του Γιώργου Πινακίδη, Δικηγόρου
Η πρωτοβουλία του ΠΑ.ΣΟ.Κ. και του Προέδρου του να απευθύνει πρόσκληση στα κόμματα της αντιπολίτευσης για την έναρξη διαλόγου σε θέματα συνταγματικής αναθεώρησης είναι αξιέπαινη και σημαντική.
Πρώτα απ’ όλα σε θεσμικό επίπεδο. Η αναθεώρηση του Συντάγματος συνίσταται στην τροποποίηση των νομικών κανόνων ύψιστης τυπικής ισχύος, στο πλαίσιο, τουλάχιστον, της εθνικής έννομης τάξης. Η αξία της δεν μειώνεται από το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια το πραγματικό και εφαρμοζόμενο «Σύνταγμα» συνδιαμορφώνεται ως έναν βαθμό από τις επιδράσεις, κανονιστικές και ερμηνευτικές, που το τυπικό Σύνταγμα δέχεται και αφομοιώνει κατά τη φυσική του τριβή με τις υπερεθνικές δικαιοταξίες που το περιβάλλουν (δίκαιο της ΕΕ, Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου). Έχει λοιπόν ιδιαίτερη σημασία ένα κόμμα της αντιπολίτευσης να ανοίγει μια συζήτηση για την αναθεώρηση, παρότι δεν διαθέτει το ίδιο την κοινοβουλευτική δύναμη να την επιβάλει. Η κίνηση αποτελεί αφεαυτής πράξη πολιτικής και θεσμικής υπευθυνότητας.
Εξάλλου, η συγκεκριμένη πρόταση για αναθεώρηση του άρθρου 86 του Συντάγματος περί ευθύνης Υπουργών βρίσκεται στην καρδιά της πολιτικής πραγματικότητας. Μια σειρά υποθέσεων έντονου κοινωνικού ενδιαφέροντος, που πυροδοτούν την πολιτική αντιδικία, έχουν όμως και δικαστικές πτυχές (δυστύχημα Τεμπών, υποκλοπές, ΟΠΕΚΕΠΕ), άπτονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο των σχέσεων πολιτικής εξουσίας και δικαιοδοτικής λειτουργίας. Τα σχετικά ζητήματα, καθώς και άλλα συναφή, όπως για παράδειγμα αυτό του τρόπου εκλογής της ηγεσίας της δικαιοσύνης, έχουν αυτόδηλες συνταγματικές διαστάσεις και εμπίπτουν στην εμβέλεια ενός αναθεωρητικού εγχειρήματος. Από την άποψη αυτή, η πρωτοβουλία του ΠΑ.ΣΟ.Κ., παρότι εξ αντικειμένου θεσμικού χαρακτήρα, τέμνει την επικαιρότητα και επιχειρεί να απαντήσει σε θέματα που θέτει επιτακτικά η προκλητική όσο και δυσμενής συγκυρία. Συνιστά, ούτως ή άλλως, παρέμβαση σε έναν νευραλγικό και ευαίσθητο τομέα λειτουργίας του πολιτεύματος.
Αποδεικνύεται με τον τρόπο αυτό ότι η θεματολογία της αναθεώρησης δεν συγκροτείται κατ’ ανάγκη από πολυτελή ζητήματα, απομακρυσμένα από τον μέσο πολίτη και αδιάφορα για αυτόν. Και ότι τα κόμματα δεν αντιμετωπίζουν τους θεσμούς ως βαριά «μουσειακά» είδη, των οποίων απαγορεύεται το άγγιγμα, αλλά ως λειτουργικά εργαλεία του εποικοδομήματος της Πολιτείας, που, με τη δέουσα περίσκεψη, ασφαλώς, και μέσα από τις κείμενες διαδικασίες, μπορούν να αξιοποιηθούν για τη βελτίωση της ποιότητας της δημοκρατίας μας.
Η πρωτοβουλία όμως αυτή είναι ενδιαφέρουσα και από πολιτική άποψη. Τυπικά, η αναθεώρηση είναι μια κοινοβουλευτική διαδικασία, η οποία εκκινεί και, με την παρεμβολή βουλευτικών εκλογών, ολοκληρώνεται χωρίς τη συμμετοχή της κυβέρνησης ως τέτοιας σε οποιοδήποτε στάδιο. Βέβαια, μόνη η αντιπολίτευση δεν αρκεί για την πρόοδό της. Μπορεί να υποβάλει, με την υπογραφή πενήντα τουλάχιστον βουλευτών, πρόταση αναθεώρησης, αλλά δεν μπορεί από μόνη της ούτε να διαπιστώσει την ανάγκη αναθεώρησης, όπως απαιτείται για να προχωρήσει η διαδικασία, ούτε να αναθεωρήσει το Σύνταγμα στην επόμενη (αναθεωρητική) Βουλή. Χρειάζεται οπωσδήποτε να συναινεί η εκάστοτε κοινοβουλευτική πλειοψηφία.
Ωστόσο, η προοπτική της αναθεώρησης διαγράφει ένα πλαίσιο διαλόγου, εντός του οποίου μπορούν να αναδειχθούν οι απόψεις των κομμάτων γύρω από επίμαχα πολιτειακά ζητήματα. Ταυτόχρονα, διαμορφώνει ένα πεδίο συναινέσεων για μείζονες αλλαγές που έχει ανάγκη ο τόπος. Παρέχει, έτσι, την ευκαιρία μικρών ή μεγάλων συγκλίσεων μεταξύ των κομμάτων, ιδίως εκείνων που βρίσκονται στην ίδια πλευρά του ιδεολογικού φάσματος. Χωρίς πάντως αυτό να σημαίνει ότι οι συνταγματικοί σχεδιασμοί υποτάσσονται σε πολιτικές σκοπιμότητες, παρά μόνο ότι οι πολιτικές δυνάμεις μπορούν, όπως είναι αυτονόητο, να συζητούν και να συνεννοούνται πάνω σε μια θεσμική ατζέντα.
Σε τελευταία ανάλυση, η πρωτοβουλία αποσκοπεί στη θωράκιση της αξιοπιστίας των θεσμών, σε μια κρίσιμη στιγμή, κατά την οποία η εμπιστοσύνη σε αυτούς και στο πολιτικό σύστημα εν γένει δείχνει να κάμπτεται.
Γιώργος Πινακίδης, δικηγόρος
