Ρεπορτάζ της Sinead Butler
Μια ανακάλυψη που ενθουσιάζει τον αρχαιολογικό και φιλολογικό κόσμο έλαβε χώρα στην Ιθάκη, καθώς αρχαιολόγοι έφεραν στο φως επιγραφικά θραύσματα που φέρουν το όνομα «Οδυσσεύς» — στοιχείο που ενδέχεται να σχετίζεται με μία από τις πιο εμβληματικές μορφές της ελληνικής μυθολογίας.
Δεν είστε πλήρως εξοικειωμένοι με τον Όμηρο και την ελληνική μυθολογία; Ο Οδυσσέας ήταν βασιλιάς της Ιθάκης και ο κεντρικός ήρωας της Οδύσσειας, του έπους που αποδίδεται στον Όμηρο και περιγράφει την πολυτάραχη δεκαετή επιστροφή του στην πατρίδα, μετά τον Τρωικό Πόλεμο. (Φημολογείται μάλιστα ότι ο σκηνοθέτης Κρίστοφερ Νόλαν σχεδιάζει κινηματογραφική μεταφορά του έργου.)
Ο Οδυσσέας είναι γνωστός για κατορθώματα όπως η τύφλωση του Κύκλωπα, η αντίσταση στο τραγούδι των Σειρήνων και η επινόηση του Δούρειου Ίππου – όλες πράξεις που αποδίδονται στην εξυπνάδα, την αντοχή και την ευρηματικότητά του, χαρακτηριστικά που τον κατέστησαν σύμβολο της ανθρώπινης επινοητικότητας.
Εδώ και αιώνες, οι ερευνητές διαφωνούν για τη γεωγραφική τοποθεσία του βασιλείου του. Η επικρατέστερη εκδοχή, ωστόσο, ταυτίζει τη σημερινή Ιθάκη με την πατρίδα του Οδυσσέα.
Η παρούσα ανακάλυψη αναζωπυρώνει το ενδιαφέρον και ενδεχομένως προσθέτει ένα ακόμα τεκμήριο υπέρ αυτής της θεωρίας.
Από το 2018, αρχαιολόγοι ερευνούν έναν σημαντικό αρχαιολογικό χώρο στην Ιθάκη — Ίσως το «Σχολείο του Ομήρου»
Από το 2018, αρχαιολόγοι διεξάγουν συστηματική έρευνα στον σημαντικό αρχαιολογικό χώρο του Αγίου Αθανασίου, ο οποίος από τις αρχές του 19ου αιώνα είναι γνωστός και ως «Σχολείο του Ομήρου». Η ανασκαφική αυτή δραστηριότητα εντάσσεται σε πολυετές ερευνητικό πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Ο χώρος βρίσκεται σε βραχώδη σχηματισμό στις ανατολικές πλαγιές του Εξώγης, σε περιοχή πλούσια σε φυσικές πηγές γλυκού νερού. Τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα είναι διαμορφωμένα σε δύο αναβαθμίδες, οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους με δύο λαξευτές σκάλες, ενώ υπάρχουν και χαμηλότερες ζώνες με αρχαιολογικά ευρήματα. Στην ανώτερη αναβαθμίδα έχει αποκαλυφθεί ένας πύργος ελληνιστικής εποχής (3ος αιώνας π.Χ.), ενώ στη χαμηλότερη διακρίνεται ένα μεγάλο ορθογώνιο οικοδόμημα.
Ποια είναι η ιστορική σημασία του χώρου;
Η σημασία του χώρου ενισχύεται από τα στοιχεία ανθρώπινης δραστηριότητας που χρονολογούνται από την Τελική Νεολιθική περίοδο (τέλη 5ης – 4ης χιλιετίας π.Χ.), με την ανεύρεση εργαλείων πυριτόλιθου και θραυσμάτων κεραμικής της Ύστερης Εποχής του Χαλκού.
Από τους 14ο και 13ο αιώνες π.Χ. —δηλαδή στη μυκηναϊκή εποχή— έχουν βρεθεί θραύσματα από περίπου 30 διαφορετικά αγγεία, τα οποία δείχνουν έντονη και πολυπληθή ανθρώπινη παρουσία στον χώρο. Πρόκειται για την εποχή στην οποία παραδοσιακά τοποθετείται ο Οδυσσέας — γεγονός που προσδίδει στη θέση επιπλέον μυθολογική και πολιτισμική βαρύτητα.
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα στον αρχαιολογικό χώρο του Αγίου Αθανασίου στην Ιθάκη είναι μια εξαιρετικά διατηρημένη υπόγεια πηγή/δεξαμενή, κατασκευασμένη με θολωτή λιθοδομή (corbelled masonry) — ένα αρχιτεκτονικό σύστημα που συναντάται σπάνια. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι κατασκευάστηκε κατά την ανακτορική φάση της Μυκηναϊκής περιόδου, βάσει των θραυσμάτων κυπέλλων πόσης της Ύστερης Μυκηναϊκής εποχής που βρέθηκαν στο εσωτερικό της.
Ποιος ήταν ο ρόλος του χώρου;
Δεν πρόκειται για μια απλή κατοικία ή φρούριο. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι ο χώρος αυτός αποτελούσε τον πυρήνα ενός περιφερειακού διοικητικού ή τελετουργικού κέντρου στη βόρεια Ιθάκη κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού. Φαίνεται πως λειτουργούσε σε δίκτυο με έως και οκτώ μυκηναϊκές θέσεις στην περιοχή, υποδεικνύοντας περίπλοκη κοινωνική και πολιτική οργάνωση.
Και τι άλλο βρέθηκε;
Ο αρχαιολογικός πλούτος δεν περιορίζεται στη Μυκηναϊκή περίοδο. Ανάμεσα στα ευρήματα περιλαμβάνονται αντικείμενα μεταγενέστερων εποχών, όπως οκτώ θραύσματα περιρραντηρίων (τελετουργικές λεκάνες συνήθως τοποθετημένες σε ιερά), καθώς και:
- Κοσμήματα από χρυσό και χαλκό
- Πάνω από 30 πηλοί τελετουργικές προσφορές
- Αδράχτια (δείγμα γυναικείας δραστηριότητας)
- Πάνω από 100 νομίσματα από διάφορες ελληνιστικές και ρωμαϊκές πόλεις (3ος αι. π.Χ. – 2ος αι. μ.Χ.)
Τα παραπάνω υποδηλώνουν ότι ο χώρος ήταν επισκέψιμος από προσκυνητές και επισκέπτες από διαφορετικές περιοχές, με χαρακτήρα ίσως ιερού ή σημείου τοπικής λατρείας.
Το πιο συνταρακτικό στοιχείο; Η επιγραφή «Οδυσσεύς»
Ανάμεσα σε χιλιάδες κεραμίδες στέγης που ήρθαν στο φως, δεκατέσσερις φέρουν σφραγίδες και επιγραφές. Μία από αυτές αναγράφει το όνομα [ΟΔ]ΥΣΣΕΥΣ, ενώ μια άλλη πιθανώς περιέχει την αφιέρωση ΟΔΥΣ[ΣΕΙ], δηλαδή «στον Οδυσσέα».
Γιατί είναι τόσο σημαντικό;
Αν η ερμηνεία αυτή επιβεβαιωθεί, θα πρόκειται για το αρχαιότερο υλικό τεκμήριο λατρείας ή δημόσιας αναγνώρισης του Οδυσσέα ως ηγετικής ή ηρωικής μορφής στον τόπο του. Επιπλέον, ενισχύει τις υποθέσεις ότι η περιοχή ήταν ταυτισμένη με τη μνήμη του Οδυσσέα ήδη από την αρχαιότητα — όχι μόνο στη μυθολογία αλλά και στις κοινωνικές δομές των κατοίκων της.
Οι πρόσφατες αρχαιολογικές ανακαλύψεις στον χώρο του Αγίου Αθανασίου δεν είναι απλώς εντυπωσιακές — ενδέχεται να επιβεβαιώνουν την ύπαρξη μιας επίσημης λατρείας προς τον Οδυσσέα, του εμβληματικού ήρωα της Ιθάκης. Ένα μικρό χάλκινο προτομάκι που αναπαριστά τον Οδυσσέα, το οποίο ταιριάζει εικονογραφικά με την απεικόνισή του σε νομίσματα της Ιθάκης του 4ου–3ου αιώνα π.Χ. και σε ρωμαϊκά πορτρέτα, προσφέρει καθοριστικά στοιχεία.
Καταληκτικό συμπέρασμα: Τι σημαίνει αυτή η ανακάλυψη;
Όλα τα παραπάνω στοιχεία – αρχιτεκτονικά, επιγραφικά και λατρευτικά – συγκλίνουν σε μία ιδιαίτερα ισχυρή υπόθεση: ότι ο χώρος αποτελεί το Οδυσσειείον, ένα ηρώο αφιερωμένο στον Οδυσσέα. Το συγκεκριμένο ιερό μνημονεύεται σε επιγραφή από τη Μαγνησία της Μικράς Ασίας (2ος αι. π.Χ.), η οποία κάνει λόγο για τελετές, εορτές και αγώνες προς τιμήν του ήρωα — με ονομασίες όπως Οδυσσεία και πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις.
Η σημασία αυτής της λατρείας δεν περιορίζεται μόνο στη Μυκηναϊκή ή Αρχαϊκή εποχή. Αντιθέτως, επιβεβαιώνεται ότι η ηρωολατρεία του Οδυσσέα συνεχίστηκε και κατά την Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδο, μετατρέποντας τον ήρωα σε κεντρικό θρησκευτικό και πολιτισμικό πυλώνα της αρχαίας Ιθάκης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι σχεδόν έναν αιώνα πριν, στο σπήλαιο του Όρμου Πολίς, είχε εντοπιστεί επιγραφή με την αφιέρωση “ΕΥΧΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙ” («ευχή στον Οδυσσέα»), δείγμα μιας μακράς παράδοσης ηρωικής λατρείας στο νησί.
Ένας τόπος, ένας ήρωας, μια ταυτότητα
Το σύνολο των ευρημάτων καταδεικνύει ότι στην Ιθάκη υπήρχε ιερό μεγάλης τοπικής και περιφερειακής σημασίας, το οποίο:
- Ενσωμάτωνε τον μύθο του Οδυσσέα στον θρησκευτικό βίο
- Συνέδεε την πολιτική ταυτότητα της Ιθάκης με το πρόσωπο του ήρωα
- Προσέλκυε επισκέπτες από όλη την Ελλάδα και τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία
- Λειτουργούσε ως σημείο μνήμης, δόξας και πολιτιστικής συνοχής
Με απλά λόγια, οι ανασκαφές δεν αναδεικνύουν μόνο έναν αρχαιολογικό χώρο, αλλά επαναφέρουν στο φως τη συλλογική λατρεία του Οδυσσέα ως θεμελιώδους στοιχείου της ταυτότητας της αρχαίας Ιθάκης.
Το Indy100 είναι η αδελφή έκδοση της εφημερίδας The Independent, προσφέροντάς σας τις ιστορίες που θέλετε να διαβάσετε, με τη σειρά που θέλετε να τις διαβάσετε.
Δημιουργήθηκε με επίκεντρο τη γενιά Z και τους νεότερους Millennials, συνδυάζοντας το χιούμορ με την πρωτοτυπία, καταγράφοντας το πνεύμα της εποχής και φωτίζοντας τις άγνωστες πτυχές των μεγάλων παγκόσμιων θεμάτων — από τις ειδήσεις και τις viral τάσεις μέχρι την πολιτική, τους διάσημους, τον αθλητισμό, την επιστήμη, την τεχνολογία και τις ταυτότητες.
Δεν είναι ποτέ βαρετό, είναι αφοσιωμένο στην πρόοδο και υποστηρίζει με πάθος την ισότητα.
