Κορδώσης, Στέφανος. Ευρασιατικά: Ρωσία (Μοσχοβία – Σιβηρία), Κεντρική και Ανατολική Ασία μέσα από τα κείμενα του Νικολάου Σπαθάρη (τέλη 17ου αιώνα). Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών 310. Αθήνα: Βιβλιοπωλείο Διονυσίου N. Καραβία, 2025. [σσ.224]
Το βιβλίο με τον τίτλο Ευρασιατικά του επίκ. καθηγητή στο Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδας Στέφανου Κορδώση βασίζεται στον σχολιασμό και ανάλυση χωρίων που προέρχονται από δύο αδημοσίευτα ελληνικά χειρόγραφα του τέλους του 17ου αιώνα. Τα χειρόγραφα αυτά είναι εργασίες που συνέγραψε ή επέβλεψε ο Νικόλαος Σπαθάρης, μέλος της Καγκελαρίας των Πρέσβεων της Ρωσίας επί τσάρου Αλέξιου Α΄. Κατά την περίοδο 1675-78 ο Σπαθάρης τέθηκε επικεφαλής πρεσβείας του τσάρου στην Κίνα της δυναστείας των Τσινγκ (Μαντσού) και με την επιστροφή του υπέβαλε την πρεσβευτική αναφορά του, το ταξιδιωτικό του ημερολόγιο, κείμενα για τη γεωγραφία και ιστορία της Σιβηρίας και, τέλος, τη μετάφραση του έργου του 1655 του Ιησουίτη μοναχού Martino Martini (1614-1661), Novus Atlas sinensis. Με εξαίρεση την πρεσβευτική αναφορά του που ήταν μυστική, όλα τα άλλα έργα μεταφράστηκαν και στα ελληνικά με δαπάνη και φροντίδα των Πατριαρχών Ιεροσολύμων, Δοσιθέου Β΄ (1669-1707) και Χρυσάνθου (1707-1731).
Το βιβλίο χωρίζεται σε 3 ενότητες. Η πρώτη αναφέρεται στη Ρωσία (τη Μοσχοβία και τη δυτική Σιβηρία). Περιγράφονται εδώ οι ποτάμιες διαδρομές προς το Τομπόλσκ, την πρωτεύουσα της νέας κτήσης της Σιβηρίας αλλά και προς τη Δύση (προς τις σημερινές Λευκορωσία και Ουκρανία). Ενδιαφέρον έχει το κείμενο που περιγράφει εν συντομία την εκστρατεία του κοζάκου Ερμάκ εναντίον των Τατάρων του χανάτου της Σιβηρίας και τον θάνατό του στα 1585 και η σύνδεση της «άλωσης της Σιβηρίας» στις 26 Οκτωβρίου του 1582, σύμφωνα με κάποια από τα Χρονικά της Σιβηρίας, με τη θαυματουργή εμφάνιση του Αγίου Δημητρίου της Θεσσαλονίκης. Στο ίδιο μέρος ακολουθεί κείμενο, αντίγραφο της επιστολής του Ερνέστου του Ευσεβούς της Σαξωνίας προς τον Αλέξιο Α΄ σχετικά με την εμπορική χρήση του Βορειοανατολικού θαλασσίου περάσματος στην Αρκτική, σε μια εποχή που, μετά την ανακάλυψη του πλανήτη και την ανάπτυξη της ωκεάνιας ποντοπορίας, έμπαιναν τα θεμέλια της σύγχρονης πλανητικής πολιτικής.
Το δεύτερο μέρος του βιβλίου εστιάζει στην Κεντρική Ασία με αφορμή ένα κείμενο που βρίσκεται στο ένα από τα δύο χειρόγραφα και που είναι ένας ρωσικός Οδηγός με περιγραφές των εμπορικών δρόμων κατά μήκος των ακτών της Κασπίας, προς την Περσία των Σαφαβιδών και την Ινδία των Μουγκάλ.
Το τρίτο μέρος αφορά στην Κίνα και γενικότερα στην ανατολική Σιβηρία και τη ρωσική Άπω Ανατολή. Αφορμή εδώ είναι μια σειρά κειμένων που βρίσκονται και στα δύο χειρόγραφα και που περιγράφουν την προέλαση των Ρώσων στη Δαουρία (περιοχή ανατολικά της Βαϊκάλης), τη σύγκρουση εκεί και στη Μαντζουρία με την δυναστεία των Τσινγκ, σε μια περίοδο που καμία από τις δύο αυτοκρατορίες δεν είχε γνώση για την άλλη. Στο ίδιο μέρος παρουσιάζεται και το περίγραμμα της περιγραφής της ίδιας της Κίνας, που όπως είπαμε είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος της η ελληνική μετάφραση του λατινικού έργου Novus Atlas sinensis. Ο Σπαθάρης ήταν από τους λίγους δυτικούς (και πρώτος και τελευταίος Ρωμιός) που είχε συνομιλίες με την αντίστοιχη διπλωματική υπηρεσία της Κίνας των Τσινγκ, το Λιφάν Γιουάν. Ωστόσο, οι δικές του περιγραφές για την Κίνα και τη διαδρομή που πήρε ως πρέσβης από το ρωσικό συνοριακό οικισμό του Νερτσίνσκ μέχρι το Πεκίνο καλύπτουν θέματα από την θρησκεία μέχρι την αρχιτεκτονική, ενώ φαίνεται να δίνει και μια σύντομη περιγραφή των προβληματικών -λόγω ζητημάτων πολιτικής εθιμοτυπίας – διαπραγματεύσεων με τους κινέζους αξιωματούχους και τον αντίστοιχο «υπουργό» των Τσινγκ. Η ελληνική μετάφραση του Novus Atlas sinensis έκανε προσβάσιμες πληροφορίες για όλες τις επαρχίες και μεγάλες πόλεις της Κίνας, τον στρατό και ναυτικό της κ.ά., καθώς και για την Ιαπωνία και την Κορέα.
Στα παραρτήματα του βιβλίου αποτυπώνονται σε μια σειρά από χάρτες τα τοπωνύμια που συναντώνται στα κείμενα που παρουσίασε ο ερευνητής και ένας πίνακας των τμημάτων του ενός από τα δύο χειρόγραφα καθώς και η αντιστοίχισή τους με τα πρωτότυπα ρωσικά κείμενα. Τέλος, δίνονται δείγματα μεταγραφών κάποιων τμημάτων από το ένα χειρόγραφο με το ρωσικό πρωτότυπο σε αντιπαράθεση, και ακολουθεί το ευρετήριο όρων.
Ο Στέφανος Κορδώσης υπηρετεί ως επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Ανθρωπιστικών, Κοινωνικών και Οικονομικών Επιστημών του Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδας, με γνωστικό αντικείμενο «Ιστορία της Κεντρικής Ευρασίας από τη Μαύρη Θάλασσα έως την Κίνα». Διδάσκει μαθήματα Ιστορίας και Ιστορίας Διεθνών Σχέσεων και Γεωπολιτικής.
