το Δημήτρη Τσαϊλα, Υποναυάρχου ε.α.
Οι διαπραγματεύσεις βρίσκονται τώρα σε εξέλιξη για τον τερματισμό του πολέμου στη Γάζα. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ έχει προτρέψει και τις δύο πλευρές να «κινηθούν γρήγορα» προς μια συμφωνία, επιμένοντας ότι οποιαδήποτε διαρκής ειρήνη πρέπει να συνοδεύεται από μια νέα τάξη διακυβέρνησης για τη Γάζα. Το σχέδιό του, που έχει ήδη εγκριθεί από το Ισραήλ και πολλά αραβικά και ευρωπαϊκά κράτη, προβλέπει μια τεχνοκρατική παλαιστινιακή διοίκηση χωρίς ρόλο για τη Χαμάς, υπό την επίβλεψη ενός διεθνούς «Συμβουλίου Ειρήνης».
Όπως όμως συμβαίνει με όλες τις εξωτερικά καθοδηγούμενες ειρηνευτικές συμφωνίες, το ερώτημα δεν είναι απλώς αν μπορεί να επιτευχθεί μια συμφωνία, αλλά αν μπορεί να διαρκέσει. Η ιστορία διδάσκει ότι οι δομές διακυβέρνησης μετά από συγκρούσεις επιτυγχάνουν μόνο όταν συνδυάζουν νομιμότητα, ικανότητα και συναίνεση, ενώ αποτυγχάνουν όταν αντικαθιστούν τον ξένο έλεγχο με την τοπική κυριαρχία.
Τεχνοκράτες και Επιτροπεία
Η Χαμάς, η οποία κυβερνά τη Γάζα από το 2007, συμφώνησε στη δημιουργία «μιας εθνικής ανεξάρτητης διοίκησης τεχνοκρατών». Θεωρητικά, μια τέτοια κυβέρνηση, με στελέχη επαγγελματιών στον τομέα των οικονομικών, των υποδομών και της δημόσιας διοίκησης- θα μπορούσε να αποκαταστήσει βασικές υπηρεσίες και να ανοικοδομήσει τους κατεστραμμένους θεσμούς της Γάζας. Η τεχνοκρατική διάσταση, με αυτή την έννοια, υπόσχεται αποτελεσματικότητα και ουδετερότητα, μια ανάπαυλα από τον ιδεολογικό απολυταρχισμό που έχει οδηγήσει στη δυστυχία της Γάζας.
Ωστόσο, η δομή που προτείνει ο Τραμπ πάει πολύ πέρα από αυτό. Στο «Συμβούλιο Ειρήνης» που προτείνει, θα προεδρεύει ο ίδιος και θα αποτελείται από επιλεγμένες διεθνείς προσωπικότητες, συμπεριλαμβανομένου του πρώην Βρετανού πρωθυπουργού Τόνι Μπλερ, θα ασκεί εποπτική εξουσία επί της μεταβατικής διακυβέρνησης της Γάζας. Η αόριστη εντολή του συμβουλίου και η έλλειψη καθορισμένου χρονοδιαγράμματος για την παλαιστινιακή αυτοδιοίκηση κινδυνεύουν να δημιουργήσουν μια μορφή de facto κηδεμονίας, ένα σύστημα όπου η κυριαρχία αναβάλλεται επ’ αόριστόν.
Ενώ η τεχνοκρατική διάσταση μπορεί να προσφέρει ικανότητα, δεν απονέμει αυτόματα νομιμότητα. Και χωρίς νομιμοποίηση, ακόμη και η πιο καλοπροαίρετη διοίκηση γίνεται επάγγελμα στα μάτια των κυβερνωμένων.
Ηχώ από το παρελθόν
Δεν είναι η πρώτη φορά που εξωτερικές δυνάμεις επιδιώκουν να επιβάλουν τάξη στη Μέση Ανατολή υπό το λάβαρο της σταθεροποίησης. Η ιστορία της περιοχής είναι γεμάτη με ρυθμίσεις που υπόσχονταν πρόοδο αλλά έφεραν εξάρτηση.
Τον δέκατο ένατο αιώνα, η Βρετανία εξασφάλισε τις θαλάσσιες γραμμές ζωής της μέσω ενός δικτύου προτεκτοράτων κατά μήκος του Περσικού Κόλπου και της Ερυθράς Θάλασσας. Οι τοπικοί ηγεμόνες διατήρησαν την εσωτερική εξουσία, ενώ το Λονδίνο έλεγχε την άμυνα και την εξωτερική πολιτική. Αυτές οι ρυθμίσεις έδιναν προτεραιότητα στο εμπόριο και την ασφάλεια, όχι στην αυτοδιάθεση.
Έναν αιώνα αργότερα, μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Κοινωνία των Εθνών καθιέρωσε το σύστημα Εντολής, δήθεν για να προετοιμάσει τις πρώην αποικίες για την ανεξαρτησία. Η Βρετανική Εντολή για την Παλαιστίνη, που δημιουργήθηκε το 1922, γρήγορα έγινε σύμβολο διακυβέρνησης χωρίς κυριαρχία. Παρά τον ισχυρισμό της Κοινωνίας για «εποπτεία, όχι έλεγχο», η εντολή αποξένωσε τόσο τους Εβραίους όσο και τους Άραβες και κορυφώθηκε με πόλεμο, διχοτόμηση και τη δημιουργία του Κράτους του Ισραήλ το 1948.
Αυτά τα προηγούμενα θα πρέπει να μετριάσουν τις προσδοκίες μας. Κάθε φορά που η εξωτερική διοίκηση δεν έχει μια σαφή και αξιόπιστη πορεία προς την τοπική ανάληψη ευθύνης, αυτό προκαλεί δυσαρέσκεια και αστάθεια. Ο κίνδυνος είναι ότι το Συμβούλιο Ειρήνης του Τραμπ θα μπορούσε να αναπαράγει αυτό το μοτίβο, μια εξουσία που κυβερνά, αλλά δεν μπορεί να εμπνεύσει συναίνεση.
Το Συμβούλιο της Ειρήνης: Στρατηγική Υπόσχεση και Πολιτικός Κίνδυνος
Οι επικριτές έχουν απορρίψει το σχέδιο ως μια νέα μορφή αυτοκρατορικής διαχείρισης. Ο Μουσταφά Μπαργούτι, ηγέτης της Παλαιστινιακής Εθνικής Πρωτοβουλίας, σχολίασε εύστοχα: «Έχουμε ήδη βρεθεί υπό βρετανική αποικιοκρατία». Πράγματι, ο συμβολισμός ενός εποπτικού οργάνου υπό την ηγεσία της Δύσης, υπό την προεδρία ενός προέδρου των ΗΠΑ, θυμίζει τις πατερναλιστικές αποχρώσεις προηγούμενων εντολών.
Ωστόσο, η πρόταση δεν στερείται στρατηγικής λογικής. Έχει συγκεντρώσει ευρεία διεθνή υποστήριξη, όχι μόνο από δυτικές πρωτεύουσες όπως το Λονδίνο, το Παρίσι, το Βερολίνο και την Οτάβα, αλλά και από βασικά αραβικά και μουσουλμανικά κράτη, μεταξύ των οποίων το Κατάρ, η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Τουρκία και το Πακιστάν. Αυτός ο συνασπισμός σηματοδοτεί μια σπάνια σύγκλιση συμφερόντων: την ασφάλεια του Ισραήλ, την επιθυμία των αραβικών καθεστώτων για περιφερειακή σταθερότητα και τη δέσμευση των δυτικών δυνάμεων να αποτρέψουν την αναζωπύρωση του εξτρεμισμού.
Εάν εκτελεστεί με σύνεση, το σχέδιο θα μπορούσε να μετατρέψει τη Γάζα σε μοντέλο περιφερειακής ανασυγκρότησης, συνδυάζοντας την αραβική χρηματοδότηση με τη δυτική διοικητική εμπειρογνωμοσύνη. Αλλά εάν αντιμετωπιστεί λανθασμένα, δηλαδή εάν εκληφθεί ως κατοχή ή ως μέσο κέρδους, κινδυνεύει να πυροδοτήσει την ίδια την αντίσταση που επιδιώκει να εξαλείψει.
Για να αποφευχθεί αυτό το αποτέλεσμα, η περιφερειακή ιδιοκτησία πρέπει να είναι γνήσια. Η αραβική συμμετοχή δεν μπορεί να περιορίζεται σε συμβολικές εγκρίσεις ή οικονομικές συνεισφορές. Πρέπει να επεκτείνεται στην εξουσία λήψης αποφάσεων και στην ορατή παρουσία. Η διεθνής κηδεμονία πρέπει να εξελιχθεί σε μια κοινή διαχείριση, με σαφή στόχο τη μεταφορά του ελέγχου σε μια νόμιμη παλαιστινιακή κυβέρνηση εντός καθορισμένου χρονικού πλαισίου.
Εποπτεία και Κυριαρχία
Η ιστορία παρέχει αντικρουόμενα παραδείγματα μετάβασης. Το πέρασμα του Ανατολικού Τιμόρ από την ινδονησιακή κυριαρχία στην ανεξαρτησία διαχειρίστηκε τα Ηνωμένα Έθνη και, παρόλο που πέτυχε να εγκαθιδρύσει κρατικούς θεσμούς, η χώρα εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ξένη βοήθεια. Αντίθετα, έθνη όπως η Ελλάδα και, πιο πρόσφατα, η Ουκρανία έχουν αντέξει την μεταπολεμική ανοικοδόμηση σε μεγάλο βαθμό μέσω εσωτερικής ανθεκτικότητας, ενισχυμένης από εξωτερική υποστήριξη και όχι από εποπτεία.
Το μάθημα είναι σαφές, η εξωτερική εποπτεία μπορεί να βοηθήσει, αλλά δεν μπορεί να αντικαταστήσει, την οργανική ανάπτυξη της τοπικής νομιμότητας. Ο ρόλος της διεθνούς κοινότητας στη Γάζα θα πρέπει να είναι να επιτρέπει τη διακυβέρνηση και όχι να τη διαχειρίζεται .
Ο Στρατηγικός Λογισμός της Χαμάς
Από την πλευρά της, η Χαμάς έχει σηματοδοτήσει την υπό όρους αποδοχή μερών του σχεδίου Τραμπ, την απελευθέρωση ομήρων, την παράδοση της διοικητικής εξουσίας και την απόσυρση των ισραηλινών στρατευμάτων. Αλλά έχει απορρίψει κατηγορηματικά δύο βασικές απαιτήσεις, τον αφοπλισμό και τη διεθνή εποπτεία.
Αυτές δεν είναι διαπραγματεύσιμες λεπτομέρειες, θίγουν την καρδιά της ταυτότητας της οργάνωσης. Ο αφοπλισμός θα αποστερούσε τη Χαμάς από τη κύρια μόχλευσή της, ενώ η αποδοχή της ξένης εποπτείας θα απονομιμοποιούσε την αυτοανακηρυγμένη αφήγηση αντίστασης. Ωστόσο, μετά από δύο χρόνια καταστροφικών απωλειών, η Χαμάς αντιμετωπίζει ένα υπαρξιακό δίλημμα, να επιμείνει στην ανυπακοή και να διακινδυνεύσει την εξόντωση, ή να προσαρμοστεί και να επιβιώσει με μια νέα πολιτική μορφή.
Εδώ, ο ρόλος των αραβικών κρατών θα είναι καθοριστικός. Εάν το Κατάρ, η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία ενεργήσουν από κοινού για να αρνηθούν στη Χαμάς οικονομικές και πολιτικές ζωτικές γραμμές, ο οργανισμός μπορεί να μην έχει άλλη επιλογή από το να συναινέσει. Αντίθετα, η διχόνοια μεταξύ των αραβικών πρωτευουσών θα έδινε στη Χαμάς χώρο για ελιγμούς, καθυστερώντας τόσο την ανοικοδόμηση όσο και τη συμφιλίωση.
Μια εύθραυστη ευκαιρία
Για το Ισραήλ, ο στρατηγικός στόχος εκτείνεται πέρα από την στρατιωτική ήττα της Χαμάς. Είναι να αποτρέψει την εκ νέου μετατροπή της Γάζας σε καταφύγιο εξτρεμιστών. Για τις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι να μετατρέψουν τη στρατιωτική νίκη σε πολιτική σταθερότητα χωρίς να αναλάβουν μόνιμη ευθύνη για τη διακυβέρνηση. Για τον αραβικό κόσμο, είναι να καταδείξουν ότι η περιφερειακή σταθερότητα και η παλαιστινιακή ευημερία δεν αλληλοαποκλείονται.
Οι επόμενοι μήνες θα δοκιμάσουν κατά πόσον αυτή η ευθυγράμμιση συμφερόντων μπορεί να αντέξει. Εάν συμβεί αυτό, η Γάζα θα μπορούσε να αναδειχθεί με την πάροδο του χρόνου ως ένα πιλοτικό έργο για την περιφερειακή συνεργασία, συνδυάζοντας αραβικές επενδύσεις, δυτική τεχνική εμπειρογνωμοσύνη και τοπική διοίκηση. Εάν καταρρεύσει, η Γάζα κινδυνεύει να βυθιστεί σε έναν ακόμη κύκλο χάους, έναν κύκλο που θα μπορούσε να αντηχήσει σε όλη την περιοχή από το Σινά μέχρι το Λεβάντε.
Συμπέρασμα: Μαθαίνοντας από το παρελθόν
Η πρόκληση που έχουμε μπροστά μας δεν είναι η ανοικοδόμηση των υποδομών της Γάζας, αλλά η ανοικοδόμηση της πολιτικής της νομιμότητας. Καμία ξένη βοήθεια ή διοικητική ικανότητα δεν μπορεί να υποκαταστήσει την πραγματική συναίνεση. Η επιτυχία του σχεδίου Τραμπ, ή οποιουδήποτε σχεδίου, δεν θα εξαρτηθεί από τους αρχιτέκτονές του, αλλά από την αποδοχή του από εκείνους που πρέπει να ζήσουν σύμφωνα με αυτό.
Αν το Συμβούλιο Ειρήνης γίνει μια σύγχρονη εντολή, διακυβέρνησης χωρίς εκπροσώπηση, θα αποτύχει. Αλλά αν χρησιμεύσει ως μια προσωρινή γέφυρα προς την αυτοδιοίκηση, βασισμένη στην λογοδοσία και την περιφερειακή συνεργασία, μπορεί να μετατρέψει την τραγωδία της Γάζας σε μια ευκαιρία για διαρκή ειρήνη.
Τα μαθήματα της ιστορίας είναι αδιαμφισβήτητο. Η διακυβέρνηση χωρίς κυριαρχία γεννά αντίσταση, η σταθερότητα χωρίς δικαιοσύνη γεννά εξέγερση. Η αληθινή ειρήνη θα αναδυθεί μόνο όταν ο λαός της Γάζας, που δεν θα είναι πλέον όμηροι της μαχητικότητας ή των ξένων σχεδίων, θα μπορεί να διεκδικήσει την ιδιοκτησία του δικού του μέλλοντος.
*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security(INIS), και του Strategy International (SI) και του Research Institute for European and American Studies (RIEAS).
