Βιβλιοκριτική: ταξιδεύοντας στην εποχή του ανθρώπου. Η ζωή στην ανθρωπόκαινο.

Καίτη Σταφυλίδου Σαρηγιάννη, Πολιτικός Μηχανικός

Ζαχαρίας Σκούρας

Δεύτερη Έκδοση, Βελτιωμένη και επαυξημένη

Ταξιδεύοντας στην εποχή του ανθρώπου. Η ζωή στην ανθρωπόκαινο.

Εκδόσεις ΓΕΡΜΑΝΟΣ, 2024

Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο μόλις το πήρα στα χέρια μου, δεν σας κρύβω ότι προβληματίστηκα για τον χαρακτήρα του. Είναι επιστημονικό, λογοτεχνικό, πολιτικό, φιλοσοφικό; Μήπως αγγίζοντας όλους αυτούς τους χώρους είναι δυσνόητο; Μήπως απαιτούνται ειδικές γνώσεις;

Το διάβασα. Το κείμενο ρέει κι ευχαριστεί. Ο συγγραφέας κατάφερε να προσεγγίσει αριστοτεχνικά όλους αυτούς τους χώρους που προανέφερα. Με σαφή και κατανοητό λόγο, κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον μας σ’ όλα τα κεφάλαια, δίνει απαντήσεις σε σύνθετα ή απλά ερωτήματα σε σχέση με τον άνθρωπο και τη ζωή του, αλλά και κάτι άλλο εξ ίσου σημαντικό, δημιουργεί ταυτόχρονα νέα ερεθίσματα και νέα ερωτηματικά.

Οι 390 σελίδες της δεύτερης έκδοσης του βιβλίου ξεκινούν με αποφθέγματα παρμένα από τον Αριστοτέλη, τον Επίκουρο, τον Κικέρωνα και τον Δαρβίνο, περνούν στα περιεχόμενα, στον προσεγμένο πρόλογο του Κώστα Μπλιάτκα, Βιολόγου, Δημοσιογράφου και Συγγραφέα, και στους προλόγους της δεύτερης και πρώτης έκδοσης του συγγραφέα. Εισάγουν τον αναγνώστη για το τις προσδοκίες και τα ερωτήματα του συγγραφέα, ξεχύνονται σε 16 κεφάλαια, και κλείνουν με 4 παραρτήματα, τον επίλογο, την βιβλιογραφία και το ευρετήριο όρων και ονομάτων. Η ζωή και τα φαινόμενά της περνούν μέσα από τις σελίδες σαν ένα ταξίδι μέσα σε δισεκατομμύρια χρόνια και φθάνουν στις μέρες μας, στην συνεχώς παρεχόμενη πληροφορία, στα επιτεύγματα της επιστήμης, στις ανησυχίες της κοινωνίας, τις διαμορφούμενες αντιλήψεις, τους προβληματισμούς του ανθρώπου.

Όλα αυτά σ’ έναν καλαίσθητο τόμο με ενδιαφέρον εξώφυλλο, σπάνιες φωτογραφίες και χάρτες, λειτουργικά σκίτσα, γραφήματα και διαγράμματα.

Για αρκετές ημέρες, το συνειδητοποίησα στο τέλος, έκανα ένα φανταστικό ταξίδι «στην εποχή του ανθρώπου», με ξεναγό-οδηγό τον κ. Σκούρα και το βιβλίο του. Πραγματικά είναι μια καλή παρέα το βιβλίο αυτό. Απευθύνεται στον άνθρωπο – πολίτη, που θέλει να ζει, να συνυπάρχει, να αντιλαμβάνεται τη μοναδικότητά του μέσα από την ύπαρξη και την συνύπαρξη, ανεξάρτητα από την ηλικία, το φύλλο, το μορφωτικό επίπεδο, τις πεποιθήσεις και το επάγγελμα. Με τεκμηριωμένα επιχειρήματα ο συγγραφέας, χωρίς το σύνθετο ύφος και την πολύπλοκη σκέψη του ερευνητή πανεπιστημιακού, αλλά με οικείο, σαφή και περιεκτικό λόγο και με την εμπειρία του δασκάλου, προσπαθεί να φωτίσει τις σκοτεινές περιοχές της γνώσης μας και τα ερωτήματα που πολύ λογικά έχουμε. Π.χ. πως ξεκίνησε η ζωή, μπορούμε να μείνουμε νέοι, ποιές είναι οι ερμηνείες για την ύπαρξη και την εξαφάνιση των μεγάλων αρχαίων πολιτισμών, τι είναι η αυτογένεση, τι είναι η μετάλλαξη, η εξέλιξη, το DNA, η βιοηθική, ποια σχέση έχουμε με τον χιμπατζή, την κοινωνία της συνύπαρξης, (το χρώμα-φυλή-φύλο). Τα ερωτήματά μας επίσης για την κλιματική αλλαγή, την πανδημία CΟVID-19, την Τεχνητή Νοημοσύνη και λοιπά πολλά, ή μάλλον πάρα πολλά. Καθότι η επιστήμη τα τελευταία χρόνια έχει κάνει εντυπωσιακά άλματα κι εμείς ασθμαίνοντες, προσπαθούμε να μη μείνουμε στο περιθώριο της ενημέρωσης.

Κατά την συγγραφή του ο κ. Σκούρας, όπου χρειάζεται ακουμπάει στις συναφείς ή εμπλεκόμενες επιστήμες, όπως η ιστορία, η φιλοσοφία, η ιατρική, η φυσική, η κοσμο-γεωγραφία, η κοινωνιολογία και μπορούμε έτσι να πούμε, ότι έχουμε ένα βιβλίο με διεπιστημονική πληροφόρηση. Εδώ θέλω να προσθέσω, πως μετά από μια πιο προσεκτική ματιά, στο δεύτερο και στο δωδέκατο κεφάλαιο, όπως επίσης στο πρώτο και δεύτερο παράρτημα, έχω διακρίνει ότι ο συγγραφέας λειτουργεί-γράφει με λογοτεχνικά χαρακτηριστικά, στοιχεία αφηγηματικής γραφής, δημοσιογραφικής σαφήνειας και με έναν δικό του τρόπο σαν ιστορικός ερευνητής και στοχαστής. Σε αυτά τα σημεία λοιπόν, επέλεξα να αναφερθώ εκτενέστερα. Κεφάλαιο 2ο. «από την αρχαιότητα στη νεωτερικότητα», από τον 10ο π.χ. μέχρι τον 5ο μ.χ. αιώνα για το πώς ήταν η ζωή και το περιβάλλον της: Γράφει ο κ. Σκούρας: Πρέπει να λάβουμε υπόψη πως είναι δύσκολο να βρεθούν και να συγκεντρωθούν πλήρως αποτυπώματα λαών, όπως μνημεία, γραπτή πληροφορία και παραδόσεις, που να αναφέρονται στην ζωή και τον πολιτισμό τους. Τα αιτία είναι πολλά και θα μπορούσαν να αναζητηθούν: 1ο-στα σχετικά λίγα χρόνια που έζησαν και μετά εξαφανίστηκαν χωρίς να αφήσουν ανιχνεύσιμα στοιχεία (ίχνη). 2ο-στην απομόνωσή τους, που χωρίς επικοινωνία και γόνιμη επιμειξία οδηγήθηκαν σε γενετικό μαρασμό, 3ο-στην απορρόφησή τους από τους κατακτητές τους, 4ο-στη μη αποτύπωση των ηθών και των εθίμων τους, της λύπης της χαράς τους, των επιτυχιών και των προσδοκιών τους, 5ο-στην αδυναμία τους να προσαρμοστούν στις μεταβολές του περιβάλλοντος (κρύο, ζέστη, καταποντισμοί, θανατηφόρες ασθένειες, λιμοί κ.ά.) – και φυσικά σε κάποιους άλλους λόγους και αιτίες που αγνοούμε.

Στη συνέχεια αναφέρεται επιλεκτικά, σε κάποιους λαούς και στους πολιτισμούς που δημιούργησαν και οι οποίοι απετέλεσαν σταθμούς στην ιστορία της ανθρωπότητας, θέτοντας ως κριτήρια: – το πλήθος των διαθεσίμων πληροφοριών για τους συγκεκριμένους αυτούς λαούς, – την εγκυρότητα των πληροφοριών, – τον βαθμό της διαχρονικής τους επίδρασης στους μετέπειτα λαούς και πολιτισμούς.

Αναφέρεται στον πολιτισμό της Αρχαίας Αιγύπτου, της Μεσοποταμίας, της Ινδίας της Κίνας, της Κεντρικής Αμερικής με τους Μάγια και τους Αζτέκους, της Νότιας Αμερικής με τους Ίνκας.

Θα αναφέρω εν συντομία ένα απόσπασμα ως παράδειγμα για τον πολιτισμό της αρχαίας Μεσοποταμίας πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια, όπου έχουμε καλλιέργεια δημητριακών και το αρχαιότερο ψωμί, από άγριους σπόρους δημητριακών, έχουμε παραγωγή και πόση μπύρας και γλυπτά με απεικονίσεις θρησκευτικών και ερωτικών σκηνών. Πολύ σπουδαίο εύρημα είναι το έπος του Γκιλγκαμές, το αρχαιότερο γνωστό λογοτεχνικό έργο, που προηγείται και από τα ομηρικά έπη και εντάσσεται στην Ασυρο-Βαβυλωνιακή φιλολογία. Είναι μια συλλογή θρύλων και ποιημάτων για τον βασιλιά Γκιλγκαμές μυθικό, κατ΄ άλλους ιστορικό πρόσωπο.

Ο κ. Σκούρας φυσικά κάνει λόγο και για την Αρχαία Ελλάδα, με τον διευκρινιστικό υπότιτλο του κεφαλαίου «Αρχαία Ελλάδα, μαζί με τον μύθο γεννιέται ο ορθός λόγος και η επιστήμη», με ενδιαφέρουσες αναφορές στον Θαλή τον Μιλήσιο, τον Αναξίμανδρο, τον Αναξιμένη, τον Πυθαγόρα, τον Αλκμαίωνα τον Κροτωνιάτη, τον Ξενοφάνη, τον Εμπεδοκλή, τον Δημόκριτο. Αναπτύσσει με μεγαλύτερη λεπτομέρεια τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη και του Επίκουρου.

Δεν θα μπορούσα να μην αναφερθώ στο 12ο κεφάλαιο και συγκεκριμένα στο γράφημα της σελίδας 238, μία «χρονο-εικόνα» από τον αμερικανό διανοούμενο και περιβαλλοντολόγο Ντέιβιντ Μπρόουερ, που αφορά στην αναπαράσταση του κοσμικού γεγονότος που πραγματοποιήθηκε πριν 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια δηλαδή στον σχηματισμό της γης και κατόπιν στην εμφάνιση του ανθρώπου, συνδυάζοντας την Επιστήμη με την Βίβλο. Στην σύγκριση δηλαδή των 6 ημερών της δημιουργίας, μεταξύ Βίβλου και Γένεσης αφ ενός και αφ εταίρου με τα επιστημονικά δεδομένα για τους Γεωλογικούς Αιώνες, την Προέλευση της Γης και την Εξέλιξη της Ζωής. Ο πλανήτης μας γεννήθηκε την Δευτέρα που την ορίζει ως ώρα μηδέν κι ο άνθρωπος εμφανίστηκε 3 λεπτά πριν τα μεσάνυχτα του Σαββάτου. Κάθε ημέρα της Γέννεσης φαίνεται να αντιστοιχεί με 760 εκατ. χρόνια. υπενθυμίζω σ΄ αυτό που ανέφερα στην αρχή: μας δημιουργεί ο κ. Σκούρας νέες απορίες κι ερωτήματα με το βιβλίο του.

Κλείνοντας, θα σταθώ λίγο στο παράρτημα, που έχει αναφορά στον μεγάλο ρήτορα, πολιτικό και φιλόσοφο Κικέρωνα, για το έργο του: «Περί της φύσεως των θεών». Παραθέτει λοιπόν ο συγγραφέας ένα μικρό απόσπασμα απλό και ουσιαστικό, από το οποίο σας μεταφέρω μια μόνο παράγραφο: «Όλα τα υπάρχοντά μας βγαίνουν από τα επιδέξια χέρια των τεχνητών, που μετατρέπουν το κάθε τι που βλέπει το μάτι, και το μυαλό επινοεί, σε χρήσιμα πράγματα. Τα χέρια τους μας σπιτώνουν, μας ντύνουν και μας κρατούν υγιείς. Με τα χέρια τους έχουμε πόλεις κάστρα, βωμούς αγορές. Κοντολογίς σκεπτόμενοι, βλέποντας με τα μάτια μας και χρησιμοποιώντας τα χέρια μας, φτιάχνουμε μέσα στο βασίλειο της φύσης μια Δεύτερη Φύση για μας τους ίδιους.» Αυτά λέει ο Κικέρων κι εγώ δειλά και με λίγο θράσος θα τον ρωτούσα: δηλαδή άνθρωπος ο μικρός θεός; Και μου απαντάει ο κ. Σκούρας στην σελίδα 239: «Άνθρωπος. Αυτός ο γνωστός και άγνωστος συνάμα. Μια δύσκολη προσέγγιση, αφού καλείται να αναλύσει και να συνθέσει ταυτοχρόνως την ίδια του τη ζωή, την ύπαρξή του, την διαιώνισή του, την εκδήλωση των πολύπλοκων διαδρομών του νου του, την προστασία του από τις αντίξοες συνθήκες του περιβάλλοντος και την εγκατάσταση της δικιάς του δεύτερης φύσης μέσα στη φύση. Είμαστε ταυτοχρόνως εσωτερικοί κι εξωτερικοί παρατηρητές του ανθρώπου. Είμαστε άνθρωποι.»

Τελειώνοντας εδώ, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή κ. Ζάχο Σκούρα που με αυτό το πόνημα, μας χάρισε το προνόμιο της εκλεκτικής πληροφόρησης που αποθησαύρισε για εμάς.

Καίτη Σταφυλίδου Σαρηγιάννη

Πολιτικός Μηχανικός