του Δημήτρη Τσαϊλά, Υποναυάρχου ε.α.
Η Ελλάδα εξαρτάται από μια σταθερή, βασισμένη σε κανόνες θαλάσσια τάξη. Οι οικονομικές μας γραμμές ζωής, η ενεργειακή μας ασφάλεια και η διπλωματική μας επιρροή απαιτούν προβλεψιμότητα στη θάλασσα. Ωστόσο, οι πρόσφατες ενέργειες των ΗΠΑ στην Καραϊβική με κορύφωση την βίαιη κατάσχεση ενός πετρελαιοφόρου που με σημαία Βενεζουέλας σηματοδοτούν μια ανησυχητική απόκλιση από αυτήν την τάξη. Ταυτόχρονα, οι ανεπαίσθητες μετατοπίσεις στις σχέσεις ΗΠΑ-Ρωσίας εγείρουν ένα βαθύτερο ερώτημα που η Ευρώπη δεν μπορεί πλέον να αγνοήσει: Γινόμαστε μάρτυρες μιας έμμεσης γεωπολιτικής ανταλλαγής μεταξύ Τραμπ και Πούτιν – της Ουκρανίας για τη Βενεζουέλα;
Δεν πρόκειται για συνωμοσία, ούτε για επίσημη συμφωνία. Αντίθετα, πρόκειται για μια αναδυόμενη συμμετρία συμφερόντων, συμπεριφοράς και σιωπής. Και θα πρέπει να ανησυχήσει κάθε ευρωπαϊκή πρωτεύουσα, , από την Αθήνα μέχρι τις Βρυξέλλες.
- Η μονομερής δράση της Ουάσιγκτον στη θάλασσα αποσταθεροποιεί την παγκόσμια τάξη
Η απόφαση των ΗΠΑ να κατασχέσουν ένα δεξαμενόπλοιο στην ανοιχτή θάλασσα σπάει τα όρια δεκαετιών αυτοσυγκράτησης. Η αμερικανική ισχύς, που κάποτε ασκούνταν σε ένα πλαίσιο πολυμερούς νομιμότητας, αποσυνδέεται ολοένα και περισσότερο από το διεθνές δίκαιο.
Ως Έλληνες, γνωρίζουμε πόσο εύθραυστοι μπορεί να είναι οι ναυτικοί κανόνες. Στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, βασιζόμαστε στη συνεπή εφαρμογή της UNCLOS και στην αρχή ότι η βία δεν καθορίζει τη νομιμότητα. Όταν μια μεγάλη δύναμη παραμερίζει αυτούς τους κανόνες για λόγους σκοπιμότητας, ολόκληρο το παγκόσμιο ναυτικό σύστημα αποδυναμώνεται.
Σήμερα είναι η Βενεζουέλα. Αύριο, στη Νότια Σινική Θάλασσα, στη Μαύρη Θάλασσα ή στο Στενό του Ορμούζ, άλλοι θα επισημάνουν αυτό το προηγούμενο.
Όχι μόνο η Ελλάδα αλλά η Ευρώπη στο σύνολό της δεν μπορεί να αντέξει την επιλεκτική υπακοή στο ναυτικό δίκαιο, ούτε από αντιπάλους ούτε από συμμάχους.
- Η σιωπή της Ρωσίας για τη Βενεζουέλα είναι στρατηγική, όχι παθητική
Η Μόσχα αντιμετωπίζει εδώ και καιρό τη Βενεζουέλα ως συμβολική της παρουσία στο Δυτικό Ημισφαίριο, ένα σκόπιμο αντίβαρο στην επιρροή των ΗΠΑ στη Λατινική Αμερική. Παραδοσιακά, οι Ρώσοι αξιωματούχοι αντιδρούσαν έντονα σε οποιαδήποτε υποτιθέμενη αμερικανική παρέμβαση.
Αλλά τώρα, καθώς η Ουάσιγκτον κλιμακώνει την στρατιωτική πίεση στο Καράκας, η Ρωσία παραμένει εμφανώς σιωπηλή. Αυτή η σιωπή δεν είναι αδυναμία· είναι υπολογισμός. Η Βενεζουέλα είναι αναλώσιμη. Η Ουκρανία όχι.
Το γεωπολιτικό σχέδιο του Πούτιν βασίζεται στην αναδιαμόρφωση της αρχιτεκτονικής ασφαλείας της Ευρώπης και στην εδραίωση της θέσης της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η έναρξη μιας αντιπαράθεσης με την Ουάσιγκτον για τη Βενεζουέλα θα αποσπούσε την προσοχή, τους πόρους και το διπλωματικό κεφάλαιο από τον χώρο που έχει μεγαλύτερη σημασία για τη Μόσχα.
Από γεωπολιτικής άποψης, η Ρωσία δίνει το εξής μήνυμα: Δεν θα θέσουμε σε κίνδυνο την Ουκρανία για τη Βενεζουέλα.
- Η αναπροσαρμογή της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ από τον Τραμπ καθιστά δυνατή την ανταλλαγή
Η κοσμοθεωρία του Ντόναλντ Τραμπ αντιμετωπίζει τις αμερικανικές συμμαχίες ως κόστος που πρέπει να ελαχιστοποιηθεί και όχι ως στρατηγικές επενδύσεις που πρέπει να προστατευθούν. Η κυβέρνησή του παρουσιάζει την Ουκρανία ως βάρος, όχι ως κράτος πρώτης γραμμής που υπερασπίζεται την ευρωπαϊκή τάξη. Αυτή η υποβάθμιση της ευρωπαϊκής ασφάλειας ανοίγει χώρο στη Ρωσία να εδραιώσει τα κέρδη με μειωμένη αμερικανική αντίσταση.
Ταυτόχρονα, ο Τραμπ έχει δείξει πολύ μεγαλύτερη προθυμία να χρησιμοποιήσει βία στην Καραϊβική και τη Λατινική Αμερική, περιοχές που βλέπει μέσα από ένα συναλλακτικό, ευκαιριακό πρίσμα. Η κατάσχεση δεξαμενόπλοιων, η επέκταση της Επιχείρησης Southern Spear και η εκστρατεία πίεσης στο Καράκας αντικατοπτρίζουν όλα αυτή την προσέγγιση.
Έτσι προκύπτει μια ανησυχητική συμμετρία:
- Οι ΗΠΑ υποβαθμίζουν την Ουκρανία.
- Η Ρωσία υποβαθμίζει τη Βενεζουέλα.
- Κάθε δύναμη επικεντρώνεται στο θέατρο που είναι πιο ουσιαστικό για τους στρατηγικούς της στόχους.
Δεν χρειάζεται συντονισμός, αρκεί η ευθυγράμμιση συμφερόντων.
- Η Ευρώπη γίνεται το σιωπηλό θύμα της νέας παγκόσμιας ισορροπίας
Αν αυτό το μοτίβο επικρατήσει, οι συνέπειες για την Ευρώπη είναι σοβαρές:
- Η Ουκρανία διακινδυνεύει την εγκατάλειψη όχι μέσω μιας επίσημης απόφασης, αλλά μέσω της μετατόπισης των προτεραιοτήτων των ΗΠΑ.
- Η Ρωσία αποκτά ευρύτερη ελευθερία να αναδιαμορφώσει την αρχιτεκτονική ασφαλείας της Ευρώπης.
- Η επιρροή της Ευρώπης τόσο στην Ουάσιγκτον όσο και στη Μόσχα μειώνεται.
- Μια αποδυναμωμένη θαλάσσια τάξη υπονομεύει την ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ και τη σταθερότητα του παγκόσμιου εμπορίου.
Για την Ελλάδα, το μάθημα είναι άμεσο. Οι κανόνες έχουν σημασία μόνο εάν υπερασπίζονται καθολικά. Εάν η Ευρώπη ανέχεται μονομερείς ενέργειες στην Καραϊβική, χάνει το ηθικό και νομικό πλεονέκτημα που απαιτείται για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων της στη Μεσόγειο.
- Η στρατηγική σύγχυση βλάπτει την αξιοπιστία
Η Ουάσιγκτον βρίσκεται τώρα σε υπερβολική πίεση, μια αμφισβητούμενη ειρηνευτική διαδικασία στη Γάζα, μια καθυστερημένη διπλωματική ώθηση στην Ουκρανία και μια ολοένα και πιο απεριόριστη στρατιωτική εκστρατεία στην Καραϊβική. Οι σύμμαχοι στην Ευρώπη έχουν αρχίσει να χαράσσουν παράλληλες πολιτικές επειδή δεν εμπιστεύονται πλέον ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες λειτουργούν εντός προβλέψιμων ορίων.
Η ισχύς χωρίς στρατηγική σαφήνεια αποδυναμώνει, αντί να ενισχύει, την αποτροπή. Όταν οι εταίροι δεν κατανοούν τους στόχους μας, οι αντίπαλοι ενθαρρύνονται και το ευρύτερο περιβάλλον ασφαλείας επιδεινώνεται.
Συμπέρασμα
Είτε σκόπιμη είτε τυχαία, η αναδυόμενη δυναμική μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας μοιάζει με τη λογική ενός παλαιότερου κόσμου, ενός κόσμου στον οποίο οι μεγάλες δυνάμεις χαράζουν σφαίρες επιρροής, ενώ τα μικρότερα κράτη υφίστανται τις συνέπειες.
Η κατάσχεση του αμερικανικού δεξαμενόπλοιου και η σιωπή της Ρωσίας ως απάντηση θα πρέπει να ερμηνευθούν ως προειδοποιήσεις. Εάν η Ευρώπη δεν υπερασπιστεί τους κανόνες που την προστατεύουν, το ναυτικό δίκαιο, τη συνοχή των συμμαχιών, την εδαφική ακεραιότητα – τότε άλλοι θα ξαναγράψουν αυτούς τους κανόνες χωρίς εμάς.
Οι θάλασσες, όπως και η γεωπολιτική, ανταμείβουν την επαγρύπνηση. Η Ευρώπη πρέπει να αφυπνιστεί στις νέες πραγματικότητες, προτού αυτή η ήσυχη ανταλλαγή γίνει μη αναστρέψιμη.
Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security(INIS), του Strategy International (SI) και του Research Institute for European and American Studies (RIEAS).
