C. GALACTEROS: Θα καταλάβουν οι Ευρωπαίοι ότι οι Αμερικανοί είναι επικυρίαρχοι;
Η εποχή όπου η παγκοσμιοποίηση θα μπορούσε να επαναληφθεί ως μαγικό ξόρκι – επίλυση της παγκόσμιας ειρήνης, ευημερίας και πολιτικής ανάπτυξης – προφανώς έχει τελειώσει. Η πραγματικότητα επιστρέφει έντονα: ο νέος κόσμος είναι πολυπολικός, πολυ-ευθυγραμμισμένος και η αμερικανική ηγεμονία είναι ξεκάθαρα σε κίνδυνο. Η αμερικανική εξαιρετικότητα έχει δεχθεί ένα χτύπημα, και δεν θα είναι ποτέ ξανά το ίδιο. Αυτή είναι μια επανάσταση για τις Ηνωμένες Πολιτείες, αυτό είναι το τέλος του «τέλους της Ιστορίας». Οι λαοί άλλων εθνών, περιοχών και πολιτισμών αξίζουν επίσης μια ιστορία και ένα πεπρωμένο.
Παρόλα αυτά, η αμερικανική ηγεμονία δεν απειλείται ουσιαστικά από τον στρατιωτικό ανταγωνιστή της, την Κίνα, αλλά από τη δική της υβριστική συμπεριφορά. Ακόμη χειρότερα, το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου έχει χάσει την εμπιστοσύνη του στην Αμερική: για την ασφάλειά του, για την ανάπτυξή του και για το μέλλον του. Γιατί;
Η απλή απάντηση είναι η εξής: για σχεδόν 30 χρόνια τώρα, οι ΗΠΑ έλεγαν ψέματα και απογοήτευσαν τους συμμάχους τους παντού στον κόσμο.
Έδωσαν στον κόσμο παγκόσμια ανασφάλεια αντί για την παγκόσμια ασφάλεια που διακήρυξαν.
Κατόρθωσαν ξανά και ξανά μόνο μια καθαρά εγωιστική εκτίμηση του εθνικού τους συμφέροντος, εις βάρος των συμμάχων τους.
Προώθησαν τη μονομέρεια τους (μια άλλη λέξη για τον ιμπεριαλισμό) τόσο ανοιχτά και βαθιά που η αφήγηση για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη φιλελεύθερη δημοκρατία δεν γίνεται πλέον καθολικά πιστευτή.
Ο καθένας μπορεί να δει τα δύο μέτρα και δύο σταθμά της πολιτικής τους, την καταστροφή των κυρώσεων που έχουν υποστηρίξει και την τάση τους να εγκαταλείπουν τους συμμάχους τους: πρώτα τους Αφγανούς, μετά τους Κούρδους και αύριο, ίσως, τους Ουκρανούς…
Η τρέχουσα σύγκρουση μεταξύ ΝΑΤΟ και Ρωσίας – σε βάρος του ουκρανικού λαού – είναι μια τέλεια απόδειξη αυτής της «επιστροφής της πραγματικότητας» στη γεωπολιτική. Η αυξανόμενη επιρροή της Μόσχας, ειδικά στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή, δεν οφείλεται στο ότι κανείς αγαπά τον Βλαντιμίρ Πούτιν, αλλά επειδή τον βλέπουν όλο και περισσότερο ως ηγέτη ικανό να σταθεί όρθιος και να αμφισβητήσει με επιτυχία την Ουάσιγκτον. Ο Ρώσος αρχηγός κράτους γίνεται, μέρα με τη μέρα, ομιλητής του Παγκόσμιου Νότου, εκπροσωπώντας τους όλους. Παραφρασμένος, τους κάνει έκκληση καθώς λέει: « Ούτε μια ίντσα παραπέρα. Έχουμε επίσης κόκκινες γραμμές και δεν θα δεχθούμε καμία άλλη ανάμειξη των ΗΠΑ στις εσωτερικές μας υποθέσεις ή οποιαδήποτε επίθεση κατά της εθνικής μας κυριαρχίας και ασφάλειας. «
Αυτή, λοιπόν, είναι η κύρια μακροπρόθεσμη νίκη του Πούτιν. Το πρόβλημα δεν είναι να αποφασίσουμε αν είναι καλός ή κακός, ηθικός ή ανήθικος. Είναι απλώς γεγονός, και εμείς οι Ευρωπαίοι δεν πρέπει να το αγνοήσουμε. Ο κίνδυνος να προωθήσουμε έναν αυτοκτονικό πόλεμο κατά της Ρωσίας, που θα έθετε σε σοβαρό κίνδυνο το οικονομικό και το μέλλον ασφάλειας της Ευρώπης, αυξάνεται.
Ένα άλλο μεγάλο παράδοξο: Ο πόλεμος στην Ουκρανία, που διοργάνωσαν το ΝΑΤΟ και η Ουάσιγκτον για τουλάχιστον δύο δεκαετίες για να περιορίσουν και να αιμορραγήσουν τη Ρωσία, να επιταχύνουν την αλλαγή καθεστώτος και τελικά να καταστρέψουν τη ρωσική επιρροή στην Ευρασία, έχει το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα. Σε αντίθεση με τη δυτική αφήγηση στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης, η ουκρανική σύγκρουση επιτάχυνε ξαφνικά την ανατροπή της ισορροπίας δυνάμεων μεταξύ της Συλλογικής Δύσης και του Συλλογικού Νότου. Η έναρξη αυτού που αποκαλώ «το σημείο αιχμής του κόσμου» ( la bascule du monde ) έχει επιταχυνθεί από αυτόν τον πόλεμο στην Ευρώπη. Οι ευρωπαϊκές χώρες είναι τα τελικά παράπλευρα θύματα –αν όχι οι πραγματικοί στόχοι– αυτής της αιματηρής περιπέτειας.
Θα συνειδητοποιήσουν οι Ευρωπαίοι, που πιστεύουν ότι η Αμερική είναι ο έμπιστος σύμμαχός τους και ωθούνται να πολεμήσουν για την Αμερική ως τη δεύτερη γραμμή πληρεξουσίων που θα καταστρέψει οριστικά κάθε σύνδεσμο μεταξύ Ευρώπης και Ρωσίας, θα συνειδητοποιήσουν ότι τα δικά τους συμφέροντα είναι στην πραγματικότητα διαφορετικά; Η Γερμανία είναι σίγουρα το καλύτερο παράδειγμα αυτής της βίαιης διαχείρισης ενός Αμερικανού συμμάχου. Η Ουάσιγκτον έχει μετατοπίσει το επίκεντρό της στην Ευρώπη από το Βερολίνο στη Βαρσοβία (μερικοί εικάζουν ότι Πολωνοί στρατιώτες πολεμούν με ουκρανική στολή εναντίον της Ρωσίας) και έθεσε τη Γερμανία και την Ευρώπη υπό τον στενό, ενεργητικό και οικονομικό έλεγχό της με το σαμποτάζ των Nord Stream 1 και 2 και την αντικατάσταση του φθηνού ρωσικού αερίου από το ακριβό αμερικανικό LNG.
Γινόμαστε επίσης μάρτυρες μιας βαθιάς αλλαγής των πολιτικών και κοινωνικών αξιών. Οι ευρωπαϊκοί λαοί συνειδητοποιούν ότι η πολιτιστική τους κυριαρχία –οι παραδοσιακές τους αξίες, η προστασία της οικογένειας, η άμυνα ενάντια στο κύμα εγρήγορσης– είναι βασική προϋπόθεση για τη δημοκρατία και την ελευθερία. Οι Ευρωπαίοι θα υπερασπιστούν αυτήν την κυριαρχία έναντι κάθε μορφής εξωτερικής αποσταθεροποίησης.
Ωστόσο, η Ευρώπη διχάζεται βαθιά και πρέπει να εφεύρει έναν τρόπο επιβίωσης σε αυτόν τον νέο κόσμο μεταξύ ΗΠΑ και Ευρασίας. Κατά τη γνώμη μου, η λύση είναι να προωθήσουμε την ιδέα μιας «Ευρώπης των Εθνών κρατών» – σε αντίθεση με την φεντεραλιστική τάση που αποδυναμώνει την Ευρώπη, τη διαλύει και ευχαριστεί την Ουάσιγκτον.
Στο μέλλον, πιθανότατα θα δούμε τη συσσωμάτωση ενός «Παγκοσμίου Νότου» γύρω από την Κίνα και τη Ρωσία αλλά και γύρω από περιφερειακές δυνάμεις όπως το Ιράν ή η Τουρκία. Αυτό θα οδηγήσει σε έναν εναλλακτικό κόσμο που βασίζεται στην εθνική ανθεκτικότητα και τον κρατικό καπιταλισμό. Φυσικά, οι ΗΠΑ θα αντισταθούν σε αυτή την τεράστια πρόκληση για την ηγεμονία τους. Η απόλυτη απειλή για αυτούς είναι η αποδολαριοποίηση της παγκόσμιας οικονομίας, ένα βήμα που ξεκάθαρα έρχεται. Κατά συνέπεια, η Ουάσιγκτον θα αυξήσει τις προσπάθειες για την αποσταθεροποίηση χωρών που αψηφούν τη θέλησή της: δαιμονοποιώντας την Κίνα και κρατώντας τους Ευρωπαίους συμμάχους της υπό στενό έλεγχο και διοίκηση.
Έρχονται λοιπόν πολύ επικίνδυνοι καιροί, ακόμη κι αν αυτή η στρατηγική ενός ατέρμονου αγώνα ενάντια σε ένα μεγάλο μέρος του κόσμου είναι καταδικασμένη να αποτύχει. Η Ευρώπη πρέπει να ανακτήσει κάποια ικανότητα να αντισταθεί σε αυτό το ανόητο μονοπάτι προς το στρατηγικό φιάσκο, να αποδεχθεί την πολυπολικότητα ως ευκαιρία και να οικοδομήσει το βιώσιμο μέλλον της τόσο σε συνεργασία όσο και σε ανταγωνισμό με την αναδυόμενη νέα διαφορετική ομάδα γύρω από τη σειρά Κίνας-Ρωσίας και ορισμένες περιφερειακές και υποπεριφερειακές δυνάμεις. Για την Ευρώπη, η αποσύνδεση από την επιθετική εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ και η υιοθέτηση μιας έξυπνης στάσης είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου.
Ποτέ δεν χρειαστήκαμε διάλογο και «διπλωματία τρίτου δρόμου» περισσότερο από τώρα – και όχι μόνο για την ουκρανική σύγκρουση. Μεγάλες ευθύνες είναι μπροστά μας. Πρέπει να προωθηθούν ο σεβασμός και η εκτίμηση. Να αφήσουμε στην άκρη τον εκφοβισμό, την ιδεολογία και το δογματισμό. Ο ρεαλισμός είναι ο πυρήνας της λύσης – και ο ρεαλισμός είναι το αντίθετο τόσο του δογματισμού όσο και του κυνισμού. Το σύστημα των Ηνωμένων Εθνών είναι ατελές, αλλά παραμένει η μόνη υπάρχουσα βάση μιας διεθνούς τάξης και ένα πιθανό μέρος για διάλογο. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί για τις συμφωνίες ελέγχου των όπλων. Πρέπει να δεσμευτούμε – και να επιδιορθώσουμε – γι’ αυτά τα προστατευτικά πρότυπα για να ενισχύσουμε το επίπεδο παγκόσμιας ασφάλειας. Είναι ο μόνος τρόπος.
*Εισήγηση στο Φόρουμ των Βρυξελλών με θέμα «Η επιστροφή της Γεωπολιτικής; Η Ευρώπη ένα χρόνο μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία » (03/04/23).
