Βασίλης Ξυδιάς 22 Ιουλίου 2020
Τὸ κείμενο ποὺ ἀκολουθεῖ ὁλοκληρώνει τὴ σειρὰ τριῶν ἄρθρων ποὺ δημοσιεύθηκαν στὸ θεωρητικὸ περιοδικὸ «Τὸ Κοινὸν τῶν ὡραίων τεχνῶν»: τὸ πρῶτο μέρος στὸ τεῦχος 6 (Σεπτέμβριος 2019), τὸ δεύτερο στὸ τεῦχος 7 (Δεκέμβριος 2019) καὶ τὸ τρίτο στὸ τεῦχος 8 (Μάρτιος 2020). Τὰ δύο προηγούμενα μέρη βρίσκονται ἀναρτημένα καὶ τὰ δύο μαζί στὸ στὸ Ἀντίφωνο (ἐδῶ).
ΜΕΡΟΣ Γ΄
Ἡ γεωπολιτικὴ κρίση χτυπᾶ μὲ βροντώδη πλέον τρόπο τὴν πόρτα τῆς μικρῆς καὶ ἀνέτοιμης γι’ αὐτὴν Ἑλλάδας, ποὺ βιώνει τὸν κίνδυνο χωρὶς ψυχραμία, χωρὶς πνευματικὸ βάθος καὶ χωρὶς στρατηγική. Κατὰ συνέπεια ὅλα βαίνουν καλῶς ἐναντίον μας –ὅπως ἔλεγε ὁ Μάρκος Βαμβακάρης– μὲ ἰλιγγιώδη, μάλιστα, ταχύτητα. Καὶ ἐμεῖς ὑποχρεωνόμαστε νὰ ἀφιερώσουμε ἕνα ἀκόμα ἄρθρο γιὰ τὴν τουρκικὴ πρόκληση, συμπληρώνοντας τὰ δύο προηγούμενα, ποὺ δημοσιεύθηκαν στὸ 6ο καὶ 7ο τεῦχος τοῦ Κοινοῦ.
1. Τούτη τὴν ὥρα φαίνεται πὼς τὸ πρόβλημα συνοψίζεται σὲ μία καὶ μόνη λέξη: Ἐρντογάν. Ὅμως τὰ πράγματα εἶναι πιὸ περίπλοκα. Διότι ὅσο καὶ ἂν ἡ ἀπειλὴ ποὺ ἀπορρέει ἀπὸ τὶς ἠγεμονικὲς βλέψεις τοῦ Ἐρντογὰν εἶναι ἀπολύτως πραγματικὴ –ὅπως μὲ ἐπιμονὴ τονίστηκε στὰ προηγούμενα ἄρθρα– δὲν μπορεῖ ἐντούτοις νὰ ἀντιμετωπιστεῖ σὰν κάτι μεμονωμένο, ἀποκομμένο ἀπὸ τὴν εὐρύτερη γεωστρατηγικὴ ἀντιπαράθεση· ὅπου τὸ τερὲν καθορίζεται ἀπὸ μεγαλύτερους «παῖκτες», ἰδιαίτερα δὲ ἀπὸ τὴν ἀναμέτρηση ΗΠΑ-Ρωσίας.
Ἂς μὴν ξεχνᾶμε ὅτι ὁ Ἐρντογὰν δὲν ἦρθε ἀπὸ τὸ πουθενά, καὶ δὲν ἔρχεται μόνος του. Ἦρθε σὰν φυσικὸ προϊὸν τῆς παγκόσμιας πολιτικῆς, οἰκονομικῆς καὶ πολιτισμικῆς κρίσης καὶ τῆς βίαιης ἀναδιανομῆς πλούτου καὶ ἰσχύος ποὺ λαμβάνει χώρα τὶς τελευταῖες δεκαετίες σὲ παγκόσμια κλίμακα. Καὶ θρέφεται ἀπὸ τοὺς ἀνταγωνισμοὺς καὶ τὶς συγκρούσεις ποὺ προκαλεῖ ἡ ἀναδιανομὴ αὐτή. Ὁ ἴδιος βέβαια τὸ τραβάει περισσότερο ἀπ’ ὅ,τι τοῦ ἐπιτρέπεται. Ἀλλὰ αὐτὸ δείχνει ἀκριβῶς τὴν ἀνεξέλεγκτη δυναμικὴ τῶν καταστάσεων. Καὶ ὑπὸ τὴν ἔννοια αὐτὴ ἡ ἀπειλὴ ποὺ βιώνουμε τώρα δὲν ἀποκλείεται νὰ εἶναι προάγγελος ἀκόμα πιὸ ἀπειλητικῶν ἐξελίξεων. Σὲ μιὰ τέτοια περίπτωση τὰ δεινὰ ποὺ μᾶς περιμένουν θὰ εἶναι πολὺ μεγαλύτερα ἀπὸ τὴν ὀριεντὰλ ἐκδοχὴ βαρβαρότητας ποὺ βιώνουμε τώρα.
2. Δὲν θέλω μὲ ὅλα τοῦτα οὔτε νὰ ὑποβαθμίσω τὸν ἄμεσο κίνδυνο ποὺ ἀποτελεῖ γιὰ τὴ χώρα μας ἡ τουρκικὴ ἐπιθετικότητα, οὔτε νὰ διαφωνήσω μὲ αὐτὸ ποὺ τονίζεται πλέον ἀπὸ ἀρκετὲς πλευρὲς: τὴν ἀνάγκη γιὰ μιὰ ἄμεση καὶ ἀποφασιστικὴ στάση ἀποτροπῆς. Μακάρι νὰ ἦταν κάτι τέτοιο ἐφικτό. Προσωπικὰ ὅμως δὲν πιστεύω πὼς μιὰ Ἑλλάδα μὲ καταρρακωμένη τὴν ἐθνική της κυριαρχία καὶ μὲ ἕνα πολιτικὸ σύστημα πειθήνια προσκολλημένο στὸ εὐρωατλαντικὸ πλαίσιο (τοὺς θεσμοὺς τῆς ΕΕ καὶ τὴν πολιτικὴ τῶν ΗΠΑ), μπορεῖ πραγματικὰ νὰ σηκώσει κεφάλι καὶ νὰ ἀντιμετωπίσει τὴν ἀπειλὴ σὲ ὅλες της τὶς διαστάσεις – τὴν ἄμεση καὶ τὴν ἐπικείμενη.
Ὅλοι γνωρίζουμε πὼς τὸ εὐρωπαϊκὸ θεσμικὸ πλαίσιο καὶ οἱ προτεραιότητες τῶν δυτικῶν μας ἐταίρων μᾶς ὑπαγορεύουν συγκεκριμένα πράγματα: (α) Νὰ προσχωρήσουμε σὲ μιὰ στρατηγικὴ συμφωνία μὲ τὴν Τουρκία, ἀποδεχόμενοι τὸ μεγαλύτερο μέρος τῶν ἀναθεωρητικῶν ἀπαιτήσεών της, ὅπως αὐτὲς συνοψίζονται στὶς ἰδέες περὶ «γαλάζιας πατρίδας» (θαλάσσια σύνορα καὶ ΑΟΖ σὲ Αἰγαῖο καὶ Ἀνατολικὴ Μεσόγειο) καὶ περὶ τῶν «συνόρων τῆς καρδιᾶς» τους (πολιτισμικὴ καὶ πολιτικὴ ἐπέκταση ἔξω ἀπὸ τὰ ἐπίσημα κρατικὰ σύνορα, σὲ περιοχὲς μὲ τουρκογενεῖς καὶ μουσουλμανικοὺς πληθυσμοὺς στὰ Βαλκάνια καὶ ἀλλοῦ). Καὶ (β) ὅσον ἀφορᾶ τὸ προσφυγικὸ-μεταναστευτικό, ποὺ ἐκ τῶν πραγμάτων ἐμπλέκεται στὴν ἑλληνοτουρκικὴ ἀντιπαράθεση, νὰ ἀποδεχθοῦμε τὸν ρόλο τοῦ συνοριοφύλακα τῆς Εὐρώπης, μετατρέποντας ὅλη τὴ χώρα σὲ ἕνα ἐκτεταμένο hot-spot – ἴσως παζαρεύοντας τὰ οἰκονομικὰ ἀνταλλάγματα.
Ὅλοι οἱ «σώφρονες» πολιτικοί μας πρὸς τὰ ἐκεῖ τείνουν. Θέλουν νὰ πιστεύουν ὅτι ἂν δώσουν κάτι, θὰ καταφέρουν νὰ ἀνταποκριθοῦν καὶ στὶς δύο ὑποχρεώσεις τους: καὶ θὰ ἔχουν ἐξευμενίσει τὸ θηρίο, καὶ θὰ ἔχουν πράξει αὐτὸ ποὺ τοὺς ζητεῖται. Αὐταπατῶνται ὅμως. Διότι τὸ πρώτιστο γιὰ τὸν Ἐρντογὰν δὲν εἶναι τὸ οἰκονομικὸ (πετρέλαια κλπ). Αὐτὸ ποὺ κυρίως τὸν ἐνδιαφέρει εἶναι ὁ γεωπολιτικὸς ἔλεγχος τῆς περιοχῆς. Ἂν ἀπ’ αὐτὸν ἀπορρέουν καὶ οἰκονομικὰ ὠφέλη, ἀκόμα καλύτερα· ἀλλὰ δὲν εἶναι αὐτὸς ὁ βασικός του στόχος. Γι’ αὐτὸ καὶ καμμία συμφωνία «συνεκμετάλλευσης» καὶ καμμία «Χάγη» δὲν πρόκειται νὰ ἀνακόψει τὴ διεκδικητική του ὁρμή. Ἴσα ἴσα, θὰ τὴν τροφοδοτήσουν ἀκόμα περισσότερο. Ἡ Τουρκία δὲν θὰ ἀρκεστεῖ σ’ αὐτὰ ποὺ θὰ τῆς παραχωρηθοῦν, ἀκόμα καὶ ἂν τῆς δοθοῦν ὅλα ὅσα διεκδικεῖ· καὶ ὅ,τι κερδίσει ἀπὸ μιὰ συμφωνία μὲ τὴν Ἑλλάδα θὰ ἀποτελέσει γι’ αὐτὴν τὸ προγεφύρωμα γιὰ νέες διεκδικήσεις, μὲ ἀκόμα μεγαλύτερη ἀποφασιστικότητα ἐκ μέρους της.
3. Τούτων δοθέντων, ἡ ἐπίκληση γιὰ στάση πυγμῆς ἀπέναντι στὴν Τουρκία μονομερῶς, χωρὶς ἀνάλογη ἀποφασιστικότητα ἀπέναντι στοὺς δυτικοὺς ἐταίρους καὶ συμμάχους, ὄχι μόνο εἶναι ἀνεπαρκής, ἀλλὰ θὰ φέρει τὸ ἀντίθετο ἀποτέλεσμα. Γιὰ παράδειγμα, ἕνα πολὺ πιθανὸ σενάριο εἶναι τὸ ἑξῆς: Ἕνα «ὑποχρεωτικὸ» –γιὰ τὴν τιμὴ τῶν ὅπλων– πολεμικὸ ἐπεισόδιο Ἑλλάδας-Τουρκίας νὰ εἶναι αὐτὸ ποὺ θὰ προσφέρει στὸ ἑλληνικὸ πολιτικὸ σύστημα τὸ φύλλο συκῆς ποὺ χρειάζεται γιὰ νὰ προσχωρήσει στὴ συμφωνία ποὺ ὅλοι πιέζουν νὰ ἀποδεχθεῖ. Καὶ ἐπιπλέον θὰ ἔχει τὴ δικαιολογία πὼς ἔκανε ὅ,τι ἦταν ἀνθρωπίνως δυνατόν γιὰ νὰ τὴν ἀποφύγει – ἀκόμα καὶ πόλεμο.
Εἶναι μιὰ δοκιμασμένη τεχνικὴ γιὰ νὰ ὑποχωρεῖς μὲ τὸ κεφάλι ψηλά. Προκαλεῖς μιὰ κρίση φτάνοντας τὰ πράγματα στὰ ἄκρα· καὶ μετά, λαμβάνοντας ὑπ’ ὄψη καὶ τὶς συμβουλὲς τῶν καλοπροαίρετων τρίτων, κάνεις περήφανα πίσω γιὰ νὰ ἀποτρέψεις, ὑποτίθεται, τὰ χειρότερα. Τὴ δίδαξε ὁ Ἀ. Παπανδρέου στὴν ἑλληνοτουρκικὴ κρίση τοῦ 1987, ποὺ κατέληξε ἕνα χρόνο μετά, τὸ 1988, στὴ συμφωνία τοῦ Νταβός. Τὴν ἐφάρμοσε ἐπίσης ὁ Κ. Σημίτης στὴν κρίση τῶν Ἰμίων τὸ 1996, καταλήγοντας καὶ αὐτὸς στὴν ἑλληνοτουρκικὴ συμφωνία τῆς Μαδρίτης τὸ 1997. Καὶ κάτι ἀνάλογο ἔκανε καὶ ὁ Ἀλ. Τσίπρας τὸ καλοκαίρι τοῦ 2015.
Αὐτὰ τὰ γνωρίζει, βέβαια, πολὺ καλὰ ὁ Ἐρντογάν, καὶ γι’ αὐτὸ κάνει τὸν τελευταῖο καιρὸ ὅ,τι μπορεῖ γιὰ νὰ προκαλέσει μιὰ πολεμικῆς φύσεως ἐμπλοκή. Βάζει ἔτσι τὴν ἑλληνικὴ πλευρὰ στὸ ἑξῆς δίλημμα: εἴτε νὰ παραστήσει πὼς δὲν καταλαβαίνει, καὶ μὲ τὸν τρόπο αὐτὸν νὰ παραιτηθεῖ de facto ἀπὸ τὰ δικαιώματά της (αὐτὸ δηλαδὴ ποὺ ἤδη συμβαίνει), εἴτε νὰ ἀπαντήσει στρατιωτικά, πράγμα ποὺ θὰ προκαλέσει τὴ διαιτητικὴ ἐπέμβαση τῶν ἐνδιάμεσων τρίτων καὶ θὰ μᾶς ἐξαναγκάσει τελικῶς σὲ μιὰ συμφωνία· τουτέστιν, στὴ de jure ἀποδοχὴ ἑνὸς μικρότερου ἢ μεγαλύτερου μέρους τῶν τουρκικῶν ἀπαιτήσεων.
4. Ἡ οὐσία λοιπὸν εἶναι πώς, εἴτε ἀμαχητί (αὐτὸ ποὺ εἰσηγοῦνται οἱ ρεαλιστὲς/ἐνδοτικοί), εἴτε μὲ πόλεμο (ὅπως προτείνουν οἱ πατριῶτες/ἀδιάλλακτοι), ἡ Ἑλλάδα καλεῖται νὰ ἀποδεχθεῖ τὴ συρρίκνωση τῆς ἐδαφικῆς της κυριαρχίας, συνυπογράφοντας ἕνα γεωπολιτικὸ μνημόνιο, σὲ συνέχεια καὶ ὁλοκλήρωση τοῦ οἰκονομικοῦ μνημονίου. Αὐτὴ τὴ μοίρα ἔχει προδιαγράψει γιὰ μᾶς τὸ «πολιτισμένο» φιλελεύθερο δυτικὸ στρατόπεδο. Δὲν μπορεῖ λοιπὸν νὰ ὑπάρξει πραγματικὴ ἀποτροπή, ἂν δὲν εἶναι διμέτωπη· ἂν δηλαδὴ ἡ Ἑλλάδα δὲν βρεῖ τρόπο νὰ συνδυάσει τὴν ἀποτρεπτικὴ ἄμυνα πρὸς τὰ ἀνατολικὰ μὲ τὴ στοιχειώδη ἀνάκτηση τῆς ἐθνικῆς κυριαρχίας πρὸς τὰ δυτικά. Εἶναι αὐτὸ ἐφικτό; Ὑπὸ τὶς παροῦσες συνθῆκες, σίγουρα ὄχι. Ὑπὸ ἄλλες, ἐνδεχομένως ναί. Ἀλλά αὐτὴ εἶναι μιὰ ἄλλη συζήτηση.*
* Σὲ προηγούμενα τεύχη τοῦ Κοινοῦ, ὅπως καὶ σὲ ἄλλα κείμενά μου, ἔχω περιγράψει μιὰ ἐναλλακτικὴ βαλκανικὴ καὶ μεσογειακὴ στρατηγικὴ τῆς χώρας· μιὰ στρατηγικὴ «εἰρηνικοῦ ἀναθεωρητισμοῦ», ποὺ σὲ ἀντιδιαστολὴ πρὸς τὸν βίαιο καὶ ἰδιοτελὴ ἀναθεωρητισμὸ τῆς Τουρκίας, θὰ ἦταν πρὸς κοινὸ ὄφελος ὅλων τῶν λαῶν τῆς περιοχῆς. Ἀλλά, ὅπως εἴπαμε, αὐτὴ εἶναι μιὰ ἄλλη συζήτηση.
