του Kévin Boucaud-Victoire, δημοσιογράφου, συγγραφέα
Στο βιβλίο του «Μέσα στην ιϊκή καταιγίδα», ο Σλοβένος φιλόσοφος Σλαβόι Ζίζεκ αναλύει την πολιτική και κοινωνική κρίση που ξεκίνησε από τον Covid-19 και προτείνει μια νέα μορφή κομμουνισμού.
Νέο εκδοτικό φαινόμενο, τα βιβλία που αφορούν τον εγκλεισμό και την πανδημία Covid-19 δεν πρόκειται να σταματήσουν, με τον κίνδυνο υπερπροσφοράς στους αναγνώστες. Ενώ πολλά γράφονται στο πόδι ή αναμασούν λόγια που έχουμε ακούσει πολλές φορές, μερικά αξίζουν πραγματικά. Το τελευταίο βιβλίο του Σλαβόι Ζίζεκ, Μέσα στην ιϊκή καταιγίδα είναι ένα από αυτά.
Αποκλειστμένος στο σπίτι του στη Λιουμπλιάνα, ο φιλόσοφος αναλύει ψυχρά τη διαχείριση του εγκλεισμού στις πλουσιότερες χώρες, προκειμένου να εξαγάγει τα κατάλληλα συμπεράσματα. Η κρίση υπήρξε πρωτίστως, σύμφωνα με τον Σλαβόι Ζίζεκ, δείκτης της διεθνούς κοινωνικής κατάστασης. «Η γραμμή συναρμολόγησης των εργοστασίων Φορντ στο παρελθόν αντικαταστάθηκε από έναν νέο κόσμο» και η πανδημία μας επέτρεψε να καταλάβουμε ότι ο διεθνής καταμερισμός της εργασίας οργανώνεται τώρα: «από τη μια, στην ανεπτυγμένη Δύση, εργαζόμενοι «αυτοαπασχολούμενοι και αυτοεκμεταλλευόμενοι (…)· από την άλλη, σε χώρες του Τρίτου Κόσμου, γραμμές συναρμολόγησης τελείως βλακώδεις – δύο ομάδες στις οποίες πρέπει να προστεθεί η όλο και πιο σημαντική και διαφοροποιημένη ομάδα των υπηρεσιών σε πρόσωπα (και το εργατικό δυναμικό της κυμαίνεται από βοήθεια στο σπίτι έως τον άνθρωπο παράδοσης), όπου η εκμετάλλευση αφθονούν.”
Η πρώτη ομάδα αποτελείται από “εργάτες πρόσκαιρης απασχόλησης σκυμμένους όλη την ιερή μέρα στους προσωπικούς τους υπολογιστές“, κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού, καθώς και δημιουργικούς εργάτες, “από τους οποίους αναμένουμε να αναλάβουν επιχειρηματικές λειτουργίες για λογαριασμό των ανωτέρων τους ή των ιδιοκτητών των επιχειρήσεων τους.” Παρ ‘όλα αυτά, στη Δύση, η κρίση κατέγραψε ιδιαίτερα την απόγνωση της τρίτης ομάδας. Επισήμανε ιδιαίτερα “μια ολόκληρη τάξη επαγγελματιών ανθρωπίνων υπηρεσιών που ως επί το πλείστον πλήρως εκμεταλλεύονται – αν και διαφορετικά από την παλιά εργατική τάξη, όπως την αντιλαμβανόταν η μαρξιστική φαντασία.” Στην πρώτη γραμμή: είναι αυτή που έχει τον μεγαλύτερο κίνδυνο να προσβληθεί από τον ιό στην εργασία και είναι επίσης αυτή που διατρέχει τον μεγαλύτερο κίνδυνο να βρεθεί άνεργη, χωρίς δεκάρα, λόγω της επιβαλλόμενης από τον ιό οικονομικής επιβράδυνσης“, υπογραμμίζει ο David Harvey, ο οποίος παραθέτει τον Σλαβόι Ζίζεκ. Γι ‘αυτό ο Σλοβένος προτείνει να αφιερωθεί σ’ αυτή την τάξη η 1η Μαΐου. Ο εγκλεισμός δεν ήταν, ωστόσο, απλώς ένας κοινωνικός δείκτης. Προκάλεσε επίσης σημαντικές αλλαγές στις κοινωνίες μας.
Σύμφωνα με τον φιλόσοφο, οι κοινωνίες μας έχουν ξεπεράσει τις πέντε φάσεις που περνάει ο μελλοθάνατος, σύμφωνα με την Elisabeth Kübler-Ross στο Οι τελευταίες στιγμές της ζωής: άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, κατάθλιψη και αποδοχή. Πρέπει, κατά τον Ζίζεκ, να δεχθούμε ότι η ζωή μας κινδυνεύει για να αλλάζει διαρκώς. Κατ’ αυτόν η επιδημία θα μείνει, με διάφορες μορφές. Θα συνεχίσουμε να ζούμε με μάσκες, χωρίς φιλιά ή χειραψίες και πιθανόν νέους εγκλεισμούς. Ομοίως, οι τεχνολογίες προβλέπεται να αποκτήσουν περισσότερο βάρος στη ζωή μας. Τέλος, η οικονομική κατάσταση θα επιδεινώνεται, ενώ η οικολογική καταστροφή παραμονεύει. Ωστόσο, ο Σλαβόι Ζίζεκ δεν χάνεται σε μια αποκαλυπτική ιστορία.
Ο Σλαβόι Ζίζεκ πιστεύει ότι, για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού, τα κράτη πρέπει να παραιτηθούν της εθνικής κυριαρχίας και ο ΠΟΥ να αποκτήσει μεγαλύτερες εξουσίες.
Πιστεύει ότι «καθώς η επιδημία εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο, πρέπει να καταλάβουμε ότι οι μηχανισμοί της αγοράς δεν θα είναι σε θέση να σταματήσουν το χάος και την πείνα που θα έρθουν». Σύμφωνα με τον ίδιο, «πρέπει απλώς, ουσιαστικά, να παρακάμψουμε τη λογική της κερδοφορίας και να θέσουμε ως κύριο στόχο να κάνουμε τις κοινωνίες μας ικανές, υπό τέτοιες συνθήκες, να κινητοποιήσουν τις ικανότητές τους, προκειμένου να συνεχίσουν να λειτουργούν» Αυτός είναι ο λόγος που δεν πιστεύει, όπως ο Ιταλός φιλόσοφος Giorgio Agamben, στην ενίσχυση του «εποπτικού καπιταλισμού». Όμως, για να αποφύγουμε τη «βαρβαρότητα», θα πρέπει να ξανασκεφτούμε την οργάνωση των κοινωνιών μας στην παραμικρή λεπτομέρεια. Σε αντίθεση με πολλούς άλλους, ο Σλοβένος δεν πιστεύει ότι η εθνική κυριαρχία είναι η λύση. Αντιθέτως, πιστεύει ότι τα κράτη πρέπει να μπορούν να εγκαταλείψουν μέρος της κυριαρχίας τους. Και αυτό στην Ευρώπη επείγει να γίνει, όπου η κρίση θα είναι πιθανότατα πιο έντονη. Σύμφωνα με τον ίδιο, “το πρώτο που πρέπει να γίνει είναι το σχεδόν αδύνατο: η ενίσχυση της επιχειρησιακής ενότητας της Ευρώπης, ιδίως ο γαλλο-γερμανικός συντονισμός.” Σύμφωνα με τον Σλοβένο, διεθνείς θεσμοί, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, πρέπει “να αποκτήσουν μεγαλύτερη εκτελεστική εξουσία“.
Τέλος, για τον Σλαβόι Ζίζεκ, η λύση βρίσκεται σε “μια νέα μορφή αυτού που κάποτε λεγόταν κομμουνισμός“, με την έννοια του γνωστού συνθήματος του Μαρξ: “Από τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του“. Όμως, «μακριά από οποιοδήποτε λαμπρό μέλλον», εξηγεί, πρόκειται για τον «καταστροφικό κομμουνισμό» ως αντίδοτο στον «καταστροφικό καπιταλισμό» για τον οποίο μίλησε η συγγραφέας Naomi Klein. Για αυτόν, “το κράτος πρέπει να αναλάβει έναν πολύ πιο ενεργό ρόλο, οργανώνοντας την παραγωγή βασικών ειδών – μάσκες, κιτ ανάλυσης και αναπνευστήρες – αλλά και επιτάσσοντας ξενοδοχεία και άλλα θέρετρα, με την εγγύηση ενός ελάχιστου εισοδήματος σε όλους όσους βρίσκονται χωρίς εργασία κ.λπ.” Βλέπει σ’ αυτό, ακολουθώντας τον Peter Sloterdijk, μια «συν-ανοσοποίηση» (δηλαδή μια ανοσοποίηση οργανωμένη συλλογικά κατά των επιθέσεων των ιών). Ωραίο πρόγραμμα, αλλά λίγο ουτοπικό και μη ρεαλιστικό.
Πηγή: https://www.marianne.net/agora/pour-slavoj-zizek-le-nouveau-monde-sera-communiste
Το τραγικό με τον Ζίζεκ είναι, ότι δεν είναι φιλόσοφος αλλά κάποιος ο οποίος σκέφτεται με αφηρημένες έννοιες, δηλαδή αυθαίρετες.
Για αυτό και δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί, ότι η υπέρβαση της εθνικής κυριαρχίας θα οδηγήσει απλά σε ένα ή περισσότερα διακρατικά σχήματα με ακόμη μεγαλύτερη απόσταση των πολιτών από τα κέντρα λήψης αποφάσεων.