του Γιώργου Χατζηθεοφάνους*
Λες και υπάρχει κάποιος φυσικός νόμος και σε κάθε αιώνα αναδύεται μια Χώρα που διαθέτει τη δύναμη, τη θέληση και την πνευματική και ηθική ορμή για να διαμορφώσει ολόκληρο το διεθνές σύστημα σύμφωνα με τι δικές της αξίες υποστηρίζει ο γκουρού της διπλωματίας Χένρυ Κίσιντζερ (1). Ο ίδιος το 2018 σε μια συνέντευξή του στους Financial Times είπε μεταξύ άλλων πως η ενδεχόμενη απομάκρυνση της Ευρώπης από τις ΗΠΑ θα την καθιστούσε ένα είδος απόφυσης της Ευρασίας· στο έλεος μιας Κίνας που επιθυμεί να αποκαταστήσει τον ιστορικό της ρόλο ως Middle Kingdom και the principal adviser to all humanity (2). Σήμερα η δραστηριότητα της Κίνας σε Ασία, Αφρική και Ευρώπη επιβεβαιώνει αυτές τις προθέσεις της. Η διείσδυση στην Ευρώπη που είναι σε εξέλιξη πραγματοποιείται με επιτυχία από το Νότο, κυρίως από την Ιταλία και δευτερευόντως από την Ισπανία και την Ελλάδα.
Το ερώτημα είναι εάν θα μπορέσει η Κίνα να εξελιχθεί στη Χώρα του 21ου αιώνα. Το «κέντρο βάρους» αυτής της προσπάθειας είναι σίγουρα η Ευρώπη. Εάν πετύχει να την αποσπάσει από τις ΗΠΑ και να την καταστήσει ένα είδος απόφυσής της, τότε ο στόχος θα έχει επιτευχθεί. Είναι δυνατόν όμως η Ευρώπη να «παραδοθεί» στην Κίνα και να υιοθετήσει το αξιακό σύστημα μιας αυταρχικής δημοκρατίας; Πόσο θωρακισμένη «δημοκρατικά» είναι;
Η Ευρώπη βρίσκεται σε μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από μακροχρόνια δομική στασιμότητα χωρίς μέχρι τώρα να υπάρχουν σημάδια εξόδου. Αντίθετα το ασιατικό μοντέλο της αυταρχικής δημοκρατίας με αυστηρή προσήλωση στην ελεύθερη αγορά φαίνεται να αποδίδει (3). Οι φωνές που υποστηρίζουν ότι η δημοκρατία δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό του ασιατικού μοντέλου, κι άρα να εξασφαλίσει την ευημερία των πολιτών, κυρίως εξαιτίας της καθυστέρησης στη λήψη αποφάσεων έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Και βέβαια θα πρέπει να επισημάνουμε ότι το ασιατικό μοντέλο αποδείχθηκε επίσης πιο αποτελεσματικό στη δραστική αντιμετώπιση της πανδημίας σε σύγκριση πάντα με τις χώρες της δύσης.
Η πρόσφατη οικονομική ύφεση στις ΗΠΑ και την ΕΕ έπληξε το γόητρο της φιλελεύθερης δημοκρατίας και οδήγησε σε δημοκρατική «ύφεση» την παγκόσμια κοινότητα (4). Σύμφωνα με τον Larry Diamont, αυθεντία στα ζητήματα αυτά, διανύουμε περίοδο υποχώρησης της δημοκρατίας ενώ ο Χιουμ είπε ο η ελευθερία σπάνια χάνεται όλη μονομιάς. Η αποψίλωση της δημοκρατίας έρχεται σταδιακά. Η κεντρική διαχείριση της οικονομίας οδηγεί στο δεσποτισμό και την ανελευθερία υποστηρίζει ο Χάγεκ(5) αλλά σήμερα όλος ο φιλελεύθερος κόσμος με πανηγυρισμούς υποδέχθηκε το Κεϋνσιανό μοντέλο κρατικού παρεμβατισμού για τη διαχείριση της πανδημίας.
Οι πολιτικοί επιστήμονες, καθηγητές στο Χάρβαρντ Σ. Λεβίτσκι και Ν.Ζιμπλάτ, σύμφωνα με τους οποίους οι σύγχρονες δημοκρατίες κινδυνεύουν από τους εκλεγμένους κι όχι από στρατιωτικά πραξικοπήματα, υποστηρίζουν πως η οικονομική ευημερία υπήρξε βασικός πυλώνας μακροημέρευσης της δημοκρατίας στις ΗΠΑ (6). Μόλις επλήγη είχαμε μια διολίσθηση σε έναν αυταρχικό λαϊκιστή ηγέτη, που δημόσια δήλωνε θαυμαστής ομοίων του όπως ο Ερτογάν και ο Πούτιν, και το διαδίκτυο πλημμύρησε από πρωτοφανείς, σαν από ταινία επιστημονικής φαντασίας, εικόνες από την εισβολή στο Καπιτώλιο. Αυτό που πρέπει να κρατήσουμε είναι πως η οικονομική ευημερία αποτελεί βασικό πυλώνα της δημοκρατίας.
Στην Ευρώπη το μεταναστευτικό πρόβλημα οδήγησε στην εμφάνιση του εθνικισμού, στην εξάλειψη του οποίου θεμελιώθηκε το εγχείρημα της Ένωσης, ενώ οι δημοκρατικοί θεσμοί περνούν δύσκολες μέρες σήμερα σε χώρες όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία. Το ιδεολογικό κενό και η πολιτική απάθεια, που χαρακτηρίζουν σήμερα το δυτικό κόσμο, είναι πιο πιθανόν να οδηγήσουν σε ολοκληρωτισμό εάν κάτι πάει στραβά παρά σε ένα νέο δημοκρατικό ξύπνημα έλεγε στις αρχές της δεκαετίας του ’90 ο Καστοριάδης (7) και ο νους μας πάει στη Γαλλία, κι όχι μόνο, που βρίσκεται αντιμέτωπη με το ριζοσπαστικό ισλαμισμό. Και βέβαια δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε στους δημόσιους εναγκαλισμούς και χαριεντίσματα της Μέρκελ με έναν αυταρχικό ηγέτη όπως ο Ερτογάν. Τα οικονομικά συμφέροντα προηγούνται προφανώς των ευρωπαϊκών αρχών και αξιών για την Γερμανίδα Καγκελάριο.
Όλα τα παραπάνω αναμφισβήτητα ανησυχούν τις ΗΠΑ και το νέο Πρόεδρο που προσπαθεί να μαζέψει τις ζημιές της αλλοπρόσαλλης εξωτερικής πολιτικής του προκατόχου του. Κυρίως να ενισχύσει και πάλι τους δεσμούς με την Ευρώπη. Πολλά όμως θα εξαρτηθούν από τις εξελίξεις στο εσωτερικό των ΗΠΑ. Η έκβαση της προσπάθειας εξάλειψης των αιτιών του Τραμπισμού, που λογικά αποτελεί το βασικό μέλημα του νέου Προέδρου, είναι σχεδόν αδύνατον να μην επηρεάσει την εξωτερική πολιτική της Χώρας αυτής. Η επανασύσταση της μεσαίας τάξης, που επλήγη από τον μονοπωλιακό υπερ-καπιταλισμό και οδήγησε στην εμφάνιση ενός «αντισυστημικού» αυταρχικού λαϊκιστή δεν είναι καθόλου εύκολο να επιτευχθεί ειδικά μετά την πανδημία, η οποία σύμφωνα με τον γνωστό Αμερικανό μεγαλοεπενδυτή Γουόρεν Μπάφετ έπληξε περαιτέρω τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Η απόφαση των G7 για τη φορολόγηση 15% των πολυεθνικών επιχειρήσεων είναι στη σωστή κατεύθυνση όμως δεν αρκεί.
Ο κόσμος αλλάζει με ρυθμούς που προκαλούν ζάλη και κάθε ανάλυση στη βάση των δεδομένων ακόμη και του πρόσφατου παρελθόντος είναι επισφαλής. Οι οπαδοί της θεωρίας του Φουκογιάμα αλλά και ο ίδιος συνεχίζουν άραγε σήμερα να υποστηρίζουν ότι η φιλελεύθερη συνταγματική δημοκρατία σηματοδοτεί το τέλος της ιστορίας; Σε κάθε περίπτωση φαίνεται πως η οικονομία είναι για άλλη μια φορά αυτή που θα δρομολογήσει τις γεωπολιτικές εξελίξεις.
(1) Κίσιντζερ Χ, 1994. Διπλωματία. Μεταφράστηκε από την Αγγλική από τον Γ. Κοβαλένκο. Αθήνα: ΛΙΒΑΝΗ
(3) Πελαγίδης Θ., 2020. Η Ελληνική Οικονομία πριν & μετά τον Covid-19. Αθήνα: ΠΑΠΑΖΗΣΗ
(4) Φουκογιάμα Φ.,2018. Ταυτότητα. Μεταφράστηκε από την Αγγλική από τον Σ.Γαβαλά. Αθήνα: ΡΟΠΗ
(5) Χάγεκ Φ.,2013. Ο Δρόμος προς τη Δουλεία. Μεταφράστηκε από την αγγλική από τον Γ. Καράμπελα. Αθήνα: ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ.
(6) Λεβίτσκι Σ.,Ζιμπλάτ Ν., 2018. Πως πεθαίνουν οι Δημοκρατίες. Μεταφράστηκε από την αγγλική από τον Α. Παπά. Αθήνα: ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ.
(7) Καστοριάδης Κ., 2000. Είμαστε Υπεύθυνοι για την Ιστορία μας. Αθήνα: ΠΟΛΙΣ
*Ο Γιώργος Χατζηθεοφάνους είναι Υποστράτηγος ε.α., οικονομολόγος και Αντιπρόεδρος του Συλλόγου Αποφοίτων ΑΠΘ
Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό “Άμυνα και Διπλωματία «GR Diplomatic Review»”. Τεύχος 5
