Δ. Τσαϊλάς: η αμυντική αναγέννηση της Ελλάδας δημιουργεί προσδοκίες

του Δημήτρη Τσαϊλά, Υποναυάρχου ε.α.

Για μεγάλο μέρος της τελευταίας δεκαετίας, οι λέξεις «ελληνική άμυνα» έφερναν στο νου εικόνες χρέους, εξάρτησης και αναβολής του εκσυγχρονισμού. Η Αθήνα, φορτωμένη με μέτρα λιτότητας και διεθνείς διασώσεις, φαινόταν απίθανο να διαμορφώσει το στρατιωτικό μέλλον της. Ωστόσο φαίνεται ότι τον τελευταίο χρόνο έχει γίνει ένας από τους πιο επιθετικούς μεταρρυθμιστές και ένα τεστ για το αν η Ευρώπη μπορεί να μετατρέψει τις υψηλές αμυντικές της δεσμεύσεις σε πραγματική ικανότητα.

Οι παραδοσιακές δυνάμεις της ηπείρου εξακολουθούν να κυριαρχούν στα πρωτοσέλιδα. Το Παρίσι προωθεί την «στρατηγική αυτονομία», το Βερολίνο συζητά το νόμο περί προμηθειών και οι Βρυξέλλες ανακοινώνουν νέα κεφάλαια και ακρωνύμια. Αλλά η ήσυχη πραγματικότητα είναι ότι καμία από αυτές τις πρωτεύουσες δεν έχει φτάσει τον συνδυασμό πολιτικής επείγουσας ανάγκης, δημοσιονομικής δέσμευσης και θεσμικής μεταρρύθμισης όπως η Ελλάδα. Στην πραγματικότητα, η Αθήνα -που εδώ και καιρό αποτελούσε εξαίρεση στο ΝΑΤΟ για τις συνεχείς δαπάνες πάνω από τον στόχο του 2% της συμμαχίας, έχει πλέον τοποθετηθεί ως ο πιο αξιόπιστος αμυντικός καινοτόμος της Ευρώπης.

Η Κλίμακα του Στοιχήματος

Το 2025, η Αθήνα δέσμευσε περίπου 25-30 δισεκατομμύρια ευρώ έως το 2036 για την αναμόρφωση των ενόπλων δυνάμεών της. Το ποσό αυτό αντιπροσωπεύει όχι μόνο ένα από τα μεγαλύτερα πακέτα εκσυγχρονισμού της άμυνας στην Ευρώπη σε σχέση με το ΑΕΠ, αλλά και μια ριζική απόκλιση από το παρελθόν της Ελλάδας που οδήγησε σε λιτότητα. Η Ελλάδα υπέγραψε επίσης τον νέο μηχανισμό χρηματοδότησης SAFE της ΕΕ, απελευθερώνοντας έως και 1,4 δισεκατομμύρια δολάρια σε συγχρηματοδότηση. Στο επίκεντρο αυτού του προγράμματος βρίσκεται η Ασπίδα του Αχιλλέα, ένας εθνικός ολοκληρωμένος θόλος αεράμυνας και πυραυλικής άμυνας σχεδιασμένος για την αντιμετώπιση drones, πυραύλων κρουζ, ακόμη και βαλλιστικών απειλών.

Αυτή η πρωτοβουλία αντιπροσωπεύει την αναγνώριση ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην πιο ασταθή νοτιοανατολική πλευρά του ΝΑΤΟ, εκτεθειμένη σε απειλές τόσο από κρατικούς όσο και από μη κρατικούς παράγοντες σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο. Αντανακλά επίσης μια ευρύτερη ευρωπαϊκή πραγματικότητα: η αεράμυνα μικρής εμβέλειας και η ολοκληρωμένη πυραυλική άμυνα παραμένουν μερικά από τα πιο κραυγαλέα κενά στις δυνατότητες της συμμαχίας.

Ένα Νέο Είδος Καινοτομίας

Ίσως πιο σημαντικό από τους ακατέργαστους αριθμούς είναι ο νέος θεσμικός μηχανισμός της Ελλάδας. Το 2024, ίδρυσε το Ελληνικό Κέντρο Αμυντικής Καινοτομίας (HCDI), μια κρατικά υποστηριζόμενη οντότητα που βασίζεται χαλαρά στην Υπηρεσία Προηγμένων Ερευνητικών Προγραμμάτων Άμυνας. Σε λιγότερο από ένα χρόνο, το HCDI ανέλαβε τον έλεγχο των υποβολών της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας, εξέδωσε πολλαπλές προσκλήσεις υποβολής προτάσεων και δημιούργησε συνεργασίες με την εγχώρια βιομηχανία και πανεπιστήμια. Έχει μάλιστα ξεκινήσει προγράμματα για την ενσωμάτωση επιστημόνων στις στρατιωτικές υπηρεσίες.

Σε αντίθεση με πολλά ευρωπαϊκά σχέδια καινοτομίας, το HCDI δεν έχει βαλτώσει σε γραφειοκρατική αδράνεια. Τα πρώτα του έργα έχουν ήδη παράγει λειτουργικά πρωτότυπα. Το πιο σημαντικό είναι το σύστημα αντιμετώπισης μη επανδρωμένων αεροσκαφών Κένταυρος, το οποίο το 2025 δοκιμάστηκε σε ναυτικές περιπολίες της ΕΕ στην Ερυθρά Θάλασσα. Με εμβέλεια ανίχνευσης 150 χιλιομέτρων και εμβέλεια εμπλοκής 25 χιλιομέτρων, το σύστημα έδωσε στην Ελλάδα επιχειρησιακή ικανότητα αντιμετώπισης μη επανδρωμένων αεροσκαφών πριν οι περισσότεροι από τους μεγάλους στρατούς της Ευρώπης προχωρήσουν πέρα ​​από τις διαφάνειες PowerPoint. Άλλα εγχώρια προγράμματα, συμπεριλαμβανομένων των UAV Αρχύτας, των δορυφόρων ISR και των μη επανδρωμένων σκαφών επιφανείας, προχωρούν παράλληλα με μικρές αποκλίσεις.

Αποκαλύπτοντας τα Δύο Επίπεδα της Ευρώπης

Αυτές οι εξελίξεις αναδεικνύουν έντονα την διττή πραγματικότητα της Ευρώπης. Από τη μία πλευρά βρίσκονται χώρες όπως η Ελλάδα και η Πολωνία, οι οποίες δαπανούν επιθετικά, πειραματίζονται με νέα μοντέλα προμηθειών και καινοτομίας και αναπτύσσουν γρήγορα δυνατότητες. Από την άλλη πλευρά βρίσκονται οι μεγαλύτερες ηπειρωτικές δυνάμεις, ιδίως η Γερμανία και η Γαλλία, οι οποίες συνεχίζουν να μιλάνε για αμυντικές επαναστάσεις ενώ κινούνται με παγετώδη ρυθμό.

Το Βερολίνο προσφέρει την πιο ξεκάθαρη αντίθεση. Παρά την ανακοίνωση ενός «ειδικού ταμείου» 100 δισεκατομμυρίων ευρώ το 2022, η Γερμανία άργησε να τα δαπανήσει, βυθισμένη σε νομικές συζητήσεις και σημεία συμφόρησης στις προμήθειες. Η πολυδιαφημισμένη συνεισφορά της στην ανατολική πλευρά του ΝΑΤΟ -μια ταξιαρχία στη Λιθουανία, παραμένει υπο-χρηματοδοτούμενη. Το Παρίσι, από την πλευρά του, υποστηρίζει την ευρωπαϊκή αμυντική αυτονομία, αλλά συχνά την έχει αντιμετωπίσει ως όχημα για τα γαλλικά βιομηχανικά συμφέροντα και όχι ως συλλογική προσπάθεια.

Το αποτέλεσμα είναι παράδοξο: μικρότερα κράτη όπως η Ελλάδα, η Πολωνία και οι χώρες της Βαλτικής παρέχουν πρακτικές δυνατότητες ταχύτερα από τις πλουσιότερες δυνάμεις της Ευρώπης. Αυτή η αντιστροφή των προσδοκιών αμφισβητεί την μακροχρόνια υπόθεση ότι μόνο το Βερολίνο και το Παρίσι μπορούν να ηγηθούν της αμυντικής αναβίωσης της Ευρώπης.

Γιατί το ΝΑΤΟ πρέπει να νοιάζεται

Η πορεία της Ελλάδας έχει σημασία πολύ πέρα ​​από την Αθήνα. Η αξιολόγηση του Διεθνούς Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών για το 2025[1] σχετικά με τις αμυντικές ελλείψεις της Ευρώπης ανέδειξε τρία κρίσιμα κενά: την αεράμυνα μικρής εμβέλειας, την ISR και τη διοίκηση και έλεγχο. Η Ελλάδα αντιμετωπίζει και τα τρία ταυτόχρονα. Αναπτύσσοντας επιχειρησιακά συστήματα αντιμετώπισης μη επανδρωμένων αεροσκαφών, επενδύοντας σε δορυφόρους ISR και πειραματιζόμενη με νέες αρχιτεκτονικές λογισμικού μέσω του HCDI, η Αθήνα παρέχει μια απόδειξη της ιδέας για το πώς η Ευρώπη μπορεί να καλύψει αυτά τα κενά.

Για το ΝΑΤΟ, οι επιπτώσεις είναι σοβαρές. Εάν μια χώρα με το οικονομικό βάρος της Ελλάδας μπορεί να δημιουργήσει αξιοποιήσιμες δυνατότητες με ταχύτητα, τότε η Γερμανία και η Γαλλία -έθνη με πολύ μεγαλύτερους πόρους- δεν έχουν καμία δικαιολογία για καθυστέρηση. Η Αθήνα αποδεικνύει ότι οι βελτιστοποιημένοι θεσμοί όπως το HCDI, έχουν την ίδια σημασία με, αν όχι περισσότερο, το ακατέργαστο ΑΕΠ.

Οι κίνδυνοι που έρχονται

Τίποτα από αυτά δεν είναι εγγυημένο. Η Ασπίδα του Αχιλλέα πρέπει να περάσει από την ιδέα στην πραγματικότητα, με επαρκή δύναμη αναχαίτησης, αισθητήρες και εκπαιδευμένα πληρώματα για την κάλυψη του εθνικού εναέριου χώρου. Το HCDI πρέπει να αποδείξει ότι μπορεί να εκβιομηχανοποιήσει τα συστήματα σε μεγάλη κλίμακα, όχι απλώς να παράγει πρωτότυπα. Και η διατήρηση αμυντικών προϋπολογισμών πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ για μια δεκαετία θα δοκιμάσει την δημοσιονομική ανθεκτικότητα της Αθήνας, ειδικά εάν επιστρέψουν οι οικονομικές αντιξοότητες.

Αλλά ακόμη και αυτοί οι κίνδυνοι υπογραμμίζουν το μάθημα για την Ευρώπη: η πραγματική πρόκληση είναι η εκτέλεση, όχι η δέσμευση. Πολλά ευρωπαϊκά κράτη έχουν τελικά επιτύχει ή ξεπεράσει τον στόχο δαπανών του 2% του ΝΑΤΟ, αλλά λίγα έχουν καταφέρει να μετατρέψουν αυτά τα χρήματα σε αναπτυσσόμενες δυνάμεις. Η Ελλάδα, φαίνεται να έχει ήδη θέσει σε εφαρμογή νέα συστήματα.

Συμπέρασμα

Για δεκαετίες, η Ελλάδα αντιμετωπίζονταν ως μια προειδοποιητική ιστορία δημοσιονομικής ανευθυνότητας. Από την άλλη πλευρά, τώρα μπορεί να ισχύει το αντίθετο: ένα μοντέλο επείγοντος και προσαρμοστικότητας. Το μέλλον του ΝΑΤΟ δεν θα γραφτεί σε έγγραφα πολιτικής, θα οικοδομηθεί στις εθνικές πρωτεύουσες.

*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security(INIS), και του Strategy International (SI) και του Research Institute for European and American Studies (RIEAS).

[1] The International Institute for Strategic Studies, Progress and Shortfalls in Europe’s Defence: An Assessment https://www.iiss.org/globalassets/media-library—content–migration/files/publications—free-files/strategic-dossier/pds-2025/complete-file/iiss_strategic-dossier_progress-and-shortfalls-in-europes-defence-an-assessment_092025.pdf?mc_cid=932a3abf7f&mc_eid=758490ec85