Ηπαρούσα μελέτη αποσκοπεί στη διερεύνηση της δομικής αδυναμίας του ελληνικού πρωτογενούς τομέα. Για τον σκοπό αυτόν, πραγματοποιείται μια συγκριτική ανάλυση δύο κρίσιμων δεικτών: του ποσοστού Απασχόλησης και της Συμβολής στο ΑΕΠ (Α/Σ). Η σύγκριση αυτή αποτυπώνει μια βαθιά ανισορροπία στην ελληνική γεωργία. Για την ανάλυση επιλέγονται τέσσερις χώρες: το Βέλγιο (λόγω παρόμοιου συνολικού πληθυσμού), η Ολλανδία (τεχνολογικά ανεπτυγμένη γεωργία), οι Ηνωμένες Πολιτείες (υπερδύναμη που καθορίζει την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας) και η Ιταλία (μια οικονομία συγκρίσιμης νότιας ευρωπαϊκής δομής).

Ας δούμε τι δείχνουν τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας. Ο λόγος Α/Σ αποκαλύπτει με εντυπωσιακή καθαρότητα τις δομικές στρεβλώσεις του ελληνικού πρωτογενούς τομέα. Στην Ελλάδα ο δείκτης ανέρχεται στο 3,43, έναντι μόλις 1,11 στην Ολλανδία, γεγονός που υποδηλώνει δυσανάλογα υψηλή συγκέντρωση εργατικού δυναμικού σε σχέση με την παραγόμενη αξία. Ακόμη πιο αποκαλυπτικός είναι ο Δείκτης Σχετικής Παραγωγικότητας της Εργασίας (Σ/Α), που μετράει την αξία που παράγει ο εργαζόμενος της γεωργίας σε σχέση με τον μέσο εργαζόμενο της οικονομίας. Στην Ολλανδία ο δείκτης φτάνει το 0,90, ενώ στην Ελλάδα περιορίζεται στο 0,29· ο Ελληνας αγρότης παράγει κατά μέσον όρο μόλις το 29% της αξίας που δημιουργεί ένας εργαζόμενος στους λοιπούς τομείς. Πρόκειται για την καθαρότερη απόδειξη μιας εδραιωμένης δομικής υστέρησης.

Οι αιτίες του προβλήματος είναι πολλαπλές. Πρώτον, ο πολύ μικρός μέσος κλήρος δυσχεραίνει τη μηχανοποίηση και αποτρέπει την επίτευξη οικονομιών κλίμακας, διατηρώντας το κόστος παραγωγής υψηλό. Δεύτερον, η επικράτηση παρωχημένων καλλιεργητικών πρακτικών και η περιορισμένη διείσδυση τεχνολογιών ακριβείας μειώνουν την προστιθέμενη αξία και περιορίζουν την παραγωγικότητα. Τρίτον, ο υψηλός μέσος όρος ηλικίας των παραγωγών συνδέεται συχνά με απροθυμία επένδυσης σε καινοτομία και νέα επιχειρηματικά μοντέλα. Τέταρτον, μεγάλο μέρος των δηλωμένων αγροτών δεν απασχολείται συστηματικά στη γεωργία, αλλά παραμένει στο μητρώο για λόγους πρόσβασης σε επιδοτήσεις, φορολογικές διευκολύνσεις και ασφαλιστικά προνόμια. Τέλος, η δομή της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) λειτουργεί περισσότερο ως μηχανισμός εισοδηματικής στήριξης παρά ως μοχλός εκσυγχρονισμού, επιτρέποντας την επιβίωση μη βιώσιμων εκμεταλλεύσεων και αποτρέποντας τον αναγκαίο εξορθολογισμό. Η ελλιπής διασύνδεση της έρευνας με την παραγωγή, σε συνδυασμό με τον υποβαθμισμένο ρόλο του γεωργικού συμβούλου, εντείνουν το τεχνολογικό και επιχειρηματικό έλλειμμα.

Η αντιμετώπιση αυτών των στρεβλώσεων προϋποθέτει πολιτικές που ενισχύουν ταυτόχρονα την παραγωγικότητα και την αξία της γεωργικής παραγωγής. Η βελτίωση του παρονομαστή Σ στον λόγο Α/Σ απαιτεί μετάβαση από τη λογική του όγκου σε μια στρατηγική υψηλής προστιθέμενης αξίας, μέσα από ανάπτυξη της μεταποίησης, διαφοροποίηση προϊόντων και ενίσχυση της ποιότητας. Ωστόσο, το μεγαλύτερο εμπόδιο παραμένει η υπερδιογκωμένη αγροτική απασχόληση, που καθιστά τον κλάδο «καταφύγιο» εισοδήματος. Η αντιμετώπιση του κατακερματισμού της γης, μέσω ταχύτερης ολοκλήρωσης της κτηματογράφησης και επιτάχυνσης αναδασμών, αποτελεί κρίσιμη προϋπόθεση για πιο αποδοτικές και μεγαλύτερης κλίμακας εκμεταλλεύσεις. Η ενίσχυση συνεργατικών σχημάτων και ο σαφής επαναπροσδιορισμός της έννοιας του επαγγελματία αγρότη με οικονομικά κριτήρια είναι επίσης αναγκαία βήματα. Το πρόσφατο ζήτημα με τον ΟΠΕΚΕΠΕ ανέδειξε ότι οι ανησυχίες για διαφάνεια και θεσμική λειτουργία δεν είναι θεωρητικές, αλλά απολύτως υπαρκτές.

*Ο κ. Λευτέρης Τσουλφίδης είναι αν. καθηγητής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.

“Καθημερινή”