φωτο: Αλέξης ντε Τοκβίλ (Alexis de Tocqueville), Γάλλος πολιτικός στοχαστής και συγγραφέας του κλασικού έργου Η Δημοκρατία στην Αμερική.
Αλέξης ντε Τοκβίλ
1840 Παρίσι
Ο Αμερικανός, ιθαγενής των Ηνωμένων Πολιτειών, προσκολλάται στα αγαθά του κόσμου τούτου σαν να είναι βέβαιος πως δεν θα πεθάνει ποτέ· και τόσο σπεύδει να αρπάξει ό,τι βρίσκεται στην εμβέλειά του, που θα πίστευε κανείς πως ζει με τον διαρκή φόβο ότι δεν θα προλάβει να τα απολαύσει. Αρπάζει τα πάντα, αλλά δεν κρατά τίποτα σφιχτά· γρήγορα χαλαρώνει τη λαβή του για να κυνηγήσει καινούριες απολαύσεις.
Στην Αμερική, ένας άνθρωπος χτίζει ένα σπίτι για να περάσει εκεί τα γηρατειά του — και το πουλά πριν ακόμη μπει η σκεπή. Φυτεύει έναν κήπο, και τον ενοικιάζει όταν μόλις αρχίζουν να καρπίζουν τα δέντρα. Καλλιεργεί ένα χωράφι, αλλά αφήνει σε άλλους τη συγκομιδή. Ασπάζεται ένα επάγγελμα και το εγκαταλείπει. Εγκαθίσταται σε έναν τόπο και γρήγορα τον εγκαταλείπει για να κυνηγήσει αλλού τις μεταβαλλόμενες επιθυμίες του. Αν οι προσωπικές του υποχρεώσεις τού αφήσουν λίγο χρόνο, ρίχνεται αμέσως στη δίνη της πολιτικής. Κι αν στο τέλος ενός αδιάκοπου χρόνου εργασίας βρει μερικές μέρες άδειας, η ανυπόμονη περιέργειά του τον σπρώχνει να διασχίσει τις απέραντες εκτάσεις των Ηνωμένων Πολιτειών· μπορεί να ταξιδέψει δύο χιλιάδες χιλιόμετρα μέσα σε λίγες ημέρες για να αποτινάξει το ίδιο του το συναίσθημα της ευτυχίας. Ο θάνατος τον προφταίνει τελικά — αλλά πάντα πριν κοπάσει η άκαρπη καταδίωξη της τέλειας ευδαιμονίας που αιωνίως τού διαφεύγει.
Με την πρώτη ματιά, υπάρχει κάτι παράδοξο σε αυτή τη βαθιά ανησυχία τόσων ευτυχισμένων ανθρώπων, σε αυτήν την ανησυχία που φωλιάζει εν μέσω αφθονίας. Ωστόσο, το φαινόμενο αυτό είναι τόσο παλιό όσο και ο κόσμος· το καινούριο δεν είναι η εικόνα, αλλά το γεγονός ότι ολόκληρος λαός την ενσαρκώνει.
Η έλξη προς τις υλικές απολαύσεις πρέπει να θεωρηθεί ως η αρχική πηγή αυτής της μυστικής ανησυχίας που προδίδουν οι πράξεις των Αμερικανών, όπως και της αστάθειας που καθημερινά επιδεικνύουν. Όποιος έχει αφιερώσει την καρδιά του αποκλειστικά στην αναζήτηση της επίγειας ευμάρειας, βρίσκεται σε διαρκή βιασύνη· έχει στη διάθεσή του περιορισμένο χρόνο για να φτάσει, να αρπάξει και να απολαύσει. Η ανάμνηση της βραχύτητας της ζωής τού γίνεται μόνιμο κίνητρο. Πέρα από τα αγαθά που ήδη κατέχει, φαντάζεται συνεχώς χιλιάδες άλλα που ο θάνατος θα του στερήσει αν δεν τα δοκιμάσει αμέσως. Η σκέψη αυτή τον γεμίζει άγχος, φόβο και μεταμέλεια, κρατώντας το πνεύμα του σε διαρκή αναστάτωση, που τον ωθεί να αλλάζει συνεχώς σχέδια και τόπο διαμονής.
Αν σε αυτή την έφεση προς τη σωματική ευζωία προστεθεί και μια κοινωνική συνθήκη στην οποία ούτε οι νόμοι ούτε τα έθιμα κρατούν τον άνθρωπο σε κάποια σταθερότητα, τότε προστίθεται ακόμη ένα ισχυρό ερέθισμα σε αυτή την ανήσυχη φύση. Βλέπει κανείς τότε ανθρώπους να αλλάζουν αδιάκοπα κατεύθυνση, υπό τον φόβο μην τυχόν και χάσουν τον συντομότερο δρόμο προς την ευτυχία.
Είναι εύκολο να κατανοήσει κανείς πως, όταν οι άνθρωποι είναι παθιασμένοι με τις σωματικές απολαύσεις, επιθυμούν με ένταση αλλά και απογοητεύονται εύκολα. Αφού ο απώτερος σκοπός τους είναι η απόλαυση, τα μέσα για να την επιτύχουν πρέπει να είναι άμεσα και εύκολα — αλλιώς, ο κόπος θα υπερτερεί της ίδιας της ευχαρίστησης. Έτσι, η κυρίαρχη ψυχική τους κατάσταση είναι ταυτόχρονα φλογερή και νωθρή, ορμητική και εξαντλημένη. Ο θάνατος, πολλές φορές, τούς τρομάζει λιγότερο απ’ ό,τι η επιμονή σε μια συνεχόμενη προσπάθεια προς έναν σταθερό σκοπό.
Το Lapham’s Quarterly είναι ένα εγχείρημα του American Agora Foundation, το οποίο είναι αφιερωμένο στην καλλιέργεια της εκτίμησης και της εξοικείωσης με τη χρησιμότητα και την αξία της ιστορίας.
1840 | Paris
Home Insecurity
Alexis de Tocqueville
A native of the United States clings to this world’s goods as if he were certain never to die; and he is so hasty in grasping at all within his reach that one would suppose he was constantly afraid of not living long enough to enjoy them. He clutches everything, he holds nothing fast, but soon loosens his grasp to pursue fresh gratifications.
In the United States a man builds a house in which to spend his old age, and he sells it before the roof is on; he plants a garden and lets it just as the trees are coming into bearing; he brings a field into tillage and leaves other men to gather the crops; he embraces a profession and gives it up; he settles in a place, which he soon afterward leaves to carry his changeable longings elsewhere. If his private affairs leave him any leisure, he instantly plunges into the vortex of politics; and if at the end of a year of unremitting labor he finds he has a few days’ vacation, his eager curiosity whirls him over the vast extent of the United States, and he will travel fifteen hundred miles in a few days to shake off his happiness. Death at length overtakes him, but it is before he is weary of his bootless chase of that complete felicity which forever escapes him.
At first sight there is something surprising in this strange unrest of so many happy men, restless in the midst of abundance. The spectacle itself, however, is as old as the world; the novelty is to see a whole people furnish an exemplification of it.
Their taste for physical gratifications must be regarded as the original source of that secret disquietude which the actions of the Americans betray and of that inconstancy of which they daily afford fresh examples. He who has set his heart exclusively on the pursuit of worldly welfare is always in a hurry, for he has but a limited time at his disposal to reach, to grasp, and to enjoy it. The recollection of the shortness of life is a constant spur to him. Besides the good things that he possesses, he every instant fancies a thousand others that death will prevent him from trying if he does not try them soon. This thought fills him with anxiety, fear, and regret and keeps his mind in ceaseless trepidation, which leads him perpetually to change his plans and his abode.
If in addition to the taste for physical well-being a social condition be added in which neither laws nor customs retain any person in his place, there is a great additional stimulant to this restlessness of temper. Men will then be seen continually to change their track for fear of missing the shortest cut to happiness.
It may readily be conceived that if men passionately bent on physical gratifications desire eagerly, they are also easily discouraged; as their ultimate object is to enjoy, the means to reach that object must be prompt and easy, or the trouble of acquiring the gratification would be greater than the gratification itself. Their prevailing frame of mind, then, is at once ardent and relaxed, violent and enervated. Death is often less dreaded by them than perseverance in continuous efforts to one end.
Lapham’s Quarterly is a project of the American Agora Foundation, which is dedicated to fostering an appreciation of, and acquaintance with, the uses and value of history.
