Είναι πλέον προφανές ότι με την αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών από τα μεγάλα αστικά κέντρα του Αφγανιστάν, θα δημιουργηθεί ένα κενό ισχύος το οποίο θα δημιουργήσει διενέξεις μεταξύ των περιφερειακών δυνάμεων που επιθυμούν να επηρεάσουν το νεοσυσταθέν ισλαμιστικό μόρφωμά προς όφελος τους, μιας και τώρα κατάφερε να εδραιωθεί για άλλη μια φορά στην καρδιά της Κεντρικής Ασίας. Μία εξ’ αυτών των δυνάμεων είναι η Τουρκία, η οποία λαμβάνοντας υπ’ όψη την μεγάλη απόστασή που την χωρίζει με το Αφγανιστάν, αλλά και ότι μεταξύ της απόστασης αυτής παρεμβάλλεται το Ιράν αλλά και η Σαουδική Αραβία, κάποιος θα μπορούσε να υποθέσει ότι οι σχέσεις μεταξύ των δύο κρατών είναι πενιχρές ή ακόμη και ανύπαρκτες.
Η υπόθεση αυτή παρότι λογική, απέχει αρκετά από την πραγματικότητα των Τουρκο-αφγανικών σχέσεων οι οποίες είναι ισχυρότατες και προφανώς μπορούν να δημιουργήσουν μία ευνοϊκή κατάστασή υπέρ της Τουρκίας. Ας δούμε λοιπόν ποιες ήταν και ποιες μπορεί να είναι οι σχέσεις μεταξύ της Τουρκίας και του Αφγανιστάν αλλά και τι κίνδυνοι εγκυμονούν στην περίπτωση που η ερντογανική Τουρκία καταφέρει να δημιουργήσει ένα φιλικό περιβάλλον με τους Ταλιμπάν.
Μία μακροχρόνια πολιτική προβολής ήπιας ισχύος
Η πρώτη επαφή μεταξύ των τουρκικών και των αφγανικών αρχών σε ένα εθνοκρατικό πλαίσιο, γίνεται 1η Μαρτίου του 1921 στην Μόσχα, με την υπογραφή διμερούς συνθήκης συνεργασίας, ανεξαρτησίας και μη επιθέσεως. Μέσα από αυτή την συνθήκη η Τουρκία αρχίζει να βλέπει το Αφγανιστάν ως προέκτασή του παντουρανικού της οράματος, ενώ το Αφγανιστάν από την άλλη αναζητά συμμάχους, έχοντας προσφάτως διώξει τις αγγλικές δυνάμεις με τον Τρίτο Άγγλο-Αφγανικό πόλεμο. Από την πλευρά τους λοιπόν οι Αφγανοί βλέπουν την Τουρκία ως φίλο και ως σύμμαχο, κάνοντας τους την δεύτερη χώρα παγκοσμίως (αμέσως μετά την Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία- πρωταρχική μορφή της ΕΣΣΔ) που αναγνωρίζει την Τουρκική Δημοκρατία. Η φιλοτουρκική αυτή στάση επεκτείνεται ακόμα και στον τομέα της εσωτερικής διακυβέρνησης, και αυτό μπορούμε να το διακρίνουμε από τον θαυμασμό που έτρεφε ο βασιλιάς του Αφγανιστάν Αμανούλα Χαν προς τον Κεμάλ και την ιδεολογία του, αλλά και από το γεγονός ότι το νέο σύνταγμα της χώρας ήταν λαξευμένο πάνω στα κεμαλικά φιλοδυτικά πρότυπα, με σημαντικά παραδείγματά την απαγόρευση της μαντίλας και της παραδοσιακής φορεσιάς, της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας κ.α.
Από την πλευρά της η Τουρκία, βλέποντας την στάση αυτή ήδη από το 1921 στέλνει ως εκπρόσωπό στην Καμπούλ τον Τούρκο-Αφγανό Αμπντουλραχμάν Σαμαντάν, ο οποίος με την σειρά του συντονίζει μία σειρά αποστολών σε συνεργασία με το τουρκικό κράτος. Οι αποστολές αυτές λαμβάνουν κάθε μορφής υποστήριξη, από καθαρά στρατιωτικού τύπου με την εκπαίδευση του αφγανικού στρατεύματος από Τούρκους αξιωματικούς μέχρι αποστολές οικονομικής ενίσχυσης, ενίσχυσης της παιδείας αλλά και των υγειονομικών υποδομών. Ίσως μία από τις σημαντικότερες αποστολές ήταν αυτή του Δρ. Καμίλ Ρίφκι, ο οποίος ιδρύει το ιατρικό πανεπιστήμιο της Καμπούλ το 1932, του οποίου αξίζει να σημειωθεί ότι οι τρεις πρώτοι πρυτάνεις μέχρι το 1945 ήταν Τούρκοι.
Η πολυδιάστατη αυτή πολιτική ενίσχυσης όλων των δομών του αφγανικού κράτους από την Τουρκία, έχουν δημιουργήσει ένα κοινό πολιτισμικό Status Quo, μεταξύ των δύο χωρών, το οποίο συνεχίζει να επεκτείνεται μέχρι και σήμερα με ακόμα ισχυρότερη τουρκική χρηματοδότηση, είτε μέσω της ίδιας της τουρκικής κυβέρνησής, είτε μέσω Μη Κυβερνητικών Οργανώσεών τουρκικών συμφερόντων, είτε ακόμη και μέσω ιδιωτικών σχολείων. Τρανταχτά παραδείγματά αυτού είναι η τουρκική αντιπροσωπεία συνεργασίας και συντονισμού (τουρ. Türk Işbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı) ιδρυθείσα το 1991 η οποία είναι παρακλάδι του υπουργείου τουρισμού και κουλτούρας, με γραφεία σε 60 χώρες, το οποίο προσφάτως προμήθευσε 1.200 έδρανα σε σχολεία στις βόρειες επαρχίες του Αφγανιστάν, αλλά και το από την πλευρά των ΜΚΟ σημαντικό παράδειγμα είναι το Ινστιτούτο Γιουνούς Εμρέ (τουρ. Yunus Emre Enstitusu) το οποίο συνεργάζεται εντόνως με τουρκικούς φορείς και διαθέτει τμήμα εκμάθησης της τουρκικής γλώσσας και τουρκολογίας στο πανεπιστήμιο της Καμπούλ. Από την πλευρά της ιδιωτικής εκπαίδευσης μπορούμε να λάβουμε ως παράδειγμά τα σχολεία του τουρκικού ιδρύματος Maarif Vakfi, τα οποία δημιουργήθηκαν αμέσως μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 με βάση τον νόμο 6721 με σκοπό να αντικαταστήσουν όλα τα σχολεία τα οποία δημιουργήθηκαν με βάση τα πρότυπα του Φετουλάχ Γκιουλέν, ο οποίος πλέον θεωρείται τρομοκράτης από την ερντογανική κυβέρνησή.
Ο επιτήδειος διαμεσολαβητής
Όπως μπορούμε να διακρίνουμε η Τουρκία έχει δημιουργήσει μία ρητορική «αδερφικών κρατών» με το να κυριαρχεί σε πολλά επίπεδα της κοινωνικής ζωής του Αφγανιστάν. Ποια η στάση όμως της Τουρκίας στις μεταβαλλόμενες συνθήκες του διεθνούς συστήματός αλλά και της πολιτικής σκηνής του Αφγανιστάν τους τελευταίους μήνες με την αποπομπή της φιλοδυτικής κυβέρνησης του Άσραφ Γάνι και της έλευσης των Ταλιμπάν; Η απάντησή σε αυτό το ερώτημά είναι μία και μόνο λέξη: διαμεσολάβησή.
Ήδη από τις αρχές της νατοϊκής επέμβασης εναντίων των Ταλιμπάν το 2001 μέσα στο γενικό πλαίσιο της πολιτικής του War on Terror, η Τουρκία, μη θέλοντας να απογοητεύσει τους συμμάχους της από την Δύση (μη λησμονούμε ότι το ΑΚΡ εκείνη την περίοδο ακόμη διατηρούσε ένα ισχυρότατο προσωπείο εκδυτικισμού) απέστειλε ένα σημαντικό σώμα -περίπου 600 ανδρών- εντός των νατοϊκών πλαισίων για να βοηθήσουν στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Αυτό όμως που είναι σημαντικό να δούμε είναι ότι ήδη από εκείνη την περίοδο η τουρκική ηγεσία εξασφάλισε να κάνει γνωστό ότι οι τουρκικές δυνάμεις στο νατοϊκό αυτό πλέγμα, δεν θα είναι δυνάμεις κρούσης, και δεν θα πρέπει να συγχέονται με τις αμερικανικές ή τις λοιπές δυτικές δυνάμεις και ότι η αποστολή τους θα ήταν η ανοικοδόμηση αλλά και η δημιουργία καλών σχέσεων με το Πακιστάν. Πιο συγκεκριμένα τα τελευταία έτη έχουν γίνει σημαντικές προσπάθειες από την πλευρά της Τουρκίας να εξομαλύνει τις σχέσεις Πακιστάν και Αφγανιστάν με απώτερο σκοπό την δημιουργία ενός τριγώνου μεταξύ των τριών χωρών στο οποίο η Τουρκία θα κυριαρχεί μέσω του διαλόγου. Στα πλαίσια των προσπαθειών αυτών η Τουρκία έχει επιχειρήσει να διευθετήσει τις προσφυγικές ροές από το Αφγανιστάν προς το Πακιστάν, να αποσαφηνίσει την γραμμή Ντουράντ, η οποία αποτελεί άκανθο για τις διμερείς σχέσεις Αφγανιστάν-Πακιστάν αλλά και να πείσει την επίσημή κυβέρνησή να συνομιλήσει με τις δυνάμεις των Ταλιμπάν για μία κοινή κυβερνητική γραμμή.
Όσον αφορά τους ίδιους τους Ταλιμπάν, η Τουρκία βλέποντας ότι μία ανάδειξη τους στην εξουσία ήταν αναπόφευκτη, διατήρησε πάλι μία αντίστοιχη στάση, με μία σχετική επιτυχία. Τον Φεβρουάριο του 2020 σε συνέντευξή του στο τουρκικό πρακτορείο ειδήσεών Anadolu, ο βετεράνος ηγέτης των Μουτζαχεντίν, και πολέμαρχος Γκουλμπουντίν Χεκματιάρ, τόνισε ότι δεν θα επιθυμούσε η Γερμανία, ή κάποια άλλη αντίστοιχη δυτική δύναμη να είναι υπεύθυνη των διαπραγματεύσεών και ότι ο ίδιος αλλά και μία μεγάλη μερίδα της κυβέρνησης αλλά και των Ταλιμπάν θα προτιμούσαν σε αυτόν τον ρόλο την Τουρκία. Πιο συγκεκριμένα αναφέρει: «Η Γερμανία πολεμούσε παρά το πλευρό των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ηνωμένου Βασιλείου με τον τρίτο μεγαλύτερο στρατό στο Αφγανιστάν μετά τους άλλους δύο. (…) η δική μας πρότασή είναι, και επιθυμούμε, η Τουρκία να διευθετήσει τις συνομιλίες μεταξύ των Ταλιμπάν και των αφγανικών πολιτικών ομάδων. Μοιραστήκαμε αυτή την ιδέα και με τον Καρζάϊ. Συμφώνησε. Δεν μπορώ να διακρίνω κάποιο πολιτικό κόμμα που να αντιτίθεται.» Επίσης με βάση το πρακτορείο Reuters παρότι οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις θα πρέπει να έχουν αποχωρήσει μέχρι την 31η του Αυγούστου, ως επίδειξη ισχύος από την πλευρά των Ταλιμπάν, ότι δεν πρόκειται να δεχθούν καμία δύναμη κατοχής, πολλοί Τούρκοι τεχνικοί και μηχανικοί θα μείνουν πίσω στην Καμπούλ για να τους βοηθήσουν με την ομαλή λειτουργία του αεροδρομίου, ενώ ο εκπρόσωπος τύπου των Ταλιμπάν Ζαμπιχούλα Μουτζαχίντ δήλωσε την περασμένη Τρίτη: «Θέλουμε καλές σχέσεις με την Τουρκία, την τουρκική κυβέρνησή, και τους Μουσουλμάνους του τουρκικού έθνους».
Κατά την άποψη του συγγραφέα ο μόνος τρόπος να αποφευχθεί μία συνεργασία, επίσημή ή μη, μεταξύ Ταλιμπάν και Τουρκίας είναι είτε με την αποπομπή του προέδρου Ερντογάν από την εξουσία ή με το ξέσπασμά ενός νέου εμφυλίου στο Αφγανιστάν (κάτι το οποίο είναι πολύ πιθανό). Η συνεργασία αυτή είναι αναπόφευκτή για τρεις λόγους. Πρώτον οι δυτικές συμμαχίες δεν πρόκειται να επιβάλλουν καμία κύρωση προς την Άγκυρα για οποιαδήποτέ σχέση αναπτύξει με τους Ταλιμπάν, διότι αφενός είναι η μοναδική νατοϊκή δύναμη που μπορεί εμμέσως να ̏δαμάσει̏ και να επιβάλλει τα αιτήματά της στους Ταλιμπάν και αφετέρου με μία επερχόμενή προσφυγική κρίση στον ορίζοντα η Τουρκία κρίνεται απαραίτητή για την πολιτική ατζέντα της Δύσης. Δεύτερον σημαντικό πλέον ζήτημά για τους Ταλιμπάν είναι μία διεθνής κίνησή νομιμότητας και αναγνώρισης, έτσι ώστε να δείξουν στον υπόλοιπο κόσμο ένα προσωπείο εκκοσμίκευσης (το οποίο προφανώς και δεν θα πείσει κανέναν) κάτι στο οποίο η Τουρκία μπορεί να φανεί χρήσιμή. Και τρίτον από την πλευρά της η Τουρκία θα αναπτύξει έτι περαιτέρω την ήδη ενισχυμένη παρουσία της στην περιοχή, με την συνεχόμενη πάσης φύσεως βοήθεια, η οποία πλέον φανερά θα πηγαίνει για την ενδυνάμωση του τοπικού ισλαμιστικού κινήματος. Είναι περιττό να αναφέρουμε πόσους κινδύνους εγκυμονεί αυτή η συνεργασία και για την Μέση Ανατολή αλλά και για την υφήλιο.
*Ο Ιωαννίδης Νικόλαος-Γεώργιος είναι απόφοιτος του Τμήματος Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών με ειδίκευση στις στρατιωτικές σπουδές, την ιστορία και την πολιτική της Μέσης Ανατολής
ΠΗΓΗ: geopolitics.iisca.eu
Η κατάσταση στο Αφγανιστάν, έχει ορισμένες προεκτάσεις, που αφορούν και την Ελλάδα. Στο δημόσιο διάλογο, κυριαρχεί το μεταναστευτικό ζήτημα και τα δικαιώματα των γυναικών. Η σημερινή κυβέρνηση είναι αποφασισμένη να εφαρμόσει περιοριστικές μεταναστευτικές πολιτικές, σε αντίθεση με την προηγούμενη κυβέρνηση, που υποσχόταν εξάμηνες άδειες παραμονής.
Πέρα όμως από το μεταναστευτικό ζήτημα και τα δικαιώματα των γυναικών, υπάρχουν και άλλα θέματα, που πρέπει να μας απασχολήσουν. Τι θα γίνει με τους Καλάς, που αυτοπροσδιορίζονται ως απόγονοι του μεγάλου Αλεξάνδρου και ορισμένοι εξακολουθούν να πιστεύουν, σε μια δική τους εκδοχή του δωδεκάθεου; Όσοι εξισλαμίστηκαν, ίσως δεν κινδυνεύουν, τι θα γίνει όμως με τους καφίρ, τους «άπιστους»; Αναγνωρίζει το ελληνικό κράτος, πως έχει κάποιες υποχρεώσεις, απέναντι σε αυτόν τον πληθυσμό; Ένα άλλο ζήτημα είναι οι αρχαιότητες, που ανάγονται στην εποχή του Αλεξάνδρου, έχει κάποιο σχέδιο το υπουργείο πολιτισμού; θα επιτρέψει τις βαρβαρότητες, που έκαναν οι τζιχαντιστές στη Συρία;
Τέλος θα αναφερθώ και στην επιμονή της Τουρκίας, να αναλάβει το αεροδρόμιο της Καμπούλ. Το θέμα αναφέρεται στα ΜΜΕ, αλλά ως εκεί. Η κυβέρνηση, τι θέσει έχει; Η Τουρκία το 2023, θα λειτουργήσει τον πρώτο πυρηνικό αντιδραστήρα στο Ακούγιου, οι άλλοι τρεις αντιδραστήρες της ρωσικής Rosatom, θα παραδοθούν μέχρι το 2025. Μήπως η Τουρκία, εντάσσει τον έλεγχο του αεροδρομίου, στους πυρηνικούς σχεδιασμούς της; Οι αμερικανοί έχουν παρουσία στο Πακιστάν, οι πτήσεις στα αεροδρόμια του Πακιστάν, μπορεί να εντοπιστούν. Με την εγκατάλειψη του Αφγανιστάν από τους δυτικούς, μήπως η Τουρκία, επιθυμεί να αποφύγει το διεθνή έλεγχο, στην προσπάθεια κατασκευής πυρηνικών όπλων, με τη βοήθεια του Πακιστάν;
Μπορεί το αφγανικό έδαφος, να γίνει ο χώρος πολυποίκιλων συναλλαγών; Η Ελλάδα θα πρέπει να διατηρήσει, τη διπλωματική παρουσία της, στην ασιατική χώρα και να προσπαθήσει να αποτρέψει τον έλεγχο του αεροδρομίου, που μετ’ επιτάσεως δρομολογούν οι τούρκοι; Θα ακολουθήσουμε τους δυτικούς, στην πολιτική ορθότητα, της έλλειψης διπλωματικών σχέσεων με τους Ταλιμπάν; Ενημέρωσε η ελληνική κυβέρνηση, τι συνεπάγεται η παντελής αμερικανική απουσία από το Αφγανιστάν, τον κ Μενέντεζ, κατά την παρουσία του στην Αθήνα;