσεις τους με τους επισκέπτες, τον αποκαλούσαν «μεγάλο προστάτη του Αγίου Όρους», ο οποίος και στη «Νέα Τάξη πραγμάτων θα συνεχίσει να κρατάει το προστατευτικό του χέρι πάνω από το Άγιον Όρος».
Ένα περιστατικό, που εξιστορεί ο καθηγητής Ντέλγκερ,  μαρτυρεί έντονα, εκτός από την αφέλεια ή το οπορτουνισμό στην όλη στάση των μοναχών, και το στοιχείο του στείρου αντικομουνισμού:
Όταν οι Γερμανοί επισκέπτες θέλησαν να φωτογραφίσουν μια εικόνα της Παναγίας, ένας γέρος μοναχός τους φώναξε, πώς αυτό είναι αδύνατον, επειδή η Παναγία δεν επέτρεψε ποτέ να την φωτογραφίσουν.

Στη συνέχεια όμως, καλόκαρδα και ταπεινά, γύρισε και τους είπε: «Μπορεί με εσάς τους Γερμανούς η Παναγία να κάνει μια εξαίρεση, και να σας επιτρέπει να τη φωτογραφίσετε, επειδή εσείς οι Γερμανοί βρίσκεστε σε έναν ιερό πόλεμο ενάντια στους εχθρούς του Θεού, τους μπολσεβίκους.»

Εκκλησιαστικοί κύκλοι προσκείμενοι στο Άγιον Όρος δίνουν τη δική τους ερμηνεία.
Για κάποιον που δεν γνωρίζει τις συνθήκες υπό τις οποίες γράφτηκε η επιστολή αυτή, εκ πρώτης όψεως φαίνεται ως “δοσιλογική” προς τον κατακτητή Γερμανό.
Μόλις όμως αναλυθούν οι περιστάσεις της συγγραφής της, αποκαλύπτεται αμέσως η απάτη των συκοφαντών της Εκκλησίας, και ο δόλος τους (ή έστω η αμάθειά τους) ξεσκεπάζεται.
Η επιστολή αυτή γράφτηκε σε μία ιδιαίτερα επικίνδυνη συγκυρία, όχι μόνο για την Ορθοδοξία, αλλά και για την ίδια την Ελληνικότητα της Βόρειας Ελλάδος. Όχι μόνο δεν κρύβει “δοσιλογισμό”, αλλά αντιθέτως, υποκρύπτει ΒΑΘΙΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ κατά των Χριστιανών, αλλά και κατά του Ελληνισμού, ώστε να καθίσταται δικαιολογημένη, αν όχι επιβεβλημένη!

Η επιστολή αυτή εσταλη, υπό τον κίνδυνο της Βουλγαρικής αφελληνιστικής προσπάθειας!
Τον καιρό εκείνο, ολόκληρη η Βόρεια Ελλάδα κινδύνευε να αφελληνισθεί βίαια, και να ενταχθεί σε μια προσπάθεια “Βουλγαροποίησής” της! Και ο Χίτλερ, (ο οποίος ακόμα δεν είχε εκδηλωθεί σε όλο το φάσμα της κακίας του), ήταν το μικρότερο κακό, που θα έδινε τη λύση στη Βουλγαρική κατοχή της Βόρειας Ελλάδος.

Η Εκκλησία των περιοχών αυτών ενσωματώθηκε στην Εξαρχική Βουλγαρική Εκκλησία (21.6.1941) και επιβλήθηκε το βουλγαρικό εορτολόγιο, το βουλγαρικό τυπικό στις ιερουργίες, η τέλεσή τους στη βουλγαρική γλώσσα (οριστικά από το καλοκαίρι του 1942).

Οι θέσεις των ήδη απελαθέντων Ελλήνων κληρικών – και σταδιακά και άλλων – επανδρώθηκαν από Βούλγαρους κληρικούς.
Παράλληλα χρησιμοποιήθηκαν οι Βούλγαροι κληρικοί χρησιμοποιήθηκαν ως οι πιο ένθερμοι φορείς της εθνικιστικής προπαγάνδας.

Τα εκκλησιαστικά ταμεία και όλη η εκκλησιαστική περιουσία τέθηκαν στη διάθεση των βουλγαρικών εκκλησιαστικών αρχών ή κατασχέθηκαν από το βουλγαρικό κράτος. Κατασχέθηκαν επίσης τα αρχεία των ναών και πολλά καταστράφηκαν για να μη θυμίζουν την ελληνική τους προέλευση.

Ναοί, μοναστήρια και μητροπολιτικά μέγαρα λεηλατήθηκαν, και αφαιρέθηκαν εικόνες, άμφια, χρυσά και αργυρά σκεύη, χαλιά, έπιπλα, γραφομηχανές, βιβλία, χειρόγραφα.

Τι άλλο θα μπορούσε να υπάρξει, προκειμένου να αποσοβηθεί το έσχατο κακό, ο εκβουλγαρισμός και αυτής της περιοχής, προκειμένου να παρέμβει ο ίδιος ο Χίτλερ κατά των συμμάχων του Βουλγάρων;

Το Άγ. Όρος δεν βρισκόταν στη νότια Ελλάδα, ώστε να μην υπήρχε κίνδυνος αφελληνισμού του από ένα εχθρικό εκείνη την εποχή γειτονικό έθνος.

Στη νότια Ελλάδα παρόμοια επιστολή δε θα είχε λόγο, αφού δεν παραμόνευαν Βούλγαροι με σκοπό τον αφελληνισμό της περιοχής της.

Χαρακτηριστικό των αντιλήψεων των μοναχών του Όρους είναι το εξής περιστατικό:
Σε επέμβαση του Γερμανού Ταγματάρχη Στένγκερ μετά από διαβολές των Σλάβων μοναχών προκειμένου να αντικατασταθεί ο Β. Κορφιωτάκης (Έλληνας διοικητής του Όρους) και σε ερώτηση του αν επιθυμούν οι μοναχοί να μην υπάρχει Έλληνας διοικητής, οι μοναχοί έδωσαν την πιο κάτω απάντηση
«Το να ερωτάται το ελληνικότατον Άγιο Όρος αν επιθυμεί Έλληνα Διοικητήν τής προξενεί εντύπωσιν».

Πηγή: Ιστορικόν Διπλωματικόν Αρχείον του Υπουργείου Εξωτερικών

Ηπειρώτικος Αγών.

https://www.militaire.gr/i-epistoli-ton-monachon-toy-agioy-oroys-sto-chitler-kai-i-apantisi-toy-fyrer-stigmes-istorias/