Του Τάσου Κοκκινίδη
21 Οκτωβρίου 2025
Η Ελλάδα, τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, φαίνεται παγιδευμένη σε ένα αναπτυξιακό μοντέλο «με πήλινα πόδια», σύμφωνα με τους ερευνητές.
Μια νέα μελέτη με τίτλο «The Café Economy» («Η Οικονομία των Καφέ») από το Ελληνικό Παρατηρητήριο του London School of Economics (LSE) αποκαλύπτει μια δυσάρεστη αλήθεια για τη μεταμόρφωση της ελληνικής οικονομίας μετά την εποχή των μνημονίων.
Η μελέτη, που συνυπογράφεται από τους Μιχάλη Νικηφόρο, Βλάσση Μίσσο, Χρήστο Περρό και Νικόλαο Ροδουσάκη, αναλύει πώς η Ελλάδα έχει μετατραπεί σε μια «οικονομία των καφέ», όρος που περιγράφει τη μαζική διόγκωση του τομέα Διαμονής και Επισιτισμού (AFSA) —δηλαδή όλων των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τον τουρισμό: εστιατόρια, μπαρ, ξενοδοχεία, ψυχαγωγία, βραχυχρόνιες μισθώσεις και άλλα.
Με τη χρήση του όρου «οικονομία των καφέ», οι ερευνητές επισημαίνουν τον «ελέφαντα στο δωμάτιο» που συχνά αγνοείται: παρά τις μεγάλες υποσχέσεις για ένα νέο «αναπτυξιακό μοντέλο», η Ελλάδα φαίνεται εγκλωβισμένη εδώ και δεκαπέντε χρόνια σε ένα μοντέλο ανάπτυξης με «πήλινα πόδια».
Ανισόρροπη τουριστική ανάπτυξη και κατάρρευση παραγωγικότητας
Οι ερευνητές εξέτασαν πώς, μετά από χρόνια λιτότητας και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που απελευθέρωσαν τις αγορές εργασίας και προϊόντων, οι δραστηριότητες που σχετίζονται με τον τουρισμό αυξήθηκαν δυσανάλογα σε σχέση με άλλους τομείς. Αυτή η ανισόρροπη ανάπτυξη υπήρξε βασικός παράγοντας στη δραστική μείωση της συνολικής παραγωγικότητας της οικονομίας.
Αντί για την υποσχόμενη αύξηση της παραγωγικότητας μέσω των μεταρρυθμίσεων των μνημονίων, η ελληνική οικονομία βίωσε το αντίθετο: απότομη πτώση της παραγωγικότητας της εργασίας και μετατόπιση της απασχόλησης προς τομείς χαμηλής παραγωγικότητας, κυρίως στον τουρισμό και την εστίαση (AFSA).
Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι οι κύριοι παράγοντες αυτής της κατάρρευσης της παραγωγικότητας ήταν η μείωση της συνολικής ζήτησης και η δραματική πτώση των πραγματικών μισθών.
-
Η παραγωγικότητα της εργασίας μειώθηκε κατά 16% μεταξύ 2009 και 2024 και παραμένει κάτω από τα προ κρίσης επίπεδα.
-
Οι πραγματικοί μισθοί έπεσαν ακόμα περισσότερο —κατά 26% έως 35% συνολικά, και έως 60% στον τομέα του τουρισμού.
Αυτό το φαινόμενο σηματοδοτεί μια βίαιη ανακατανομή του εισοδήματος εις βάρος της εργασίας. Η μετατόπιση της απασχόλησης προς τον τομέα AFSA ευθύνεται για περίπου το ένα τρίτο της συνολικής μείωσης της παραγωγικότητας. Αυτό επιδεινώθηκε από την απώλεια εκατοντάδων χιλιάδων θέσεων εργασίας στη βιομηχανία και το έλλειμμα απασχόλησης σε τομείς υψηλής τεχνολογίας και καινοτομίας.
Ιστορική οπισθοδρόμηση σε ένα «διπλό» μοντέλο ανάπτυξης
Η μελέτη εξηγεί ότι το αναπτυξιακό μοντέλο της Ελλάδας τείνει να γίνει «διπλό», μια μορφή ιστορικής οπισθοδρόμησης που χαρακτηρίζει συνήθως λιγότερο ανεπτυγμένες ή μεταβατικές οικονομίες.
Σε αυτό το διπλό μοντέλο, η ανάπτυξη βασίζεται σε τομείς χαμηλής παραγωγικότητας που απορροφούν την ανεργία μέσω φθηνής εργασίας που καθίσταται δυνατή από τη συμπίεση των μισθών.
Οι ερευνητές καταλήγουν ότι τα τρία μνημόνια (2010–2018), αντί να ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητα, προκάλεσαν μια βαθιά ύφεση από την οποία η ελληνική οικονομία δεν έχει ακόμη πλήρως ανακάμψει. Επισημαίνουν μάλιστα ότι ακόμη και το ΔΝΤ παραδέχθηκε αργότερα πως υποτίμησε τον αρνητικό αντίκτυπο της απότομης δημοσιονομικής συρρίκνωσης.
Υπερεκπαιδευμένο και κακοπληρωμένο εργατικό δυναμικό
Η έρευνα του LSE τονίζει τις δραματικές αλλαγές στο εργατικό δυναμικό του τομέα AFSA από το 2009 έως το 2023:
-
Η απασχόληση αυξήθηκε κατά 87%.
-
Η Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία αυξήθηκε μόλις κατά 11%.
Ο τομέας AFSA έγινε ο μεγαλύτερος εργοδότης της ελληνικής οικονομίας, χαρακτηριζόμενος από χαμηλούς μισθούς και αύξηση της επισφαλούς ή μερικής απασχόλησης.
Το εργατικό δυναμικό στον τουρισμό είναι πιο μορφωμένο αλλά υποαπασχολούμενο, με πολλούς πτυχιούχους πανεπιστημίων να εργάζονται σε θέσεις χαμηλής εξειδίκευσης.
Σύμφωνα με την Eurostat, η Ελλάδα έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά “υπερεκπαιδευμένων” νέων πτυχιούχων στην Ευρώπη (μετά την Ισπανία), με πάνω από 86% των νέων πτυχιούχων στον τουρισμό/φιλοξενία να εργάζονται σε δουλειές κάτω των προσόντων τους.
Το δίκοπο μαχαίρι της «οικονομίας των καφέ»
Η μελέτη «The Café Economy» επισημαίνει τόσο τα οφέλη όσο και τα σοβαρά μειονεκτήματα αυτής της πορείας ανάπτυξης.
Το θετικό: Εξωτερική ισορροπία
Ο τουριστικός τομέας συνέβαλε σημαντικά στη βελτίωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Το εμπορικό πλεόνασμα στις ταξιδιωτικές υπηρεσίες αυξήθηκε κατά πέντε ποσοστιαίες μονάδες μεταξύ 2009 και 2023, αντιπροσωπεύοντας περίπου το μισό της συνολικής μείωσης του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών.
Το αρνητικό: Διαρθρωτικές ευπάθειες
Η υπερ-εξάρτηση από τον τουρισμό και μια οικονομία υπηρεσιών χαμηλής παραγωγικότητας, χαμηλών μισθών και εντάσεως εργασίας έχει δημιουργήσει σοβαρές διαρθρωτικές αδυναμίες:
-
Κοινωνική και περιβαλλοντική υποβάθμιση: Η υπέρμετρη ανάπτυξη οδηγεί σε φαινόμενα «υπερτουρισμού», περιβαλλοντικής και πολιτιστικής φθοράς.
-
Κρίση στέγασης: Η αύξηση των βραχυχρόνιων μισθώσεων και των ξένων επενδύσεων σε ακίνητα ανεβάζει τα ενοίκια, καθιστώντας τα απαγορευτικά για τους ντόπιους εργαζόμενους.
-
Εξάρτηση: Καθώς η «οικονομία των καφέ» επεκτείνεται εις βάρος άλλων τομέων, η εξάρτηση από την εξωτερική ζήτηση και τις εποχιακές διακυμάνσεις αυξάνεται, καθιστώντας ολόκληρες περιοχές ευάλωτες στις μεταβολές της τουριστικής κίνησης.
Οι ερευνητές προειδοποιούν ότι οι χαμηλοί μισθοί μειώνουν το κίνητρο για καινοτομία και τεχνολογική πρόοδο, υπονομεύοντας τελικά την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας.
Πολιτικές επιπτώσεις
Η ελληνική εμπειρία αμφισβητεί την αντίληψη ότι η απελευθέρωση των αγορών οδηγεί αυτόματα σε αυξημένη αποδοτικότητα.
Οι συγγραφείς προειδοποιούν ότι η αυξανόμενη εξάρτηση από τομείς χαμηλής παραγωγικότητας (όπως ο AFSA) δημιουργεί ένα αναπτυξιακό δίλημμα: οι τομείς αυτοί στηρίζουν τη ζήτηση και φέρνουν συνάλλαγμα, αλλά υπονομεύουν τη μακροπρόθεσμη παραγωγικότητα και κοινωνική βιωσιμότητα.
«Μια επιτυχημένη πορεία για την Ελλάδα θα απαιτήσει πολιτικές που όχι μόνο θα αποκαταστήσουν τη ζήτηση, αλλά θα προωθήσουν στρατηγικά τους τομείς υψηλής παραγωγικότητας, θα στηρίξουν την τεχνολογική αναβάθμιση και θα διασφαλίσουν μια χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη.
Χωρίς αυτή τη στροφή, η “οικονομία των καφέ” κινδυνεύει να μην είναι μια προσωρινή προσαρμογή, αλλά ένα μακροχρόνιο καθεστώς στασιμότητας», αναφέρει η μελέτη.
Η μελέτη καλεί σε προσεκτική επανεκτίμηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, λαμβάνοντας υπόψη τις πραγματικές οικονομικές και θεσμικές συνθήκες, και σε χάραξη πολιτικών που δίνουν προτεραιότητα σε μια χωρίς αποκλεισμούς, υψηλής παραγωγικότητας ανάπτυξη.
https://greekreporter.com/2025/10/21/greece-cafe-economy-lse-study/
