22 Οκτωβρίου 2025
Levent Kenez / Στοκχόλμη
Η Τουρκία έχει λάβει περισσότερα από 24 δισεκατομμύρια ευρώ σε επιχορηγήσεις και ανθρωπιστική βοήθεια από την Ευρωπαϊκή Ένωση από το 2002, όμως ο μακροπρόθεσμος στόχος της ευθυγράμμισης της χώρας με τα ευρωπαϊκά δημοκρατικά πρότυπα παραμένει άπιαστος. Η Ε.Ε. συνεχίζει να παρέχει σημαντικά κονδύλια για τον περιορισμό των προσφυγικών ροών, αποφεύγοντας όμως να αμφισβητήσει ανοιχτά τις εσωτερικές πρακτικές της Άγκυρας, δίνοντας έτσι προτεραιότητα στη διαχείριση της μετανάστευσης έναντι των δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων.
Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσιάστηκαν στην Επιτροπή Εναρμόνισης με την Ε.Ε. της Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης στις 15 Οκτωβρίου, ανώτατοι αξιωματούχοι του υπουργείου Εξωτερικών παραδέχθηκαν ότι, ενώ η οικονομική συνεργασία συνεχίζεται απρόσκοπτα, οι πολιτικές μεταρρυθμίσεις έχουν παγώσει και η διαφάνεια σχετικά με τον τρόπο διάθεσης των ευρωπαϊκών κονδυλίων έχει μειωθεί δραματικά.
Ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών και πρόεδρος Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Μεχμέτ Κεμάλ Μποζάι δήλωσε στους βουλευτές ότι η οικονομική και τεχνική συνεργασία μεταξύ Τουρκίας και Ε.Ε. παραμένει «λειτουργική και ενεργή παρά τη στασιμότητα στην πολιτική». Περιέγραψε μια νέα φάση συνεργασίας επικεντρωμένη στην τεχνολογία, τη συνδεσιμότητα και την ενέργεια, αντί στη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. «Προσαρμόζουμε το εθνικό μας σχέδιο δράσης ώστε να ευθυγραμμιστεί με τις στρατηγικές της Ε.Ε. για τον ψηφιακό μετασχηματισμό και τη βιωσιμότητα», δήλωσε ο Μποζάι. «Η προσέγγισή μας είναι να εναρμονιζόμαστε σαν να επρόκειτο να ενταχθούμε αύριο, ενώ παραμένουμε ανταγωνιστικοί σαν να πρόκειται η ένταξη να καθυστερήσει πολύ.»
Σύμφωνα με τον Μπιουλέντ Οζτσάν, γενικό διευθυντή οικονομικής συνεργασίας στη Διεύθυνση Ευρωπαϊκών Υποθέσεων του Υπουργείου Εξωτερικών, η Τουρκία έχει λάβει περισσότερα από 10 δισεκατομμύρια ευρώ από τα προενταξιακά κονδύλια IPA και της έχουν διατεθεί 12,3 δισεκατομμύρια ευρώ για τη διαχείριση της μετανάστευσης και την ανθρωπιστική βοήθεια για την περίοδο έως το 2027. Το συνολικό άμεσο ποσό στήριξης της Ε.Ε. προς την Τουρκία, συμπεριλαμβανομένων προγραμμάτων εκπαίδευσης και κοινωνίας των πολιτών, θα υπερβεί τα 24 δισεκατομμύρια ευρώ έως το 2027.
Από αυτά, 9 δισεκατομμύρια ευρώ διατέθηκαν κατά τους τρεις πρώτους κύκλους του IPA, που κάλυψαν την περίοδο 2002–2020, ενώ η τρέχουσα φάση 2021–2027 προβλέπει μόλις 1,2 δισεκατομμύρια ευρώ — μια δραματική μείωση που αντικατοπτρίζει τις τεταμένες σχέσεις και τις ανησυχίες της Ε.Ε. για την οπισθοδρόμηση του κράτους δικαίου. Τα κονδύλια χρησιμοποιούνται για έργα που εκτείνονται από την αγροτική ανάπτυξη και την ψηφιακή υποδομή έως τις μεταφορές, τη γεωργία και τη διαχείριση δημοτικών απορριμμάτων.
Η Ε.Ε. ενέκρινε επίσης μια πιστωτική διευκόλυνση ύψους 2,4 δισεκατομμυρίων ευρώ για την Τουρκία, με στόχο την τόνωση των ιδιωτικών επενδύσεων και της πράσινης μετάβασης, συμπεριλαμβανομένων 400 εκατομμυρίων ευρώ για τους δήμους στις σεισμόπληκτες περιοχές. Επιπλέον, 400 εκατομμύρια ευρώ σε άμεση δημοσιονομική στήριξη μεταφέρθηκαν το 2024 για να αντισταθμίσουν τις κρατικές δαπάνες ανοικοδόμησης στις επαρχίες Καχραμανμαράς και Αλεξανδρέττας.
Πρακτικά της συνεδρίασης της κοινοβουλευτικής επιτροπής στις 15 Οκτωβρίου στην Άγκυρα:
EU-committeeTurkish-parliament-Oct-15-2025«Σχεδόν 50 προκατασκευασμένα σχολεία, έξι νοσοκομεία, διάφορα δημοτικά έργα ύδρευσης και αποχέτευσης, καθώς και έργα πολιτιστικής αποκατάστασης χρηματοδοτήθηκαν μέσω αυτού του πακέτου», δήλωσε ο Οζτσάν στην επιτροπή. «Η Ε.Ε. αποζημίωσε την Τουρκία για επιλέξιμες δαπάνες που είχαν ήδη γίνει από τον εθνικό προϋπολογισμό».
Παρά τα χρόνια χρηματοδότησης και πολιτικής εμπλοκής της Ε.Ε., οι προσπάθειες ενίσχυσης της δημοκρατίας και προώθησης των ευρωπαϊκών αξιών στην Τουρκία δεν απέδωσαν. Οι δημοκρατικοί θεσμοί έχουν αποδυναμωθεί, η κοινωνία των πολιτών αγωνίζεται υπό πίεση και η πολιτική πόλωση συνεχίζει να βαθαίνει.
Ο Μποζάι χαρακτήρισε τη σχέση της Άγκυρας με τις Βρυξέλλες ολοένα και πιο πραγματιστική. «Η τεχνολογία πλέον καθοδηγεί την εξωτερική πολιτική περισσότερο απ’ ό,τι η διπλωματία», είπε, τονίζοντας τη συνεργασία στην τεχνητή νοημοσύνη, τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την ασφάλεια των εφοδιαστικών αλυσίδων. Ισχυρίστηκε ότι, αν και τα ενταξιακά κεφάλαια παραμένουν μπλοκαρισμένα λόγω της Κύπρου και πολιτικών διαφορών, η Τουρκία και η Ε.Ε. «συνεργάζονται στους τομείς της ψηφιακής τεχνολογίας και της άμυνας».
Ωστόσο, ανεξάρτητοι παρατηρητές σημειώνουν ότι αυτό το τεχνοκρατικό περίβλημα συγκαλύπτει μια βαθύτερη πολιτική υποχώρηση. Οι επιχορηγήσεις της Ε.Ε. που προορίζονταν να ενισχύσουν το κράτος δικαίου κατέληξαν να στηρίζουν μια κυβέρνηση που συστηματικά υπονομεύει την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και φιμώνει τη διαφωνία.
Οι ίδιες οι αξιολογήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επιβεβαιώνουν αυτό το παράδοξο. Μεταξύ 2014 και 2020, όταν διατέθηκαν 3,5 δισεκατομμύρια ευρώ από το IPA για τη δημοκρατία, τη διακυβέρνηση και τα ανθρώπινα δικαιώματα, η Τουρκία σημείωσε δραματική πτώση σε κάθε βασικό δείκτη που μετρά την ελευθερία και την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης.
Η βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης με σκοπό την ενίσχυση της τουρκικής κοινωνίας των πολιτών και της δημοκρατικής συμμετοχής φαίνεται να έχει ακολουθήσει πολύ διαφορετική πορεία. Σύμφωνα με έγγραφα που εξετάστηκαν από ανεξάρτητους παρατηρητές, εκατομμύρια ευρώ από προγράμματα που χρηματοδοτούνται από την Ε.Ε., ιδίως μέσω της πρωτοβουλίας Erasmus+, έχουν μεταφερθεί σιωπηρά σε φιλοκυβερνητικές οργανώσεις που προωθούν ισλαμιστική ιδεολογία και διατηρούν στενούς δεσμούς με την κυβέρνηση του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Στο επίκεντρο της διαμάχης βρίσκεται η Τουρκική Εθνική Υπηρεσία, το όργανο που είναι υπεύθυνο για τη διαχείριση των κονδυλίων του Erasmus+ στην Τουρκία. Η υπηρεσία λειτουργεί υπό τη Διεύθυνση Ευρωπαϊκών Υποθέσεων του Υπουργείου Εξωτερικών και σήμερα προΐσταται από τον Ιλκέρ Ασταρτζί, πρώην σύμβουλο του Ερντογάν, ο οποίος είχε στο παρελθόν την ευθύνη για τις δημόσιες σχέσεις και τη στρατηγική επικοινωνίας στο προεδρικό μέγαρο. Υπό την ηγεσία του, ένα αυξανόμενο ποσοστό των ευρωπαϊκών κονδυλίων για την εκπαίδευση και τη νεολαία κατευθύνεται σε ομάδες με πολιτική ή θρησκευτική ατζέντα, αντί σε ανεξάρτητες κοινωνικές πρωτοβουλίες.
Ένας τέτοιος αποδέκτης ήταν το Ίδρυμα για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τις Ελευθερίες και την Ανθρωπιστική Βοήθεια (İHH), το οποίο ο ΟΗΕ έχει κατονομάσει για υποτιθέμενη διακίνηση όπλων σε τζιχαντιστικές οργανώσεις στη Συρία. Το 2023 το ίδρυμα έλαβε επιχορήγηση από την Ε.Ε. για ένα έργο εκπαίδευσης ενηλίκων. Αρκετοί άλλοι ισλαμιστικοί φορείς με μακροχρόνιους δεσμούς με την κυβέρνηση ωφελήθηκαν με παρόμοιο τρόπο, περιλαμβανομένων ενώσεων αποφοίτων θρησκευτικών σχολών και επιχειρηματικών δικτύων που στηρίζουν ανοιχτά την πολιτική πλατφόρμα του Ερντογάν.
Αυτοί οι οργανισμοί, πολλοί από τους οποίους διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην κοινωνική και ιδεολογική διείσδυση του κυβερνώντος κόμματος, έχουν σταδιακά αντικαταστήσει ανεξάρτητες ΜΚΟ που στο παρελθόν συνεργάζονταν με την Ε.Ε. για την προώθηση της διαφάνειας, της ισότητας των φύλων και της ελευθερίας της έκφρασης. Η μετατόπιση αυτή αντανακλά ένα ευρύτερο μοτίβο: καθώς η Άγκυρα ενίσχυσε τον έλεγχο πάνω στην κοινωνία των πολιτών, η κατανομή των ευρωπαϊκών κονδυλίων άρχισε να αντανακλά τις ίδιες τις προτεραιότητες της κυβέρνησης.
Το πρόγραμμα Erasmus+, με συνολικό προϋπολογισμό 26,2 δισεκατομμυρίων ευρώ για την περίοδο 2021–2027 σε όλη την Ευρώπη, σχεδιάστηκε για να προωθήσει την εκπαίδευση, την κινητικότητα και τη διαπολιτισμική κατανόηση. Στην Τουρκία, ωστόσο, μεγάλο μέρος των δαπανών του έχει κατευθυνθεί προς ιδρύματα και ενώσεις ευθυγραμμισμένες με την ισλαμιστική ατζέντα της κυβέρνησης. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται φορείς που λειτουργούν θρησκευτικά σχολεία, κρατικά συνδεδεμένα think tanks και ακόμη και ο δημόσιος ραδιοτηλεοπτικός φορέας της χώρας — όλα θεσμικά όργανα τα οποία οργανώσεις υπεράσπισης δικαιωμάτων κατηγορούν ότι υποδαυλίζουν εθνικιστική και θρησκευτική ρητορική.
Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσιάστηκαν στους βουλευτές, η Τουρκία έχει λάβει περισσότερα από 10 δισεκατομμύρια ευρώ σε βοήθεια σχετική με τη μετανάστευση από την Ευρωπαϊκή Ένωση από το 2016. Η χρηματοδότηση, που διοχετεύεται κυρίως μέσω της Διευκόλυνσης για τους Πρόσφυγες στην Τουρκία (FRIT) και συμπληρωματικών ανθρωπιστικών προγραμμάτων, σχεδιάστηκε για να στηρίξει τις προσπάθειες της χώρας να φιλοξενήσει σχεδόν 4 εκατομμύρια Σύρους και άλλους μετανάστες που παραμένουν στο τουρκικό έδαφος.
Ο Οζτσάν εξήγησε ότι αυτοί οι πόροι είναι ξεχωριστοί από τα προενταξιακά κονδύλια και διανέμονται στο πλαίσιο ανθρωπιστικών και κοινωνικών προγραμμάτων σταθεροποίησης. «Η συνεργασία στον τομέα της μετανάστευσης συνεχίζει να λειτουργεί αποδοτικά», δήλωσε στην επιτροπή, τονίζοντας ότι τα περισσότερα έργα υλοποιούνται μέσω διεθνών οργανισμών και παρακολουθούνται από κοινού από τουρκικούς και ευρωπαϊκούς θεσμούς.
Ωστόσο, η πολιτική διάσταση αυτής της συνεργασίας παραμένει επίμαχη. Βουλευτές της αντιπολίτευσης ασκούν συχνά κριτική στην κυβερνητική προσέγγιση, υποστηρίζοντας ότι η Άγκυρα έχει στην ουσία αποδεχτεί τον ρόλο του μεταναστευτικού αναχώματος της Ευρώπης με αντάλλαγμα τη συνεχιζόμενη οικονομική στήριξη. Κατηγορούν την κυβέρνηση ότι έχει μετατρέψει την Τουρκία σε ζώνη κράτησης προσφύγων, υποστηρίζοντας ότι η Ε.Ε. προτιμά να αναθέτει την πολιτική των συνόρων της στην Τουρκία, αποφεύγοντας ταυτόχρονα τη σύγκρουση για την αποδημοκρατικοποίηση και τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Αυτή η αντίληψη απηχείται από πολλούς στην τουρκική κοινωνία, οι οποίοι πιστεύουν ότι η συμφωνία για τη μετανάστευση έχει δημιουργήσει μια σχέση αμοιβαίας σιωπής. Η Ε.Ε. συνεχίζει να παρέχει σημαντικά κονδύλια για τον περιορισμό των προσφυγικών ροών, αποφεύγοντας όμως να αμφισβητήσει ανοιχτά τις εσωτερικές πρακτικές της Άγκυρας.
