Η αριστοκρατική κυρία άφησε τη θαλαμηγό της έξω από το Ναύπλιο και αποβιβάστηκε με τη συνοδεία της στο λιμάνι. Ρωτούσε να μάθει για τις αρχαιότητες της περιοχής. Ήταν φθινόπωρο του σωτήριου έτους 1888. Κατέλυσε στο ξενοδοχείο «Μυκήναι» κι εκεί γνώρισε τον γιο του ξενοδόχου Νικόλαο Θερμογιάννη. Η κυρία δεν ήταν άλλη από την αυτοκράτειρα της Αυστρίας και βασίλισσα της Ουγγαρίας Ελισάβετ, ένα ελεύθερο και ατίθασο πνεύμα που ασφυκτιούσε μέσα στις συμβάσεις της αυλής και της εποχής της. Είχε πάθος με τους Έλληνες, τους αρχαίους και τους νέους. Ήθελε να μάθει τη γλώσσα τους. Ήταν λίγο πριν χτίσει στην Κέρκυρα την έπαυλή της, το Αχίλλειον.
Είχε αρχίσει ελληνικά με τον Κερκυραίο καθηγητή Ιωάννη Ρωμανό, αλλά τελικά προτίμησε τον νεανία. Ο Νικόλαος Θερμογιάννης ήταν ο δεύτερος από τους δέκα συνολικά καθηγητές ελληνικών που απασχόλησε επί μια δεκαετία η αυτοκράτειρα μέχρι τη δολοφονία της στη Γενεύη το 1898 από έναν Ιταλό αναρχικό. Προτιμούσε να τους βρίσκει μόνη της. Όπως και τον τελευταίο, τον καλλίφωνο Frederik Barker, γιο ενός Βρετανού και μιας Σμυρνιάς, που γνώρισε στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας και μεταξύ άλλων της τραγουδούσε ελληνικούς σκοπούς.
Αρχαία και νέα ελληνικά
Δεν τους ήθελε αυστηρά ως καθηγητές. Τους ήθελε ως αναγνώστες με την παλιά έννοια, ήθελε να της μιλούν και να της απαγγέλλουν ελληνικά όταν οι κυρίες επί των τιμών βοστρύχιζαν την κόμη της, όταν έκανε τη γυμναστική της, όταν βρισκόταν στους περιπάτους της. Και έμαθε καλά ελληνικά, αρχαία και νέα, στο τέλος μετέφραζε μάλιστα και ξένα λογοτεχνικά έργα στα ελληνικά.
Τον τρίτο στη σειρά, τον Ρούσο Ρουσόπουλο, δεν τον ανακάλυψε μόνη της, ήταν σύσταση της βαρωνίδος von Perfall, μιας λησμονημένης διαδρομίστριας εκείνης της περιόδου που στήριζε αξιόλογους Έλληνες. Δεν ήταν άλλη από την Αμαλία Κλάους, κόρη του γνωστού σταφιδέμπορου Γουσταύου Κλάους και της Θωμαΐδος Καρπούνη και είχε σαγηνεύσει Γερμανό βαρώνο. Πάντως η διαρκής παρουσία εναλλασσόμενων νεαρών διδασκάλων της αυτοκράτειρας προκαλούσε μεγάλο πονοκέφαλο στην αυλή, επειδή συνιστούσαν ανεξέλεγκτο παράγοντα. Αν μη τι άλλο θα ήταν κατάσκοποι.
Υπήρχε βέβαια και ο σύζυγος, ο αυτοκράτωρ Φραγκίσκος Ιωσήφ Ι, ο μακροβιότερος ηγεμόνας στην ευρωπαϊκή ιστορία. Μα δεν ζήλευε με τόσα παλληκάρια εξ Ελλάδος κοντά στον ποδόγυρο της συζύγου του; Μάλλον ζήλευε, αλλά με ευπρέπεια. Δεν ζήλευε βέβαια έναν αναγνώστη σαν τον καημένο τον Κωνσταντίνο Χρηστομάνο, τον μετέπειτα ιδρυτή της Νέας Σκηνής στην Αθήνα, που ήταν κυφός μετά από παιδικό ατύχημα. Θα ζήλευε όμως σίγουρα τον Ρούσο Ρουσόπουλο, που ήταν ευθυτενής και λεπτοφυής. Αυτό φαίνεται από τη μυστική αλληλογραφία του αυτοκράτορα με την επιστήθια φίλη του, την ηθοποιό του Burgtheater της Βιέννης και αδιόρθωτη χαρτοπαίχτρα Καταρίνα Σρατ.
Δημοτική και καθαρεύουσα
Η αλληλογραφία αυτή δημοσιεύθηκε μεταπολεμικά. Εδώ κι εκεί εμφανίζονται αναφορές του Φραγκίσκου Ιωσήφ σε κάποιον «Έλληνα ποδαρά». Σε ένα απόσπασμα ο αυτοκράτωρ αποκαλύπτεται: «Ο Έλληνας Ρουσσόπουλος, αυτός ο ψηλός ξανθός με τις ποδάρες». Πέρα όμως από τα ενδοοικογενειακά η αλληλογραφία αυτή μας δείχνει ότι το αργότερο με την άφιξη του Ρουσόπουλου το γλωσσικό δίλημμα δημοτική ή καθαρεύουσα κάνει την εμφάνισή του ακόμα και στην αυλή της δυναστείας των Αψβούργων.
Διότι γράφει ο αυτοκράτωρ στη φιλενάδα του: «Ο νέος καθηγητής της ισχυρίζεται ότι ο Νίκος [Νικόλαος Θερμογιάννης] της είχε μάθει υπερβολικά αγοραία ελληνικά». Το επιβεβαίωσε αργότερα και ο ίδιος ο Ρουσόπουλος εκφωνώντας το 1898 τον επικήδειο της Ελισάβετ σε επιμνημόσυνη τελετή στη Βουδαπέστη: «Ήξερε τη δημοτική και την καταλάβαινε ήδη μετά τα πρώτα ταξίδια της. Ήθελε όμως περισσότερα, ήθελε να κατέχει και τη φιλολογική γλώσσα. Και γι’ αυτό χρειαζόταν έναν επαγγελματία δάσκαλο.» Προσόν, το οποίο διέθετε ο ίδιος. Κι έτσι πέρασαν σιγά-σιγά τα χρόνια, με την αυτοκράτειρα να περνά τις ώρες της με τους αναγνώστες της και την ελληνομάθειά της να εξασκείται πότε στη δημοτική και πότε στην καθαρεύουσα. Από πλευράς ιδιοσυγκρασίας τη συγκινούσε περισσότερο η πρώτη.
Μια φωνή από το παρελθόν
Έτσι το ελληνικό γλωσσικό ζήτημα είχε την απήχησή του ακόμη και στο μπουντουάρ της αυτοκράτειρας της Αυστρίας. Μετά τον θάνατό της ο Ρούσος Ρουσόπουλος έγινε καθηγητής στην Ακαδημία Ανατολικών Σπουδών της Βουδαπέστης, όπου κάποια στιγμή άρχισαν να πειραματίζονται κάνοντας εγγραφές με φωνογράφο. Τα πρώτα αυτά φωνογραφήματα διασώθηκαν και δημοσιεύονται τώρα από τον Κρίστιαν Λιμπλ της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών.
Σε ένα απ’ αυτά με ημερομηνία 9 Ιανουαρίου 1914 ακούμε τον Ρούσο Ρουσόπουλο να διαβάζει με κάπως ρυθμική φωνή την αρχή από το «Ταξίδι» του Ψυχάρη. Δεν θα μάθουμε ποτέ τι πίστευε όντως για το γλωσσικό ζήτημα. Αν ήταν πεπεισμένος καθαρευουσιάνος δεν θα επέλεγε ποτέ να διαβάσει στον φωνογράφο το μανιφέστο του δημοτικισμού. Κι αν ήταν πεπεισμένος δημοτικιστής, τότε μάλλον είχε παραστήσει το αντίθετο στην αυλή για λόγους επαγγελματικής διασφάλισης.
