1 Νοεμβρίου 2023 Project Syndicate
Ελλείψει εναλλακτικής στενογραφίας, οι πολιτικοί και οι δημοσιογράφοι πιθανότατα θα συνεχίσουν να χρησιμοποιούν το «Παγκόσμιος Νότος» στο άμεσο μέλλον. Ωστόσο, όποιος ενδιαφέρεται για μια πιο ακριβή περιγραφή του κόσμου θα πρέπει να είναι επιφυλακτικός με έναν τόσο παραπλανητικό, και όλο και πιο φορτισμένο, όρο.
CAMBRIDGE – Ο όρος «Παγκόσμιος Νότος» χρησιμοποιείται συνεχώς στις μέρες μας. Για παράδειγμα, ορισμένοι σχολιαστές προειδοποιούν ότι η εισβολή του Ισραήλ στη Γάζα «αποξενώνει τον Παγκόσμιο Νότο» και συχνά ακούμε ότι ο «Παγκόσμιος Νότος» θέλει κατάπαυση του πυρός στην Ουκρανία. Αλλά τι εννοούν οι άνθρωποι όταν το χρησιμοποιούν;
Γεωγραφικά, ο όρος αναφέρεται στις 32 χώρες κάτω από τον ισημερινό (στο νότιο ημισφαίριο), σε αντίθεση με τις 54 χώρες που βρίσκονται εξ ολοκλήρου βόρεια του. Ωστόσο, συχνά χρησιμοποιείται παραπλανητικά ως συντομογραφία για μια παγκόσμια πλειοψηφία, παρόλο που το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού βρίσκεται πάνω από τον ισημερινό (όπως και το μεγαλύτερο μέρος της γης του πλανήτη). Για παράδειγμα, ακούμε συχνά ότι η Ινδία, η πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου, και η Κίνα, η δεύτερη πιο πυκνοκατοικημένη, διεκδικούν την ηγεσία του Παγκόσμιου Νότου, καθώς και οι δύο έχουν πραγματοποιήσει πρόσφατα διπλωματικές διασκέψεις για αυτόν τον σκοπό. Ωστόσο και οι δύο βρίσκονται στο βόρειο ημισφαίριο.
Ο όρος, λοιπόν, είναι περισσότερο πολιτικό σύνθημα παρά ακριβής περιγραφή του κόσμου. Υπό αυτή την έννοια, φαίνεται ότι έχει κερδίσει έλξη ως ευφημισμός για να αντικαταστήσει λιγότερο αποδεκτούς όρους. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, χώρες που δεν ήταν ευθυγραμμισμένες ούτε με τις Ηνωμένες Πολιτείες ούτε με το μπλοκ της Σοβιετικής Ένωσης λεγόταν ότι ανήκαν στον «Τρίτο Κόσμο». Οι αδέσμευτες χώρες πραγματοποίησαν τη δική τους διάσκεψη στο Μπαντούνγκ της Ινδονησίας το 1955, και υπάρχουν ακόμη 120 χώρες που αποτελούν ένα αδύναμο αδέσμευτο κίνημα σήμερα.
Ωστόσο, με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, η ιδέα ενός αδέσμευτου Τρίτου Κόσμου δεν είχε πλέον πολύ νόημα. Για ένα διάστημα, έγινε σύνηθες να αναφερόμαστε σε «λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες». Αλλά αυτός ο όρος είχε ένα υποτιμητικό νόημα, έτσι οι άνθρωποι άρχισαν σύντομα να αναφέρονται σε «αναπτυσσόμενες χώρες».
Αν και αυτός ο όρος έχει τα δικά του προβλήματα –δεν αναπτύσσονται, τελικά, όλες οι χώρες χαμηλού εισοδήματος– αποδείχθηκε χρήσιμος στο πλαίσιο της διπλωματίας των Ηνωμένων Εθνών. Η Ομάδα των 77 (G77) περιλαμβάνει πλέον 135 χώρες και υπάρχει για να προωθεί τα συλλογικά οικονομικά τους συμφέροντα. Εκτός του πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών, ωστόσο, υπάρχουν πάρα πολλές διαφορές μεταξύ των μελών ώστε ο οργανισμός να έχει ουσιαστικό ρόλο.
Ένας άλλος όρος της μόδας είναι οι «αναδυόμενες αγορές», που αναφέρεται σε χώρες όπως η Ινδία, το Μεξικό, η Ρωσία, το Πακιστάν, η Σαουδική Αραβία, η Κίνα, η Βραζιλία και μερικές άλλες. Το 2001, ο Jim O’Neill, τότε διευθύνων σύμβουλος της Goldman Sachs, επινόησε το ακρωνύμιο BRIC σε ένα έγγραφο που προσδιόριζε τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία και την Κίνα ως αναδυόμενες οικονομίες με υψηλές δυνατότητες ανάπτυξης. Αν και πρόσφερε επενδυτική ανάλυση, ορισμένοι πολιτικοί ηγέτες, συμπεριλαμβανομένου του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, χρησιμοποίησαν τον όμιλο ως μια πιθανή διπλωματική πλατφόρμα για την αντιμετώπιση της αμερικανικής παγκόσμιας επιρροής.
Μετά από μια σειρά συναντήσεων, η πρώτη σύνοδος κορυφής BRIC πραγματοποιήθηκε στο Αικατερινούπολη της Ρωσίας, το 2009. Με την προσθήκη της Νότιας Αφρικής το επόμενο έτος, η ομάδα έγινε BRICS. Στη συνέχεια, στη 15η σύνοδο κορυφής BRICS τον περασμένο Αύγουστο, ο πρόεδρος της Νοτίου Αφρικής Cyril Ramaphosa ανακοίνωσε ότι έξι χώρες αναδυόμενων αγορών (Αργεντινή, Αίγυπτος, Αιθιοπία, Ιράν, Σαουδική Αραβία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα) θα ενταχθούν στο μπλοκ την 1η Ιανουαρίου 2024. .
Από τότε που έγινε φορέας διεξαγωγής συνεδρίων, οι BRICS συχνά θεωρείται ότι εκπροσωπούν τον Παγκόσμιο Νότο. Αλλά, και πάλι, η Βραζιλία και η Νότια Αφρική (και τώρα η Αργεντινή) είναι τα μόνα μέλη από το Νότιο Ημισφαίριο, και ακόμη και ως πολιτική αντικατάσταση του Τρίτου Κόσμου, οι BRICS είναι μάλλον περιορισμένες εννοιολογικά και οργανωτικά. Ενώ μερικά από τα μέλη τους είναι δημοκρατίες, τα περισσότερα είναι αυταρχικά καθεστώτα και πολλά έχουν συνεχείς συγκρούσεις μεταξύ τους.
Για παράδειγμα, η Ινδία και η Κίνα έχουν τσακωθεί για ένα αμφισβητούμενο σύνορο στα Ιμαλάια. Η Αιθιοπία και η Αίγυπτος έχουν διαφωνίες για το νερό του ποταμού Νείλου. και η Σαουδική Αραβία και το Ιράν είναι ανταγωνιστές για στρατηγική επιρροή στον Περσικό Κόλπο. Επιπλέον, η ρωσική συμμετοχή χλευάζει κάθε αξίωση να εκπροσωπεί τον Παγκόσμιο Νότο.
Η κύρια αξία του όρου είναι διπλωματική. Αν και η Κίνα είναι μια χώρα μεσαίου εισοδήματος στο βόρειο ημισφαίριο που ανταγωνίζεται τις ΗΠΑ για παγκόσμια επιρροή, της αρέσει να περιγράφει τον εαυτό της ως μια αναπτυσσόμενη χώρα που παίζει σημαντικό ηγετικό ρόλο στον Παγκόσμιο Νότο. Ωστόσο, σε συνομιλίες με Κινέζους ακαδημαϊκούς σε ένα πρόσφατο ταξίδι στο Πεκίνο, βρήκα διαφορές μεταξύ τους. Ορισμένοι είδαν τον όρο ως χρήσιμο πολιτικό εργαλείο. Άλλοι πρότειναν ότι η πιο ακριβής ορολογία θα χώριζε τον κόσμο σε χώρες υψηλού, μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος. Αλλά ακόμη και τότε, δεν έχουν όλες οι χώρες χαμηλού εισοδήματος τα ίδια συμφέροντα ή προτεραιότητες. Η Σομαλία και η Ονδούρα, για παράδειγμα, έχουν πολύ διαφορετικά προβλήματα.
Για τους δημοσιογράφους και τους πολιτικούς, η ορολογία υψηλού, μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος δεν λειτουργεί καλά στη γλώσσα ή δεν διευκολύνει τους τίτλους. Ελλείψει εναλλακτικής στενογραφίας, θα συνεχίσουν να βασίζονται στον «Παγκόσμιο Νότο». Αλλά όποιος ενδιαφέρεται για μια πιο ακριβή περιγραφή του κόσμου θα πρέπει να είναι επιφυλακτικός απέναντι σε έναν τόσο παραπλανητικό όρο.
