Ζαχαρίας Σκούρας: η κρίση της Κρίσης

του Παντελή Σαββίδη

Ομιλία Παρουσίασης του Βιβλίου του Ζαχαρία Σκούρα στην Καλαμαριά στην αίθουσα του Προοδευτικού Συλλόγου Αρετσούς και Δέρκων

Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι,

Με το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας ο Ζαχαρίας Σκούρος, Ομότιμος Καθηγητής Γενετικής του ΑΠΘ, επιχειρεί να σταθεί κριτικά απέναντι σε μια μακροχρόνια κρίση που αντιμετωπίζει η Ελλάδα, ο ελληνισμός αλλά και ο κόσμος μέσα στον οποίο συνυπάρχουμε. Και εντοπίζει την βασική αιτία της κρίσης στην Παιδεία. Εκεί που εστίασαν το ενδιαφέρον τους και οι μεγαλύτεροι Έλληνες διανοητές.

Στον κόσμο που καταρρέει υπό το βάρος της πληροφορίας και της τεχνολογικής αυταπάτης, η σκέψη του Ζαχαρία Σκούρα δεν έρχεται απλώς να προστεθεί· έρχεται να παρέμβει. Έρχεται να διακόψει τον θόρυβο και να ψιθυρίσει κάτι βαθύτερο: ότι ο άνθρωπος είναι φύση. Είναι κοινότητα. Είναι πολιτική οντότητα. Και η παραμέληση αυτών των διαστάσεων τον καθιστά απλό αριθμό στην εξίσωση μιας κοινωνίας χωρίς όραμα.

Ο Σκούρας δεν είναι απλώς ένας βιολόγος. Δεν είναι απλώς ένας πανεπιστημιακός. Είναι ένας δημόσιος διανοούμενος που επιλέγει να μη σιωπά. Ένας επιστήμονας που δεν περιορίζει τη γνώση στο εργαστήριο αλλά την επιστρέφει στην κοινωνία με θάρρος και αίσθηση ευθύνης. Και αυτό το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα είναι ακριβώς αυτό: μια δημόσια κατάθεση συνείδησης.

Δεν είναι μικρό πράγμα στις μέρες μας να επιμένει κάποιος στην παιδεία ως το θεμέλιο κάθε πολιτικής και κοινωνικής μεταρρύθμισης. Σε μια εποχή που η πολιτική έχει καταντήσει τεχνοκρατική διαχείριση, ο Σκούρας επαναφέρει την παιδεία ως πολιτικό καθήκον, όχι απλώς ατομική υπόθεση. Η παιδεία δεν είναι εξάρτημα της αγοράς. Δεν είναι επιδότηση δεξιοτήτων. Είναι εκείνο που μετατρέπει τον υπήκοο σε πολίτη. Είναι εκείνο που δίνει φωνή στον άφωνο.

Και μιλά για αυτά όχι με ξύλινο λόγο, αλλά με μια γλώσσα καθαρή, κατανοητή, εμποτισμένη από τη φιλοσοφία και τη βιολογία, μα και από τη βαθιά του ενσυναίσθηση για τον άλλο. Για το ζώο, για το φυτό, για το σύννεφο. Γι’ αυτό και ο Σκούρας είναι, θα έλεγα, ένας ανθρωπιστής της φύσης.

Είναι εντυπωσιακό —και αποκαλυπτικό— ότι σε έναν τόμο που μιλά για κρίσεις, πολιτικές, τεχνολογία και δημοκρατία, καταφέρνει να τις ενώνει όλες κάτω από ένα κοινό νήμα: την αρμονία. Την φυσική, κοινωνική, πολιτική αρμονία, που μόνο μέσα από την καλλιέργεια του ανθρώπου μπορεί να υπάρξει. Αν δεν φτιάξουμε ανθρώπους με κρίση, θα παραδώσουμε τη δημοκρατία μας στις μηχανές και τις εμμονές μας.

Ο Σκούρας πιστεύει ότι οι άνθρωποι δεν διαμορφώνονται μόνο από τα γονίδιά τους — διαμορφώνονται από το περιβάλλον τους, από την Πόλη τους, από την Πολιτεία τους. Και γι’ αυτό, το τρίπτυχο Πολίτης – Πόλη – Πολιτεία δεν είναι απλώς ένα φιλοσοφικό μότο. Είναι προγραμματική δήλωση.

Δεν είναι τυχαίο ότι στρέφεται με τόσο πάθος ενάντια στον λαϊκισμό. Γιατί γνωρίζει ότι ο λαϊκισμός γεννιέται από την απαξίωση της γνώσης, από την αποσύνδεση της πολιτικής από την επιστημονική και ηθική ευθύνη. Αν η πολιτική είναι πράγματι η τέχνη του εφικτού —ρωτά ο Σκούρας— τότε αυτό που ζούμε σήμερα είναι εφικτό; Ή μήπως είναι απλώς το αποδεκτό ενός παρακμιακού συστήματος;

Και βάζει δίπλα στον Αριστοτέλη τον Δημόκριτο. Στον Λεβί-Στρως τον Πουανκαρέ. Δείχνει ότι η επιστήμη χωρίς φιλοσοφία είναι τυφλή. Και η φιλοσοφία χωρίς επιστήμη είναι αναποτελεσματική. Η κοινωνία που θα χτίσουμε στο εξής, λέει, θα εξαρτηθεί από το αν μπορούμε να συνδέσουμε τη γνώση με το ήθος. Την τεχνητή νοημοσύνη με τη φυσική σοφία. Την ταχύτητα της πληροφορίας με τη βραδύτητα της σκέψης.

Και μιλώντας για τεχνητή νοημοσύνη, είναι συγκινητικό —και απολύτως πολιτικό— το ότι αναδεικνύει τη μορφή του Τιμ Μπέρνερς Λη, του εφευρέτη του Παγκόσμιου Ιστού, που επέλεξε να χαρίσει στην ανθρωπότητα το πιο ισχυρό εργαλείο της εποχής μας. Σε μια εποχή όπου οι τεχνολογίες γίνονται μονοπώλια και οι ιδέες ιδιωτικά κεφάλαια, η επιλογή της προσφοράς είναι πολιτική πράξη. Και αυτή είναι η πλευρά στην οποία ο Σκούρας επιλέγει να σταθεί.

Αυτό το βιβλίο δεν είναι απλώς μια σειρά δοκιμίων. Είναι έκκληση. Είναι καταγγελία αλλά και κάλεσμα. Κάλεσμα να ξαναβρούμε το μέτρο. Να ξανακάνουμε τη σκέψη δημόσια υπόθεση. Να απαιτήσουμε πολιτική με βάση την παιδεία και την ηθική — όχι την επικοινωνία και την τακτική.

Και ναι, είναι και μια πνευματική πρόταση: Ότι η αλήθεια δεν είναι δεδομένη. Η επιστήμη δεν είναι δόγμα. Ότι η μεγαλύτερη προσφορά ενός στοχαστή σήμερα, δεν είναι να δώσει απαντήσεις αλλά να προκαλέσει ερωτήσεις. Να μας βγάλει από τη νάρκη. Να μας θυμίσει ότι το να είσαι πολίτης, δεν είναι ρόλος — είναι ευθύνη.

Κυρίες και κύριοι, σήμερα δεν παρουσιάζουμε απλώς ένα βιβλίο. Σήμερα συναντιόμαστε —έστω και για λίγο— με μια ιδέα πολιτικής ανθρωπιάς. Και αυτή η συνάντηση, αν την πάρουμε σοβαρά, ίσως αποδειχθεί πιο σημαντική από οποιοδήποτε γεγονός της επικαιρότητας.

Γιατί στο τέλος της ημέρας, δεν θα μας κρίνουν για το τι ανεχτήκαμε, αλλά για το τι υπερασπιστήκαμε.

Ευχαριστώ.