Μουσική σύνθεση-με βάση τον 78ο ψαλμό – του Μανουήλ Δούκα Χρυσάφη (+1463) τελευταίου μεγάλου μουσικού του Βυζαντίου, λαμπαδάριου του “ευαγούς βασιλικού κλήρου” (Αγ. Σοφίας) και ταυτόχρονα οικείου των δύο τελευταίων Παλαιολόγων (Ιωάννη και Κωνσταντίνου). O Θεός ήλθοσαν έθνη σε ήχο πλ δ’ είναι ένα ειδικό και μοναδικό στην ιστορία μέλος, το οποίο έχει συνθέσει αποκλειστικά για την Άλωση (1453) της Κωνσταντινούπολης, “εις την ανάλωσιν της Κωνσταντινουπόλεως”, όπως σημειώνεται σε μεταγενέστερο χειρόγραφο (τέλος 18ου αι.). Πρόκειται για ένα θρηνώδες άσμα, επιτάφιο της Μεγάλης Πόλης (και της Μεγάλης Αυτοκρατορίας), και το οποίο θα πρέπει να θεωρηθεί ως η απαρχή των πολυάριθμων μετέπειτα λαϊκών θρήνων για τη χαμένη Βασιλεία (Περισσότερα, Μανόλης Κ. Χατζηγιακουμής, Μνημεία και Σύμμεικτα Εκκλησιαστικής Μουσικής. Εκδοτικές Σειρές – Κείμενα και Σχολιασμοί (1999-2010), Αθήνα 2011).
ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ:
Ὁ Θεός, ἤλθοσαν ἔθνη, ἤλθοσαν, ἤλθοσαν ἔθνη εἰς τὴν κληρονομί… εἰς τὴν κληρονομίαν σου, ἐμίαναν τὸν ναὸν τὸν ἅγιόν σου, ἐμίανα… χα… χα… χαν τὸν ναὸν τὸν ἅγιόν σου, ἐμίαναν, Κύριε.
Εθεντο τὰ θνησιμαῖ… χαῖ…α τῶν δούλων σου βρώ… βρώματα τοῖς πετεινοῖς τοῦ οὐρανοῦ, τὰς σάρκας τῶν ὁσίων σου τοῖς θηρίοις τῆς γῆς.
Εξέχεαν, ἐξέχεαν, ἐξέχεαν τὸ αἷμα αὐτῶν, Κύριε, ἐξέχεαν τὸ αἷμα αὐτῶν ὡς ὕδωρ κύκλῳ Ιερουσαλήμ, καὶ οὐκ ἦν ὁ θάπτων.
Εγενήθημεν, ἐγενήθημεν ὄνειδος τοῖς γείτοσιν ἡμῶν, μυκτηρισμὸς καὶ χλευασμὸς τοῖς κύκλῳ ἡμῶν.
Εως πότε, Κύριε – πάλιν – ἕως πότε, Κύριε, ὀργισθήσῃ εἰς τέλος, ἐκκαυθήσεται ὡς πῦρ ὁ ζῆλός σου; ἕως πότε, Κύριε.
Εκχεον τὴν ὀργήν σου, ἔκχεον, ἔκχεον τὴν ὀργήν σου ἐπὶ τὰ ἔθνη τὰ μὴ γινώσκοντά σε σε καὶ ἐπὶ βασιλείας, αἳ τὸ ὄνομά σου οὐκ ἐπεκαλέσαντο…
Μὴ μνησθῇς ἡμῶν ἀνομιῶν ἀρχαίων· ἀλλὰ βοήθησον ἡμῖν ταχὺ καὶ ἐλέησόν ἡμᾶς.
«…ἀγαπῶντος τὸ πολίτικον ὕφος,
παρατείνοντος ἐπ᾽ ἄπειρον τὰ μουσικὰ κῶλα καὶ τὰς καταλήξεις του…»
από τόν «Λαμπριάτικο Ψάλτη» τού κοσμοκαλόγερου,
τού αγίου τών γραμμάτων μας
Πώς λαχανιάζει τό νόημα, στή μετάβαση
από τίς δύο λέξεις τής γλώσσας τ’ ανθρώπου: Θεαρχίω νεύματι(Σύνθεσις),
στίς οκτώ(!), τού αγγλικού κώδικα σημάτων: With a sign by the authority of God(Analysis),
βλέπε:
Θεαρχίῳ νεύματι, Ὀκτάηχον
Ἦχος α’
Θεαρχίῳ νεύματι, πάντοθεν οἱ θεοφόροι Ἀπόστολοι, ὑπὸ νεφῶν μεταρσίως αἰρόμενοι.
Ἦχος πλ. α’
Καταλαβόντες τὸ πανάχραντον, καὶ ζωαρχικόν σου σκῆνος, ἐξόχως ἠσπάζοντο.
Ἦχος β’
Αἱ δὲ ὑπέρτατοι τῶν οὐρανῶν Δυνάμεις, σὺν τῷ οἰκείῳ Δεσπότῃ παραγενόμεναι.
Ἦχος πλ. β’
Τὸ θεοδόχον καὶ ἀκραιφνέστατον σῶμα προπέμπουσι, τῷ δέει κρατούμεναι,
ὑπερκοσμίως δὲ προῴχοντο, καὶ ἀοράτως ἐβόων, ταῖς ἀνωτέραις ταξιαρχίαις·
ἰδοὺ ἡ παντάνασσα θεόπαις παραγέγονεν.
Ἦχος γ’
Ἄρατε πύλας, καὶ
ταύτην ὑπερκοσμίως ὑποδέξασθε,
τὴν τοῦ ἀενάου φωτὸς Μητέρα.
Ἦχος βαρὺς
Διὰ ταύτης γὰρ ἡ παγγενὴς τῶν βροτῶν σωτηρία γέγονεν,
ᾗ ἀτενίζειν οὐκ ἰσχύομεν,
καὶ ταύτῃ ἄξιον γέρας ἀπονέμειν ἀδύνατον.
Ἦχος δ’
Ταύτης γὰρ τὸ ὑπερβάλλον, ὑπερέχει πᾶσαν ἔννοιαν.
Ἦχος πλ. δ’
Διὸ ἄχραντε Θεοτόκε, ἀεὶ σὺν ζωηφόρῳ Βασιλεῖ, καὶ τόκῳ ζῶσα, πρέσβευε διηνεκῶς, περιφρουρῆσαι καὶ σῶσαι, ἀπὸ πάσης προσβολῆς ἐναντίας τὴν νεολαίαν σου· τὴν γὰρ σὴν προστασίαν κεκτήμεθα.
Ἦχος α’(επανάληψη τού αρχικού· οκτώ, όχι εννιά, έ;! σσ)
Εἰς τοὺς αἰῶνας, ἀγλαοφανῶς μακαρίζοντες.
~
With a sign by the authority of God, the god-bearing Apostles,
having been delivered upon clouds from all around the world
– ή πώς οί δέκα(10) λέξεις γίνονται είκοσι μία(21)· “θαύμα-θαύμα”, βαρβαρικόν σσ
and having reached your immaculate and life-delivering body, venerated it resplendently.
And the sublime Forces of the Heavens, present along with our Lord,
escorted your god-receiving and impeccable relic, filled with awe, preceeding the heavenly procession and resounding invisibly to the Higher Battalions:
“Behold, the Queen of all, who bore the God-child, has arrived!
Raise the Gates and welcome her celestially, her, the Mother of the eternal Light!
Through her came about the deliverance of the entire genre of the mortals. And to gaze upon her surpasses our powers, nor is it possible to offer her a Praise worthy enough.
For her excessive glory surmounts every perception.”
Immaculate Mother of God, you who forever lives along with your life-giving King and son, intercede always so that your people shall be protected and delivered from every assault. For we have been gifted with your protection.
Unto the ages of ages, we bless you in all your radiant glory.,
κι άς προσεχθεί η παρατήρηση:
A very interesting note about this specific chant is that
while it is one text and chanted as a whole, it contains all 8 tones of Byzantine Music.
Each phrase is chanted in one of those 8 tones. The first two phrases are the glorification
of the Trinity (hence the type of the chant as a Doxastikon – ie a glorification hymn). Then,
the chant goes:
0:52 – 1st Tone
1:42 – Plagal 1st Tone
2:21 -…
συνέχεια
2:21 – 2nd Tone
3:12 – Plagal 2nd Tone
5:04 – 3rd Tone
5:59 – Plagal 3rd (Grave) Tone
7:12 – 4th Tone
7:40 – Plagal 4th Tone
9:38 – 1st Tone
An easy way to understand when the Tone changes is to note the changes
from solo chant to choir. When such a change occurs the Tone changes, except after 7:40.,
τού Callixtus, πού ανάρτησε στό youtube τό βίντεο «Byzantine chant – Θεαρχίω νεύματι»,
πού ακολουθεί: