ΔΥΤΙΚΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

του Ν. Ι. Μέρτζου

Φέτος τον Μάρτιο το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο απεφάσισε άτυπα την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με τα Σκόπια και την Αλβανία. Καλά νέα για την ασταθή ενδοχώρα της Ελλάδος αλλά μένει να επικυρωθούν. Παράλληλα η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί με βραδύ ρυθμό την σταδιακή ένταξη των Δυτικών Βαλκανίων: Σερβία, Μαυροβούνιο, Κόσοβο και Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Την περασμένο Φεβρουάριο, στις 25, συνήλθαν στη Θεσσαλονίκη οι αρμόδιοι Υπουργοί Εξωτερικών στη διάσκεψη «Από τη Θεσσαλονίκη στο Ζάγκρεμπ» με θέμα την ευρωπαϊκή προοπτική της περιοχής ενώ δύο ημέρες αργότερα το Ινστιτούτο Ευρωπαϊκής Πολιτικής διοργάνωσε στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα της Τσεχίας νέα συνάντηση υψηλού επιπέδου με θέμα «Αναβίωση της ατζέντας διεύρυνσης της ΕΕ: το 2020: μια νέα ευκαιρία για τα Δυτικά Βαλκάνια». Ωστόσο, η ελληνική κοινή γνώμη και μεγάλο μέρος της εν γένει ηγεσίας δεν έχει συνειδητοποιήσει έμπρακτα ότι η Ελλάδα με επίκεντρο την Μακεδονία εξακολουθεί να παραμένει στο κέντρο του νέου γεωπολιτικού πεδίου στα Βαλκάνια και δίχως σταθερή την Ελλάδα η Δύση χάνει τον έλεγχο του πεδίου. Αυτό μαρτυρούν τα γεγονότα.

Η Μεσοβαλκανική Ζώνη αποτελεί τον συντομότερο γεωστρατηγικό διάδρομο Αδριατική-Εύξεινος Πόντος-Υπερκαυκασία-Κασπία που ελέγχει την ασφάλεια των ενεργειακών πηγών και είναι ο μόνος δρόμος για τη μεταφορά των ενεργειακών πόρων όπου αναμετρώνται οι στρατηγικοί αγωγοί Δύσης- Ρωσίας με έπαθλο την ενεργειακή επάρκεια -και εξάρτηση- της Ευρώπης. Μετά την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας έχει κατακερματισθεί σε μικρά ανίσχυρα κράτη τα οποία αποτελούν άμεσα ή έμμεσα δυτικά προτεκτοράτα: άμεσα Βοσνία-Ερζεγοβίνη και Κοσσυφοπέδιο, έμμεσα Μαυροβούνιο και Σκόπια. Η Αλβανία και η Βουλγαρία είναι μέλη του ΝΑΤΟ- η δεύτερη και της Ε.Ε. Στις ακτές των δύο Θαλασσών και στην ξηρά της κρίσιμης αυτής Ζώνης λειτουργούν οι ισχυρότερες στην Ευρώπη αμερικανικές πολεμικές βάσεις. Ωστόσο, το γεωπολιτικό έδαφος παραμένει εξαιρετικά ασταθές και εν δυνάμει εκρηκτικό.

Στα βαλκανικά κράτη επικρατούν ισχυρές φυγόκεντρες μειονότητες, οργανωμένο έγκλημα, ρευστό πολιτικό καθεστώς, ξένες επιρροές και μεγάλη φτώχεια. Τα Σκόπια είναι κράτος-βόμβα έτοιμο να εκραγεί ανά πάσαν στιγμήν και να προκαλέσει βαλκανικό ντόμινο. Βρίσκεται στον κλοιό της Μητέρας Βουλγαρίας και των Αλβανών πολιτών και πολιτικών του. Παράλληλα θερμαίνεται το όραμα της Μεγάλης Αλβανίας όπου επιδιώκεται να ενωθούν όλοι οι Αλβανοί της Αλβανίας, των Σκοπίων, του Κοσόβου, της Σερβίας και του Μαυροβουνίου. Τον Οκτώβριο 2012 ο τότε Πρωθυπουργός της Αλβανίας Σαλή Μπερίσα όρισε την Μεγάλη Αλβανία επί λέξη «από την Πρέβεζα μέχρι το Πρέσεβο, από το Τέτοβο μέχρι το Σαντζάκ και από τα Σκόπια μέχρι την Πρίστινα». Είναι μια ακόμη ωρολογιακή βόμβα στα Βαλκάνια.

Η Τουρκία ασκεί στρατηγική βάθους στα Βαλκάνια, προωθεί τον νεο-οθωμανισμό και καταλαμβάνει ισχυρές θέσεις. Αυτήν την στρατηγική επιδιώκει να εφαρμόσει και τώρα οπότε εξαπολύει στον Έβρο και στο Αιγαίο τα κύματα των Μουσουλμάνων προσφύγων-μεταναστών. Δεν το κρύβει, άλλωστε όπως θα δείξει άλλο άρθρο μας.

Ζωτικό υπογάστριο αυτού του σκληρού γεωπολιτικού πεδίου και μοναδική πύλη του προς το Αιγαίο και την Ευρώπη είναι η Ελλάδα. Παρά τη βαθιά ολόπλευρη κρίση της είναι από κάθε άποψη η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα. Κρίσιμος κόμβος η Θεσσαλονίκη. Το λιμάνι της, το αεροδρόμιό της και τα χερσαία συγκοινωνιακά δίκτυα εξασφαλίζουν ζωτικές ανάγκες του χώρου: μεταφορές, εμπόριο, ανεφοδιασμός, στρατιωτική ασφάλεια, ενέργεια κ.α. Η Ρωσία διεκδικεί το λιμάνι της και ενώ παράλληλα η Σερβία έχει ανακοινώσει ένα φιλόδοξο πρόγραμμά της που θα ενώσει τους ποταμούς Δούναβη, Μοράβα και Αξιό σε ένα πλωτό δίκτυο έως τη Θεσσαλονίκη ώστε η Ρωσία να διακινεί τα σλέπια της προς/από τη Θεσσαλονίκη παρακάμπτοντας τα Δαρδανέλλια. Από τη Θεσσαλονίκη ξεκινάει ο πετρελαιαγωγός που ανεφοδιάζει το μοναδικό διϋλιστήριο και το μεγαλύτερο δίκτυο διανομής καυσίμων στα Σκόπια. Ο αγωγός και το δίκτυο καυσίμων δύνανται να επεκταθούν εύκολα στο Κοσσυφοπέδιο και στην Αλβανία. Την ελληνική Μακεδονία διασχίζει ήδη ο αγωγός ΤΑΡ Trans-Adriatic Pipiline που θα μεταφέρει στην Ευρώπη φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν μέσω Τουρκίας-Ελλάδος-Αλβανίας-Ιταλίας. Για μια ακόμη φορά η γεωπολιτική προσφέρει τις ιστορικές ευκαιρίες της στην Ελλάδα με επίκεντρο τη Θεσσαλονίκη. Είναι στο χέρι μας.

Η Θεσσαλονίκη, η πρωτεύουσα της Μακεδονίας, διανύει ήδη τον 24^ο αιώνα της και είναι συνώνυμη με την αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Αφ’ ότου, το 315 π.Χ., την συνοίκισε ο Βασιλεύς Κάσσανδρος στον μυχό του Θερμαϊκού Κόλπου, παραμένει στρατηγική πόλη. Την τυλίγουν σεβάσμιοι θρύλοι και την παρακολουθεί η Ιστορία. Επί δυό χιλιάδες χρόνια, έως το 1912, υπήρξε η δεύτερη πόλη τριών αλλεπαλλήλων πολυεθνικών Αυτοκρατοριών: της Ρωμαϊκής, της Ανατολικής Ρωμαϊκής -της λεγομένης Βυζαντινής- και της Οθωμανικής. Επί 450 χρόνια, επίσης, υπήρξε η μεγαλύτερη πόλη των Εβραίων. Εδώ κήρυξε ο Απόστολος των Εθνών και μαρτύρησε ο Άγιος Δημήτριος. Εδώ γεννήθηκαν οι Ισαπόστολοι Αδελφοί Κύριλλος και Μεθόδιος που εκχριστιάνισαν τους Σλάβους και τους δίδαξαν τη σλαβική κυριλλική γραφή. Επί χίλια χρόνια διατηρεί ζωντανή την αμφίδρομη πνευματική και καλλιτεχνική επικοινωνία της με την γειτονική Μοναστική Πολιτεία του Αγίου Όρους. Είναι ένα απέραντο ζωντανό Μουσείο πολιτισμού και Ιστορίας. Σεπτά μνημεία των πολιτισμών και αλλεπάλληλα στρώματα ιστορικών εποχών συναντάς σε κάθε σχεδόν βήμα Απελευθερώθηκε το 1912 ανήμερα του Αγίου Δημητρίου και στα επόμενα εκατό χρόνια αλλάζει ριζικά και συνεχώς.

Η απελευθέρωσή της απέκοψε την ανθηρή οικονομία της από την αχανή αγορά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την κατέστησε μήλο της έριδος όλα τα επόμενα 47 χρόνια σε πέντε Πολέμους. Το 1917 η Μεγάλη Πυρκαγιά αφάνισε όλο το ιστορικό αλλά μεγάλη προοπτική στην πολεοδομία. Το 1923 υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών. Φεύγουν οι Οθωμανοί και έρχονται μυριάδες χιλιάδες ανέστιοι Έλληνες πρόσφυγες της Ανατολής στη Μεγάλη Προσφυγομάνα, όπου εντωμεταξύ είχαν καταφύγει χιλιάδες πρόσφυγες της Άνω Μακεδονίας και της Ανατολικής Ρωμυλίας. Το 1941-1949 νέα κύματα. Μυριάδες ανέστιοι Μακεδόνες διαφεύγουν διαδοχικά από την βουλγαρική θηριωδία της Ανατολικής Μακεδονίας, από τα καμένα μακεδονικά χωριά της γερμανικής Κατοχής και από την τραγωδία του Εμφυλίου. Το 1943 Ολοκαύτωμα. Εξοντώνονται 48 χιλιάδες Θεσσαλονικείς Εβραίοι. Χάνεται το 1/4 του συνολικού πληθυσμού, μια ξακουστή εστία του εβραϊκού πολιτισμού και η πιο κοσμοπολίτικη ικμάδα των γηγενών επιχειρηματιών. Το 1950 η Θεσσαλονίκη είναι θανάσιμα λαβωμένη, γεμάτη ερείπια, φτώχεια, παράγκες και προσφυγιά. Στα επόμενα 25 χρόνια ανασυγκροτείται άρδην και εκσυγχρονίζεται ριζικά. Χάνει πολλά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά της αλλά κερδίζει ακμή, ευημερεί και διατηρεί όλα τα στρατηγικά της πλεονεκτήματα. Τον επόμενο μισό αιώνα υποδέχεται ένα ειρηνικό αλλά διαρκές ρεύμα αστυφιλίας και, από το 1990, μυριάδες ομογενείς και ξένους οικονομικούς πρόσφυγες από το εξωτερικό.

Παράλληλα ανασυγκροτείται όλη η Μακεδονία. Με 2,5 εκατομμύρια κατοίκους πρωτεύει στην αγροτική, την βιοτεχνική και την βιομηχανική παραγωγή, στο εμπόριο, στις εξαγωγές, στο τουρισμό και στην Παιδεία. Παράγει το 70% της ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα. Τα Μουσεία της και τα μοναδικά μνημεία της αποθησαυρίζουν την δόξα, την τέχνη και την πίστη 25 ελληνικών αιώνων.

Μέσω της Εγνατίας Οδού και καθέτων αυτοκινητοδρόμων, η Μακεδονία επικοινωνεί αμφίδρομα μέσα σε λίγες ώρες με όλη την βαλκανική ενδοχώρα της, με την Τουρκία και την Ιταλία. Είναι χώρος ζωτικής σημασίας. Ωστόσο, η Αθήνα υποτιμά χυδαία την Μακεδονία και τη Θεσσαλονίκη. Έτσι, η Ελλάδα χάνει την ιστορική ευκαιρία της και την εξωστρέφειά της.

Ν. Ι. Μέρτζος