Shay Gal
Η Ευρώπη επιβάλλει κυρώσεις στη Μόσχα μέσα σε λίγες ώρες, αλλά αποφεύγει να αποκαλέσει την Άγκυρα αυτό που πραγματικά είναι — ένα κράτος που κατέχει έδαφος της ΕΕ. Αν η Ευρώπη δεν μπορεί να προστατεύσει τους δικούς της, τότε η κυριαρχία της είναι μια ψευδαίσθηση.
Από την Αθήνα έως τη Λευκωσία, από τις Βρυξέλλες έως τα γραφεία του ΝΑΤΟ, η Ευρώπη είναι καθηλωμένη στη Μόσχα: τανκς στο Ντονμπάς, φυσικό αέριο στο Βερολίνο, κυβερνοεπιθέσεις στο Τάλιν. Όμως η βαθύτερη πρόκληση βρίσκεται εντός: ένας σύμμαχος του ΝΑΤΟ και υποψήφιο μέλος της ΕΕ, του οποίου ο έλεγχος στη μετανάστευση, την ενέργεια και την άμυνα ξεπερνά πλέον εκείνον του Κρεμλίνου. Η πραγματική γραμμή του μετώπου είναι ελληνική και κυπριακή.
Η διαφορά πολιτικής είναι κραυγαλέα. Η ΕΕ έχει υιοθετήσει δεκαεννέα πακέτα κυρώσεων κατά της Ρωσίας, το πιο πρόσφατο (23 Οκτωβρίου 2025) απαγορεύει το ρωσικό LNG και αυστηροποιεί τους περιορισμούς στο «στόλο-σκιών». Αντίθετα, η αντίδραση απέναντι στην Τουρκία είναι κυρίως συμβολική. Το 2022, η Αθήνα κατέγραψε 11.258 παραβιάσεις εναέριου χώρου, περιλαμβανομένων 234 υπερπτήσεων κατοικημένων νησιών, και 1.581 παραβιάσεις χωρικών υδάτων — περίπου τριάντα την ημέρα. Ακόμη και μετά τη μείωση σε 1.172 το 2023, η Ελλάδα αντιμετώπιζε τρεις παραβιάσεις την ημέρα. Αντιθέτως, το ΝΑΤΟ κατέγραψε περίπου 300 ρωσικές αναχαιτίσεις το 2023, κυρίως σε διεθνή εναέριο χώρο· παραβιάσεις συνόρων όπως ένα MiG-31 που μπήκε στην Εσθονία τον Σεπτέμβριο παραμένουν σπάνιες.
Η Ρωσία απομονώνεται για τους πολέμους της· η Τουρκία επιβραβεύεται για τη γεωπολιτική της ισχύ.
Η επιρροή της Τουρκίας βασίζεται σε έξι μοχλούς που η Ρωσία δεν διαθέτει: ένα βέτο στο ΝΑΤΟ που μπορεί να μπλοκάρει τον σχεδιασμό για τη Βαλτική και τη Σκανδιναβία· έλεγχο της μετανάστευσης μέσω της συμφωνίας ΕΕ–Τουρκίας του 2016· έλεγχο του TurkStream, του τελευταίου ενεργού αγωγού ρωσικού αερίου προς την ΕΕ· εξαγωγές αμυντικού εξοπλισμού που δεσμεύουν τους Ευρωπαίους αγοραστές στην εφοδιαστική αλυσίδα της Άγκυρας· κρατικά υποστηριζόμενα δίκτυα DİTİB που διαμορφώνουν μουσουλμανικές κοινότητες σε κρίσιμα κράτη μέλη· και ανεκτικά κέντρα που χρησιμοποιούνται από κυρώσιμους δρώντες, από το Ιράν έως τους Χούθι. Η Μόσχα εξαναγκάζει απ’ έξω· η Άγκυρα χειραγωγεί από μέσα. Αν η Ρωσία χρησιμοποιεί πυραύλους, η Τουρκία χρησιμοποιεί αγορές, λιμάνια και ψήφους.
Την ίδια ώρα, η Κύπρος παραμένει κατεχόμενη κατά 37%, με 40.000 Τούρκους στρατιώτες και UAVs από το αεροδρόμιο του Λευκονοίκου (Geçitkale) να επεκτείνονται στον εναέριο χώρο της ΕΕ, ενώ οι παράνομες γεωτρήσεις συνεχίζονται παρά το πλαίσιο κυρώσεων της ΕΕ του 2019· τα Bayraktar TB2 που πετούν εκεί είναι το ίδιο μοντέλο που πλέον διαθέτουν κράτη μέλη της ΕΕ όπως η Πολωνία και, πιο πρόσφατα, η Κροατία — μια παράλογη αλυσίδα εφοδιασμού που δένει την Ευρώπη σε συστήματα που επιτηρούν το ίδιο της το έδαφος.
Στη θάλασσα, τα υποβρύχια τύπου Type-214 γερμανικού σχεδιασμού εντάχθηκαν στο τουρκικό ναυτικό το 2024, προσφέροντας στην Άγκυρα πλεονέκτημα απόκρυψης στο Αιγαίο, την ώρα που το Βερολίνο κηρύττει αυτοσυγκράτηση. Η Ευρώπη τιμωρεί τη Ρωσία για την πυρηνική της επιθετικότητα, και όμως το Άκουγιου —που κατασκευάζεται από τη Rosatom στις μεσογειακές ακτές της Τουρκίας— προχωρά, αφού οι δυτικοί προμηθευτές αρνήθηκαν την παροχή βασικών εξαρτημάτων, αναγκάζοντας Τουρκία και Ρωσία να αναζητήσουν εναλλακτικές στην Κίνα· η πρώτη παροχή ηλεκτρικής ενέργειας αναβάλλεται πέραν του 2025. Η Τουρκία αγόρασε τους S-400, αποκλείστηκε από το πρόγραμμα F-35, και παρ’ όλα αυτά εξασφάλισε τον εκσυγχρονισμό των F-16. Από πλευράς κλίμακας και συχνότητας, η πίεση της Τουρκίας επί εδάφους της ΕΕ υπερβαίνει πλέον εκείνη της Ρωσίας στο βαλτικό μέτωπο — μια ευρωπαϊκή ανατροπή αποτυπωμένη σε μία μόνο φράση.
Στα είκοσι τρία κράτη-μέλη της ΕΕ που είναι και μέλη του ΝΑΤΟ, η αντίληψη της απειλής είναι κατακερματισμένη. Η Ανατολή —Πολωνία, οι τρεις βαλτικές χώρες, Φινλανδία, Σουηδία— αντιμετωπίζει τη Ρωσία ως υπαρξιακή απειλή, δαπανά έως και 4,5% του ΑΕΠ για την άμυνα και αγοράζει τουρκικά drones με πρακτικά κριτήρια. Το κέντρο και η Δύση —Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Ολλανδία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο— υψώνει τη φωνή απέναντι στη Μόσχα αλλά βαδίζει με προσοχή απέναντι στην Άγκυρα. Το Βερολίνο συμπαράγει υποβρύχια· το Παρίσι αναβιώνει το SAMP/T· η Μαδρίτη διατηρεί συστοιχία Patriot στην Τουρκία από το 2015 και, μέσω της συμμετοχής της Navantia στο TCG Anadolu και της συμφωνίας για το HÜRJET του 2025, έχει ενσωματωθεί στην τουρκική ναυπηγική και αεροδιαστημική εφοδιαστική αλυσίδα. Η Ουγγαρία και η Σλοβακία διατηρούν ρωσικό αέριο και φλερτάρουν με την Άγκυρα. Η πρόσφατη σύνοδος του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών υπογράμμισε την απόκλιση: ο Βίκτορ Όρμπαν συμμετείχε ως παρατηρητής, επαινώντας τον «γεφυρωτικό ρόλο» της Τουρκίας, ενώ ο Ερσίν Τατάρ —ηγέτης της κατεχόμενης βόρειας Κύπρου— παρουσιάστηκε ως αρχηγός κράτους, μια σχεδόν ντε φάκτο αναγνώριση μιας οντότητας την οποία η ΕΕ θεωρεί παράνομη.
Το πρόγραμμα SAFE συνοψίζει το δίλημμα.
Ξεκινώντας τον Μάιο του 2025, το SAFE είναι ένα δανειακό σχέδιο ύψους €150 δισ. για κοινές αμυντικές προμήθειες (με 65% περιεχόμενο από την ΕΕ και χωρίς έλεγχο από τρίτες χώρες). Δεκαεννέα κράτη έχουν ζητήσει €127 δισ., με τις εθνικές προτάσεις να πρέπει να υποβληθούν έως τις 30 Νοεμβρίου.
Η Επιτροπή επιβεβαίωσε το ενδιαφέρον της Τουρκίας, αλλά σε αντίθεση με το Ηνωμένο Βασίλειο και τον Καναδά —για τους οποίους το Συμβούλιο ενέκρινε διαπραγματεύσεις— δεν υπάρχει καμία εντολή για την Άγκυρα. Η Ελλάδα και η Κύπρος έθεσαν σαφή όριο: ένα κράτος κατοχής δεν μπορεί να αντλεί κονδύλια άμυνας από την ΕΕ. Ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης χαρακτήρισε τη στάση αυτή «επισήμως υιοθετημένη»· ο Πρωθυπουργός Μητσοτάκης προειδοποίησε πως όσο η Άγκυρα διατηρεί το casus belli στο Αιγαίο, «η συμμετοχή στο SAFE είναι εκτός συζήτησης».
Ωστόσο, ο επικεφαλής του ΝΑΤΟ Μαρκ Ρούτε κάλεσε τις Βρυξέλλες να μην δημιουργούν «βιομηχανικά εμπόδια» κατά συμμάχων εκτός ΕΕ — την ίδια στιγμή που επέμενε πως «η Ρωσία παραμένει η μακροπρόθεσμη απειλή του ΝΑΤΟ». Ένας ηγέτης στρατιωτικής συμμαχίας που πιέζει μια πολιτική ένωση να επιβραβεύσει ένα κράτος που κατέχει έδαφος της ΕΕ: λίγες εικόνες αποτυπώνουν πιο καθαρά την ευρωπαϊκή αναστροφή.
Έως και 35% κάθε έργου SAFE μπορεί ακόμη να περιλαμβάνει προμηθευτές εκτός ΕΕ με διμερείς εγκρίσεις. Η Άγκυρα ασκεί πιέσεις για «ευνοϊκούς όρους»· το Βερολίνο στηρίζει δημόσια την ένταξή της. Όμως το Άρθρο 16 δίνει στην Επιτροπή την εξουσία να αποκλείει οποιοδήποτε κράτος απειλεί κράτος-μέλος. Το SAFE δημιουργήθηκε για να τερματίσει την εξάρτηση από τη Μόσχα, το Πεκίνο και την Ουάσινγκτον — όχι για να την αναπαράγει μέσω της Άγκυρας.
Όταν η Ρωσία χρησιμοποιεί την ενέργεια ως όπλο, η Ευρώπη την καταδικάζει· όταν το πράττει η Τουρκία μέσω του TurkStream ή του μοχλού της μετανάστευσης, αυτό βαφτίζεται «εταιρική σχέση». Το ρωσικό RT έχει απαγορευθεί σε όλη την ΕΕ, αλλά τα τουρκικά κρατικά μέσα και τα δίκτυα επιρροής λειτουργούν ανεμπόδιστα. Η Ευρώπη τιμωρεί τον ορατό εισβολέα και επιβραβεύει τον οικείο γείτονα — μέχρις ότου η εσωτερική απειλή ξεπεράσει την εξωτερική.
Το πρόβλημα της Ευρώπης δεν είναι η νομοθεσία, αλλά η βούληση.
Το Άρθρο 42(7) — το αντίστοιχο του Άρθρου 5 του ΝΑΤΟ, δεσμευτικό και όχι προαιρετικό — γράφτηκε για στιγμές σαν κι αυτή. Ωστόσο η Ένωση το επαναλαμβάνει ως τελετουργία και συμπεριφέρεται σαν να μην υπάρχει.
Οι Βρυξέλλες επιβάλλουν κυρώσεις στη Μόσχα μέσα σε ώρες, αλλά αποφεύγουν να αποκαλέσουν την Άγκυρα αυτό που είναι — ένα κράτος κατοχής σε έδαφος της ΕΕ. Αν η Ευρώπη δεν μπορεί να προστατεύσει τα δικά της, η κυριαρχία της είναι μια ψευδαίσθηση. Το πραγματικό τεστ δεν βρίσκεται στο Καλίνινγκραντ, αλλά στις πρωτεύουσες της ίδιας της Ευρώπης.
Ο Shay Gal είναι ειδικός στη διεθνή πολιτική, τη διαχείριση κρίσεων και τη στρατηγική επικοινωνία. Συμβουλεύει κυβερνήσεις και θεσμούς σε όλο τον κόσμο για τις σχέσεις ισχύος, τη γεωπολιτική στρατηγική και τη δημόσια διπλωματία, με έμφαση στο πώς διαμορφώνουν την πολιτική και τη λήψη αποφάσεων.
