|
Μετά από πόλεμους και εστίες βίας που ανάγονται στη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, το Αζερμπαϊτζάν εξαπέλυσε μια αστραπιαία επίθεση το 2023 για να καταλάβει το Ναγκόρνο-Καραμπάχ — που είχε διοικηθεί επί μακρόν από Εθνοτικούς Αρμένιους, αλλά διεθνώς αναγνωρίζεται ως μέρος του Αζερμπαϊτζάν.
Κατά τη διάρκεια αυτής της επιχείρησης, περίπου 100.000 ντόπιοι (το 99% του πληθυσμού της περιοχής) εγκατέλειψαν τις εστίες τους φοβούμενοι εθνοκάθαρση.
Έτσι, το Αζερμπαϊτζάν απέκτησε σαφή υπεροχή σε αυτό το κρίσιμο σκέλος της διαμάχης.
Τι μένει τώρα;
Στο τραπέζι υπάρχει ακόμη ένα μεγάλο θέμα πριν οι δύο αντίπαλοι υπογράψουν τη συνθήκη ειρήνης που είχαν συμφωνήσει στα τέλη Μαρτίου: ο λεγόμενος «Διάδρομος Ζανγκενσούρ» (Zangezur Corridor).
Η Αρμενία απορρίπτει αυτή την ορολογία – καθώς αναφέρεται σε μια 32‑χιλιόμετρα διαδρομή που διέρχεται από έδαφός της. Ωστόσο, το Αζερμπαϊτζάν και οι Τούρκοι σύμμαχοί του προωθούν την ιδέα:
- Το Αζερμπαϊτζάν επιθυμεί χωρίς εμπόδια πρόσβαση μέσω αυτού του διαδρόμου ώστε να συνδεθεί με το αυτόνομο έδαφός του πέρα από την Αρμενία, τη Νάχιτσεβαν.
- Η Τουρκία υποστηρίζει τη σύνδεση – καθώς αυτός ο «διάδρομος» θα επέτρεπε τη διασύνδεση με την ίδια, αποκλείοντας ανταγωνιστές όπως το Ιράν και η Ρωσία, ενώ προβάλλει την ενότητα του «τουρκικού κόσμου» (Τουρκία, Αζερμπαϊτζάν και διάφορα κράτη των Στάν που μιλούν τουρκογενείς γλώσσες).
Από την άλλη, η Αρμενία αισθάνεται δυσαρέσκεια βλέποντας τους ισχυρότερους γείτονές της να συζητούν χαλαρά για κομμάτια του εδάφους της σαν να πρόκειται για «διάδρομο» προς την καντίνα στο γειτονικό ΚΤΕΟ.
Οι αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας
- Ιράν: δεν έχει τη δυνατότητα να επιβάλλει κυρίαρχη θέληση, αλλά αντιτίθεται στην προσπάθεια Αζερμπαϊτζάν–Τουρκίας, θεωρώντας ότι θα περιοριστεί η δική του διέλευση προς την Ευρώπη.
- Ρωσία: έχει εκφράσει θετική στάση — αλλά υπό τον όρο ότι Ρώσοι συνοριοφύλακες θα επιβλέπουν τον διάδρομο, κάτι που στην παρούσα συγκυρία δύσκολα θα γίνει αποδεκτό από την περιοχή.
- Κίνα: εμφανίζεται να στηρίζει την ιδέα διότι θα μπορούσε να συνδέσει την υποδομή της Belt & Road με νέα λιμάνια στη Μαύρη Θάλασσα χωρίς τη διαμεσολάβηση της Μόσχας — αν και έχουν χαθεί οι αρχικές αναφορές που ανέφεραν ότι η Κίνα προσφέρθηκε να κατασκευάσει υποδομές για τον διάδρομο.
Ο παράγοντας των ΗΠΑ
Και εδώ αρχίζουν τα ενδιαφέροντα: μετά την απρόσμενη επίσκεψη του Steve Witkoff στο Μπακού τον Μάρτιο, ένας κορυφαίος Αμερικανός απεσταλμένος στην Τουρκία, ο Tom Barrack, δήλωσε την Παρασκευή:
«Τσακώνονται για 32 χιλιόμετρα δρόμου… οπότε η Αμερική παρεμβαίνει και λέει ‘Εντάξει, πάρτε το πάνω μας. Δώστε μας αυτά τα 32 χιλιόμετρα δρόμου με 100ετή παραχώρηση και εσείς το μοιράζεστε’».
Αυτή η πρόταση —αμερικανικής διαχείρισης του διαδρόμου σε μακροχρόνια βάση— κάνει την ιστορία ακόμα πιο περίπλοκη και άκρως ενδιαφέρουσα.
Πρόκειται για την πρώτη επίσημη επιβεβαίωση ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ανοιχτές σε μια ιδέα που εδώ και καιρό κυκλοφορούσε ως φήμη, βασισμένη σε προηγούμενες προτάσεις της Τουρκίας και της ΕΕ: αμερικανικές εταιρείες logistics (και πιθανώς ασφάλειας) να αναλάβουν τη διαχείριση του διαδρόμου, μοιράζοντας τα δεδομένα με όλες τις πλευρές.
Οι πληροφορίες λένε ότι τόσο η Αρμενία όσο και το Αζερμπαϊτζάν είναι δεκτικές στην πρόταση, ενώ αν και το Πεκίνο, η Μόσχα και η Τεχεράνη αναμενόμενα θα αντιδράσουν σε οποιαδήποτε αμερικανική παρουσία στην περιοχή, η απόφαση δεν είναι δική τους.
Και τώρα;
Απέχουμε ακόμη πολύ από μια τελική συμφωνία.
Οι ηγέτες της Αρμενίας (Πασινιάν) και του Αζερμπαϊτζάν (Αλίγιεφ) μόλις συναντήθηκαν στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και αναμένεται να ξανασυναντηθούν στο Ντουμπάι αργότερα αυτόν τον μήνα. Οποιαδήποτε συμφωνία όμως θα απαιτήσει δύσκολες υποχωρήσεις από τον Αρμένιο ηγέτη, ο οποίος ήδη αντιμετωπίζει διαδηλώσεις λόγω παραχωρήσεων ενόψει των εκλογών του επόμενου έτους. Παρόλα αυτά, ίσως θεωρεί ότι αυτός ο διάδρομος είναι ένα τίμημα που αξίζει να πληρωθεί για μια τελική ειρηνευτική συμφωνία.
Η άποψη του Intrigue
Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο η διπλωματία μπορεί να στηρίζεται στη δημιουργική διατύπωση ή σε ιδέες που βοηθούν να περάσει η γραμμή. Η ιστορία είναι γεμάτη από τέτοιες περιπτώσεις:
- Ο Τζέιμς Μπέικερ βοήθησε στη διατύπωση της φράσης «με όλα τα αναγκαία μέσα» (all necessary means) που επέτρεψε στις μεγάλες δυνάμεις να συναινέσουν σε απόφαση του ΟΗΕ για την καταδίκη της εισβολής του Ιράκ στο Κουβέιτ.
- Άγρυπνες νύχτες οδήγησαν στη φράση «σταδιακή απεξάρτηση» από τα ορυκτά καύσιμα, που εξασφάλισε την υπογραφή της διακήρυξης της COP από τα ΗΑΕ.
- Και δύο χρόνια διαπραγματεύσεων κατέληξαν στη φράση «ισοτιμία της εκτίμησης» (parity of esteem) ανάμεσα σε ενωτικές και εθνικιστικές ταυτότητες, που άνοιξε τον δρόμο για τη Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής.
Αλλά το άλλο στοιχείο που τραβά την προσοχή μας εδώ είναι η Ρωσία: τόσο η Αρμενία όσο και το Αζερμπαϊτζάν υπήρξαν μέλη του ΝΑΤΟ της Ρωσίας (του Οργανισμού της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας – CSTO). Το Αζερμπαϊτζάν αποχώρησε από το CSTO ήδη από το 1999 και έκτοτε κρατά αποστάσεις από τη Μόσχα, ειδικά μετά την κατάρριψη αεροσκάφους του από τις ρωσικές δυνάμεις και τη θανάτωση Εθνοτικών Αζέρων σε αστυνομική επιχείρηση.
Όσο για την Αρμενία, πάγωσε τη συμμετοχή της στο CSTO πέρυσι, μετά την αδράνεια των Ρώσων «ειρηνευτών» όταν το Αζερμπαϊτζάν εξαπέλυσε τον σύντομο αλλά αιματηρό πόλεμο για το Ναγκόρνο το 2023.
Άρα η ιδέα ότι αυτοί οι δύο γείτονες προχωρούν τώρα σε απευθείας συμφωνία χωρίς τη Ρωσία — και μάλιστα παρά τις αντιρρήσεις της — αποτελεί σαφή ένδειξη της συρρίκνωσης της ρωσικής επιρροής σε έναν χώρο που το Κρεμλίνο εξακολουθεί να θεωρεί ως σφαίρα επιρροής του.
