Αποψη: Mια συνετή «Πρωτοβουλία Ειρήνης στην Ανατολική Μεσόγειο»

Αν και ένατη στον κόσμο σε μήκος ακτογραμμών, η χώρα μας επί σχεδόν σαράντα χρόνια μετά την υπογραφή της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας δεν θεσμοθέτησε ούτε μία από τις πολλές θαλάσσιες ζώνες που δικαιούται. Η αλλαγή που ξεκίνησε το 2004 του παλαιότερου δόγματος «δεν διεκδικούμε τίποτα» έφερε τους πρώτους καρπούς το 2009 με την (τελικά όμως ανεπικύρωτη) συμφωνία οριοθέτησης με την Αλβανία, κυρίως όμως τις πρόσφατες με την Ιταλία και (τμηματική) με την Αίγυπτο.

Ενόψει της απροκάλυπτα αυξανόμενης τουρκικής επιθετικότητας, ήρθε πλέον η ώρα για τη συνετή, διεθνώς νομότυπη αλλά και αποφασιστική κατοχύρωση όλων των ελληνικών θαλασσίων ζωνών και τη σταδιακή υλοποίηση της «Ελλάδας των τεσσάρων θαλασσών». Χωρίς μια τέτοια αφετηρία διαπραγμάτευσης, ο διάλογος στον οποίο μας εξωθούν διάφοροι τρίτοι μεσολαβητές, επισείοντας το φόβητρο της παραπέρα κλιμάκωσης, προμηνύεται πολύ επικίνδυνος.

Η άτολμη αυτοσυγκράτηση που επί δεκαετίες επέδειξε η χώρα μας στις θάλασσες που την περιβάλλουν, όχι μόνο δεν εκτιμήθηκε από την Τουρκία, αλλά την ερμήνευσε και ως οριστική παραίτησή μας προς κατευνασμό της. Η πέρα από οποιοδήποτε όριο και κλιμακούμενη αποθράσυνση της Τουρκίας («Γαλάζια πατρίδα», τουρκολιβυκό μνημόνιο και αναρίθμητες πλέον παραβιάσεις διεθνών κανόνων) ανάγκασε επιτέλους την Ελλάδα να βγει από τον πολιτικά βολικό λήθαργο της συνεχούς αναβολής των αναγκαίων αποφάσεων. Κυρίως, επιτέλους ανάγκασαν το πολιτικό σύστημα και την κοινή γνώμη να αποδεχθούν το αυτονόητο της διεθνούς συμβίωσης, ότι δηλαδή για να επιτευχθούν διεθνείς συμφωνίες και μάλιστα οριοθέτησης θαλασσίων συνόρων και ορίων, δεν αρκούν μονομερείς διακηρύξεις και χάρτες που αποτυπώνουν το 110% των δικαιωμάτων σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Απαιτούνται αναγκαστικά συνήθως πολύ δύσκολες διαπραγματεύσεις (ιστορικά τα σύνορα έχουν κατά κανόνα βαφτεί με πολέμους και αίμα) και άρα κατά κανόνα αμοιβαίες (όχι απαραίτητα συμμετρικές) υποχωρήσεις για να ολοκληρωθούν. Οι οριοθετήσεις με την Ιταλία και κυρίως με την Αίγυπτο έπειτα από προσπάθειες 16 ετών προφανώς απέχουν από το εθνικά τέλειο. Ομως αντιπροσωπεύουν εκ των πραγμάτων το πολιτικά εφικτό υπό τις εξαιρετικά πιεστικές συνθήκες που εν τω μεταξύ δημιουργήθηκαν. Ανάλογα συμβαίνουν σε ποικίλλοντες φυσικά βαθμούς (που εξαρτώνται από διαπραγματευτικές ικανότητες, συσχετισμούς, δικαστικές κρίσεις ανθρώπων κ.λπ.) σε όλες σχεδόν τις διεθνείς συμφωνίες ή δικαστικές διευθετήσεις.

Η χώρα μας έχει δυστυχώς επανεγκλωβιστεί στο μόνιμο δίλημμα στο οποίο έντεχνα και πάγια την εξωθεί η Τουρκία. Δείχνοντας η Αγκυρα αποφασισμένη ακόμη και για στρατιωτική αναμέτρηση, επιχειρεί να μας αφήσει μόνο δύο επιλογές: μία δυναμική απάντηση που μέσω δικής της (προαποφασισμένης) κλιμάκωσης θα οδηγήσει σε ανοιχτή σύγκρουση, ή την αποκλιμάκωση αφού όμως πρώτα εξασφαλίσει δικές μας καίριες υποχωρήσεις. Αυτό ακριβώς συνέβη στις μέχρι σήμερα κρίσεις και γι’ αυτό η Αγκυρα κλιμάκωσε και στην παρούσα, με την αλαζονική βεβαιότητα ότι κι εμείς θα ακολουθήσουμε την πεπατημένη.

Χρειαζόμαστε λοιπόν επειγόντως μια τρίτη επιλογή που ούτε σε στρατιωτική σύγκρουση θα μας οδηγήσει, αλλά και τα καίρια εθνικά συμφέροντα θα διασφαλίσει. Συνοπτικά θα μπορούσε να είναι μια «έξυπνη» και συνετή «Πρωτοβουλία Ειρήνης στην Αν. Μεσόγειο»: να καταγράψουμε επιτέλους επίσημα όλες τις θέσεις μας για τα δικαιώματα και δικαιοδοσίες μας στις θάλασσες που μας περιβάλλουν και να οριοθετήσουμε με καλόπιστο διάλογο εκεί όπου απαιτείται. Αυτά χωρίς να παρασυρθούμε ούτε σε θερμή αναμέτρηση, αλλά ούτε και σε επικίνδυνη διαπραγμάτευση δικαιωμάτων μας. Και να εξηγήσουμε παράλληλα στην κοινή γνώμη ότι το τελικό αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων μπορεί να μην είναι 110% εθνικά τέλειο, αλλά θα αγωνιστούμε για να μεγαλώσει η Ελλάδα φτάνοντας όσο κοντύτερα γίνεται σε αυτό. Και ότι σε κάθε περίπτωση οι οριοθετήσεις φέρνουν ειρηνική συνεργασία και αξιοποίηση πόρων αντί για επικίνδυνες εντάσεις, νομοθετημένες θαλάσσιες ζώνες μας μόνο μέχρι τα 6 ν.μ. και καθημερινές απώλειες οικονομικών και στρατηγικών κερδών μέχρι το πετρέλαιο να γίνει φθηνότερο από το νερό. Η πρωτοβουλία πρέπει φυσικά να προετοιμαστεί με διμερείς επαφές για να διασφαλιστεί και η εκ των προτέρων έμπρακτη στήριξη ή έστω ανοχή από κρίσιμους διεθνείς και γειτονικούς παράγοντες.

Η τρίτη επιλογή είναι η εξής:

1. Με την έκδοση Π.Δ.:

α) Κατατίθενται οι συντεταγμένες της ελληνικής ΑΟΖ στο Ιόνιο, την Κεντρική και Ανατολική Μεσόγειο: τόσο δηλαδή οι συμφωνημένες με Ιταλία και Αίγυπτο, όσο και εκείνες της συμφωνίας του 2009 με την Αλβανία, καθώς και με Λιβύη, Αίγυπτο (οι υπόλοιπες), Κύπρο και Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο, όλες στη βάση της μέσης γραμμής και σύμφωνες με τη ΣΔΘ 1982.

β) Η κυβέρνηση «παγώνει» άμεσα –προλαμβάνοντας αντιδράσεις και κάθε είδους αμφισβητήσεις– την εφαρμογή του Π.Δ.  για ένα χρόνο στις μη οριοθετημένες ακόμη περιοχές ώστε ταυτόχρονα:

γ) Να απευθύνει πρόσκληση για κατά περίπτωση έναρξη, συνέχιση ή ολοκλήρωση των διμερών διαπραγματεύσεων οριοθέτησης εντός του έτους (μη αποκλειόμενης μιας εύλογης παράτασης), και σε περίπτωση που δεν καταστεί αυτό δυνατό,

δ) Να προσφύγει παράλληλα με καθένα από τα γειτονικά κράτη στη Χάγη.

2. Ειδικά η πρόσκληση προς την Τουρκία:

α) Θα επιμένει εμφατικά στους όρους σαφούς αποκήρυξης της απειλής και χρήσης βίας και στα προαπαιτούμενα που έχει αναλάβει ως υποψήφια χώρα (ευρωπαϊκή καλή γειτονία, ειρηνική επίλυση διαφορών κ.λπ.).

β) Θα παραπέμπει ως θεσμικά ορθό φόρουμ διαλόγου για τις θαλάσσιες ζώνες (που είναι και εξ ορισμού αποκλειστικά για αυτές) στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις Ε.Ε. – Τουρκίας: η Ελλάδα (με τη συναίνεση Ε.Ε.):

• Αίρει έτσι το βέτο (μπλοκάρισμα) στο Κεφάλαιο 13 των διαπραγματεύσεων Ε.Ε. – Τουρκίας που αφορά στην αλιεία, αλλά ουσιαστικά σε όλες τις θαλάσσιες ζώνες.

• Το προτάσσει ως προαπαιτούμενο για οποιαδήποτε ευρωπαϊκή συζήτηση με την Τουρκία, καθιστώντας πλέον τη συμφωνία με Ελλάδα, Κύπρο και Ε.Ε. για τις θαλάσσιες ζώνες conditio sine qua non.

Υπενθυμίζουμε εδώ ότι μέσα από τις ενταξιακές αυτές (κατ’ ευφημισμόν) διαπραγματεύσεις που υλοποιεί η Κομισιόν και όπου τα κράτη-μέλη έχουν δικαίωμα βέτο, η Τουρκία καλείται υποχρεωτικά να προσχωρήσει στη ΣΔΘ (Δίκαιο της Θάλασσας), στο δικαίωμα για 12 ν.μ. και στην αποδοχή του κοινοτικού κεκτημένου.

Τα κέρδη μας:

1. Η Ελλάδα απεγκλωβίζεται θετικά από επικίνδυνες μεσολαβήσεις ίσων αποστάσεων αλλά και το δίλημμα «στρατιωτική απάντηση στην αμφισβήτηση των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων ή αποκλιμάκωση και διάλογος μέσω υποχωρήσεων».

2. Σέρνει πλέον εκείνη την Τουρκία στο πιο ευνοϊκό για μας πεδίο διαλόγου (ενταξιακές), εκεί δηλαδή όπου η Ε.Ε. θεσμικά και υποχρεωτικά πρέπει να κινηθεί σε πλήρη υποστήριξη των ελληνικών θέσεων και όχι σε αποστασιοποίηση.

3. Ενώ κατατίθενται πλέον για πρώτη φορά με πληρότητα όλες οι ελληνικές θέσεις (που ασφαλώς θα θεωρηθούν μαξιμαλιστικές από την Τουρκία και όχι μόνο), η τυχόν στρατιωτική τους αμφισβήτηση δεν θα απαιτεί αυτόματα και απαραίτητα στρατιωτική κλιμάκωση, αφού αναπτύσσονται με διπλωματική ψυχραιμία και διεθνή υποστήριξη ειρηνικές διαδικασίες επίλυσης με γείτονες.

4. Η χώρα μας αναδεικνύεται ως ευρωπαϊκή δύναμη ειρήνης και συνεργασίας που λειτουργεί έμπρακτα με βάση το διεθνές δίκαιο.

5. Η Ελλάδα επανακτά την πρωτοβουλία των κινήσεων και του διαλόγου τον οποίο πλέον οδηγεί με σύνεση και ευελιξία αλλά και υπό δικό της έλεγχο επιλέγοντας εκείνη (και όχι συρόμενη) τις διαδικασίες, τα όρια και το timing κάθε πορείας επίλυσης.

Ο προτεινόμενος αυτός δρόμος δεν είναι βέβαια στρωμένος με ροδοπέταλα και καιροφυλακτούν κίνδυνοι. Ούτε πρέπει να αναμένεται ότι η Τουρκία θα εγκαταλείψει πανικόβλητη τα σχέδιά της. Είναι όμως ο περισσότερα υποσχόμενος, εθνικά αξιοπρεπής, και αντάξιος μιας οργανωμένης ευρωπαϊκής και φιλειρηνικής δύναμης. Μιας Ελλάδας που αξιοποιεί «έξυπνα» και ευέλικτα τα νόμιμα εργαλεία του διεθνούς δικαίου και της διπλωματίας για να υποστηρίξει τα δικαιώματά της απέναντι σε έναν πολεμοχαρή και ανεξέλεγκτο γείτονα, μέσα σε ένα διεθνές πλαίσιο επικίνδυνης αδράνειας ή μεσολαβήσεων που εξισώνουν τον θύτη και το θύμα.

* Ο καθηγητής Γιάννης Βαληνάκης είναι πρώην υφυπουργός Εξωτερικών. Για αναλυτική έκθεση, βλ. το πρόσφατο βιβλίο του με τίτλο «Η Ελλάς των τεσσάρων θαλασσών» από τις εκδ. Σιδέρη.

“Καθημερινή”