Η Ανάδυση του ατόμου

Print Friendly, PDF & Email
- Advertisement -

Α. Σύντομη ιστορική αναδρομή

Γύρω στα 1200 π.Χ. κατέρρευσαν όλα τα κέντρα του Μυκηναϊκού πολιτισμού.  Το δεσποτικό-γραφειοκρατικό τους σύστημα με την υψηλή εξειδίκευση, την περίπλοκη διοίκηση και τις εκτεταμένες επαφές με την ανατολική και δυτική Μεσόγειο, θρυμματίσθηκε.  Οι λόγοι παραμένουν άγνωστοι.  Άλλοι από τους ιστορικούς υπερτονίζουν το περιβαλλοντικό στρες που προέκυψε από μια παρατεταμένη περίοδο ξηρασίας και φυσικών καταστροφών (διαδοχικών σεισμών) ενώ αρκετοί κάνουν λόγο για μακροχρόνιο εμφύλιο πόλεμο ή εισβολές και μεταναστεύσεις ξένων πληθυσμών.  Οι κάτοικοι των κατεστραμμένων ανακτορικών κοινωνιών των Μυκηναίων μετακινήθηκαν αρχικά προς τις ακτές και στη συνέχεια έξω από την νότια Ελλάδα, προς την Ιωνία, την Κύπρο και αλλού. Η γνώση γραφής και ανάγνωσης, η ζωγραφική και οι  δεξιότητες επεξεργασίας μετάλλων χάθηκαν.  Οι Μυκηναίοι άφησαν μόνον δύο κληρονομιές στους αρχαίους Έλληνες, την αγροτική θρησκεία και την επική ποίηση. Η εμφανής διαφορά των χαρακτηριστικών της περιόδου 1100 π.Χ. έως  800 π.Χ., από την εποχή των Μυκηναίων, οδήγησε τους ιστορικούς να την αποκαλέσουν περίοδο των «σκοτεινών αιώνων».  Στη διάρκεια αυτών των τριών αιώνων, όπως τεκμαίρεται από πρόσφατα αρχαιολογικά ευρήματα, μια κοινωνία που ηταν αρχικά εξαιρετικά ιεραρχική και δεσποτική έγινε πιο εξισωτική.  Ο όγδοος αιώνας που επακολούθησε δικαίως αποκλήθηκε «αναγέννηση» του πολιτισμού.  Μια από τις εκδηλώσεις αυτής της αναγέννησης υπήρξε η επινόηση και γρήγορη διάδοση ενός νέου τύπου γραφής, κατά πολύ λειτουργικότερου του παλαιότερου.  Μια άλλη εξέλιξη ήταν η αύξηση του πληθυσμού, γεγονός που οδήγησε σε ένα νέο κύμα εποικισμού στην Ιταλία, την Σικελία και τις ακτές του Ευξείνου Πόντου.  Αυτές οι αλλαγές έδωσαν νέες επιλογές και δυνατότητες στους κατοίκους των διαφόρων ελληνικών πόλεων.

Β. «Οι παρά την θάλασσαν άνθρωποι» και η ανάδυση του ατόμου

Ειδικά σε ότι αφορά την Ιωνία, ήδη από τα μέσα του ογδόου αιώνα οι κάτοικοι των πόλεων της έπρεπε να στραφούν προς την θάλασσα για να λύσουν το επισιτιστικό πρόβλημα που δημιούργησε ο υπερπληθυσμός.  Στράφηκαν, λοιπόν, προς τον Εύξεινο Πόντο, τον φημισμένο για τα εύφορα παράλια του, αλλά και τα επικίνδυνα  νερά του.  Ο δρόμος προς την Μαύρη Θάλασσα διά ξηράς ήταν αποκλεισμένος από τους Λυδούς. Οι ριψοκίνδυνοι ποντοπόροι, για να  υπερβούν τις δυσκολίες, απαιτήθηκε να βασισθούν στην ευστροφία πνεύματος, την παρατηρητικότητα, την κριτική εγρήγορση και την γενναιότητα.  Η καλλιέργεια αυτών των ανθρωπολογικών χαρακτηριστικών τους έδωσε σημαντική αυτοπεποίθηση και τους επέτρεψε, σε συνδυασμό με άλλες εξελίξεις στις οποίες θα αναφερθούμε παρακάτω,να μετατρέψουν την πνευματική επανάσταση της οποίας ήταν φορείς σε κοινωνική.  Η βασιλεία στην Ιωνία εγκαταλείφθηκε από νωρίς ενώ γρήγορα περιορίσθηκαν και τα προνόμια των γαιοκτημόνων.  Οσοι τόλμησαν να παραιτηθούν από την ασφάλεια της εργασίας στους αγρούς των γαιοκτημόνων και να στραφούν σε μια επικίνδυνη  αλλά ανεξάρτητη βιοτή, δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για να αναδυθεί μια ιδιαίτερη μορφή ατομικότητας και να αμφισβητηθεί το πολιτικό μονοπώλιο της μεγάλης γαιοκτησίας.  Μαζί με το άτομο αναδύετα και μια πόλις νέου τύπου βασισμένη στην αμεσοσχεσιακή διαβούλευση.  Η ετερότητα των ατόμων και οι άμεσες σχέσεις μεταξύ των αποτελούν τον πυρήνα του πεδίου των κοινωνικών σχέσεων. Το αμεσοσχεσιακό άτομο πρέπει να διακριθεί από το εμπορικό άτομο των Φοινίκων που συνυπάρχει με τα εμπορεία, μικροσκοπικές δηλαδή αποικίες, μόνον για την συγκέντρωση των εμπορευμάτων και τις ανταλλαγές  με τους ντόπιους

Γ. Ο ρόλος της φιλοσοφίας και της επικής ποίησης

Δεν είναι τυχαίο που οι πρωταρχές της φιλοσοφίας εμφανίζονται τον έβδομο  και το πρώτο ήμισυ του έκτου αιώνα π.Χ. στην σημαντικότερη ιωνική πόλη, την Μίλητο, με τους Θαλή, Αναξίμανδρο και Αναξιμένη.  Η μυθική προσπέλαση της πραγματικότητας που την χαρακτηρίζει η αυθαίρετη σύνδεση των γεγονότων, παραχωρεί την θέση της στην αιτιότητα,στην λογική σύνδεση των γεγονότων.  Οι Μιλήσιοι φιλόσοφοι  και ευρύτερα οι προσωκρατικοί αναζητούν την αρχή που αποτελεί το υπόβαθρο των πάντων, προσπαθούν να εντοπίσουν εκείνο που υπόκειται ως βάση σε όλα τα άλλα, παραμένει όμως κρυφό στους ανθρώπους. Με την αναζήτηση τους αυτή δεν αποσκοπούν να κυριαρχήσουν πάνω  στην φύση,αλλά να απελευθερωθούν από την σαγήνη του μύθου.  Η απελευθέρωση αυτή παρουσιάζεται ως μια εσωτερική μεταστροφή και για τον λόγο αυτό προϋποθέτει από τα πρώτα της βήματα μια αυτοκριτική στάση.  Η ανάπτυξη της φιλοσοφίας κεφαλαιοποιεί και ενισχύει την ανθρωπολογική μετάλλαξη που προωθήθηκε από «τους παρά την θάλασσαν ανθρώπους».  Λειτουργεί πολλαπλασιαστικά στις κατακτήσεις των ανθρώπων αυτών και τις καθολικεύει, τις καθιστά οικουμενικές. Προς την ιδια κατεύθυνση, αλλά από άλλο δρόμο,αυτόν της τέχνης, κινείται και η επική ποίηση.  Με την ομηρική ποίηση η μυθολογία τίθεται σε νέες βάσεις ώστε να μην έρχεται σε αντίθεση με τον φιλοσοφικό λόγο.  Τα ομηρικά έπη φαίνεται να προσλαμβάνουν την τελική τους μορφή στις αρχές του έβδομου αιώνα.  Στην Οδύσσεια ο άνθρωπος αναγκάζεται να δράσει μόνος απέναντι στα φοβερά στοιχεία του πελάγους.  Καλείται να γίνει «πολυμήχανος» για να αντιμετωπίσει τους παντοειδείς κινδύνους.  Στην Ιλιάδα  πάλι οι ήρωες προβάλλονται ως θνητοί που προκαλούν τον θαυμασμό για τα εκπληκτικά τους έργα.  Παύουν όμως να είναι φορείς μαγικών ιδιοτήτων.Τιμώνται επειδή διασφαλίζουν την υστεροφημία τους (κλέος) με τον θάνατο τους και έτσι δοξάζουν την ιδιαίτερη τους πατρίδα.  Το ηρωικό τους ήθος δεν είναι πια απρόσιτο, αν και διαφέρουν από τους κοινούς θνητούς με την απαράμιλλη ζωτικότητα τους(μένος) που σε ορισμένες περιπτώσεις δεν υπακούει σε κανένα μέτρο.  Ο πολίτης-οπλίτης των ελληνικών πόλεων μπορεί να  αφομοιώσει το ήθος τους,αναγορεύοντας τους σε πρότυπα μίμησης και όχι σε λατρευτικά ξόανα.  Ο ραψωδός ανέπλασε την μυκηναϊκή επική κληρονομιά σύμφωνα με τις προσδοκίες του ακροατηρίου της εποχής του.  Τα ποιητικά μοτίβα των ομηρικών επών καθώς και το σκηνικό τους  έχουν μυκηναϊκές καταβολές αλλά το πνευματικό τους περιχόμενο είναι συγκαιρινό.  Τόσο οι αναχρονισμοί πάντως όσο και τα «εξωτικά» στοιχεία του παρελθόντος καταφέρνουν να κρατήσουν αμείωτη και αδιάλειπτη την προσοχή του ακροατήριου τους και να δράσουν ψυχωφελώς και διαπλαστικά.

Πηγές

Αυτοείδωλον εγενόμην.Του Θεόδωρου Ι.Ζιάκα.Εκδόσεις Αρμός.2005

Η πολιτική θρησκεία της Ελλάδος.Του Σπ.Δ.Κυριαζόπουλου.Ιωάννινα 1970.

Cambridge companion to Homer.Edited by Robert Fowler.Cambridge university press.2006

Στην εικαστική πλαισίωση της σελίδας, παράσταση του Ομήρου ενώ τραγουδά για τους ήρωες του τρωικού πολέμου.

Ο Μάρτιν Χάιντεγκερ συνομιλεί με τον Γέροντα Σωφρόνιο Σαχάρωφ [δι’ αντιπροσώπων]

spot_img

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Διαβάστε ακόμα

Stay Connected

2,900ΥποστηρικτέςΚάντε Like
2,767ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
29,800ΣυνδρομητέςΓίνετε συνδρομητής
- Advertisement -

Τελευταία Άρθρα