του Σπύρου Παυλίδη, Ομότιμου Καθηγητή ΑΠΘ
Οι κάτοικοι της «πορφυρογέννητης» Καλλίστης, Τερασίας, Στρογγύλης, Φιλεταίρας, Θήρας ή Σαντορίνης αντιμετώπισαν ατάραχα πολλές δυσκολίες επιβίωσης στο σκληρό και παράξενο τόπο τους. Υπέστησαν διαχρονικά πολλές καταστροφές από τη μανία της Φύσης, από την εποχή του Θήρα και των Λακεδαιμονίων μέχρι σήμερα. Ποτέ δεν εγκατέλειψαν τον τόπο τους, γιατί ήταν και είναι η ψυχή τους. Αντιμετώπισαν όμως ψύχραιμα, καρτερικά και με υπομονή τις φυσικές, πειρατικές και πολεμικές καταστροφές. Μάλιστα η μπότα των κατακτητών δεν έδεσε ποτέ με το αλλόκοτο χώμα τους.
Η καστροπολιτεία του απόκρημνου Σκάρου της εποχής της Ενετοκρατίας, με 200 σπίτια, στενά καλντερίμια και εκκλησίες, απ’ όσο γνωρίζουμε από τα ιστορικά αρχεία, κατακρημνίστηκε από σεισμούς. Οι σεισμοί κατά τις εκρήξεις του 1650, 1701-1711 και 1866-1870 προκάλεσαν σημαντικές ζημιές. Φαίνεται όμως πως την περίοδο 1701-1711 είναι εκείνοι που ώθησαν τους κατοίκους να τον εγκαταλείψουν οριστικά. Σταδιακά και μεθοδικά με τη σκληρή δουλειά των κατοίκων της ο Σκάρος μετακόμισε στη σημερινή θέση, τα Φηρά.
Στις αναφορές του κόμη Σουαζελ-Γκουφιέ (Choiseul-Gouffier), στον ογκώδη τόμο του «Περιήγησης Ελλάδος» του 1782, περιγράφονται οι μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις, όπου διαβάζουμε ίσως τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα ψυχραιμίας και αταραξίας, που ξεπερνούσαν τον φόβο και ωθούσαν σε γενναιότητες τους τολμηρούς κατοίκους μπροστά στα θηριώδη φαινόμενα των σεισμών και ηφαιστειακών εκρήξεων. Ο τρόμος από την απαίσια βοή και τον σεισμό που προηγήθηκε της έκρηξης του 1707 αν και πανικόβαλε αρχικά μικρούς και μεγάλους, ώθησε γυναίκες, ανήμπορους και παιδιά να ζητήσουν καταφύγιο στα υπόσκαφα. Γρήγορα όμως ξεπεράστηκε ο αρχικός φόβος που τον διαδέχθηκε η περιέργεια και τόλμη και μερικοί θαρραλέοι Έλληνες, όπως γράφει ο Γκουφιέ, είχαν την αποκοτιά να αποβιβαστούν στην καινούργια καυτή γη, που δημιουργούσε το ηφαίστειο, γιατί δεν μπορούσαν να παρατηρήσουν την εξέλιξη του φαινομένου από το Σκάρο. Αρκετοί ψαράδες με τα καΐκια τους τραβούσαν κατευθείαν στις τρεις καμένες τότε, αλλά όσο πλησίαζαν τη μεγάλη μπούκα και τη θάλασσα που «έβραζε», αναγκάστηκαν να γυρίσουν πίσω και για ένα άλλο λόγο. Η πίσσα από τις καρίνες τους έλειωνε.
Όταν το 1650 έγινε η έκρηξη του υποθαλάσσιου ηφαίστειου Κολούμπο με το ισχυρό τσουνάμι και τα τοξικά δηλητηριώδη αέρια, εξαιτίας των οποίον έχασαν τη ζωή τους περίπου 50 άνθρωποι, η βαθιά θρησκευτική τους πίστη τους οδήγησε να αντιμετωπίσουν υπομονετικά το φαινόμενο και να χτίσουν συλλογικά την εκκλησιά της «Παναγιάς του Καλού» για να αντιμετωπίσουν το «μεγάλο Κακό».
Ο Καταστρεπτικός σεισμός του 1956 μετέβαλε σε ερείπια σχεδόν όλους τους οικισμούς της Σαντορίνης, ήταν ίσως η πιο σκληρή δοκιμασία των καρτερικών κατοίκων του σκληρού αυτού τόπου. Τους τραυμάτισε θανάσιμα, αλλά δεν τους ξερίζωσε από το νησί τους.
Τέλος, όταν από 10 Ιανουαρίου έως 2 Φεβρουαρίου του 1950, το ηφαίστειο της Νέας Καμένης εκρήγνυται επί σχεδόν έναν μήνα, δημιουργώντας το μικρό θόλο «Λιάτσικας», η ηφαιστειακή τέφρα εκτοξεύτηκε σε μια στήλη ύψους έως και 1.000 μέτρα. Όταν η στάχτη και τα θραύσματα της λάβας έπεσαν στους κοντινούς οικισμούς, τότε φάνηκε για μια ακόμη φορά η νηφαλιότητα των κατοίκων, που δεν άλλαξαν την καθημερινότητά τους. Η πρώτη πρωινή εργασία τους ήταν να σκουπίσουν υπομονετικά και ατάραχα τις αυλές και τις ταράτσες τους από τη στάχτη.
Σήμερα στη νέα δοκιμασία των κατοίκων του όμορφου νησιού, της πλουραλιστικής πληροφόρησης, παραπληροφόρησης, φημών και καλλιεργούμενου πανικού, το μόνο μήνυμα που μπορούμε να πούμε προς τους συνανθρώπους μας που αγωνιούν, ανησυχούν, υποφέρουν ψυχολογικά, έχουν τα βάσανα τους, το δανειζόμαστε από το μεγάλο νομπελίστα ποιητή μας Οδυσσέα Ελύτη :
«Ανοίγω το στόμα μου κι’ αγαλιάζει το πέλαγος . . . . (και) ψιθυρίζει των ανθρώπων τα βάσανα»
«Σε πείσμα των σεισμών σε πείσμα των λιμών . . . Ανάντισα, κρατήθηκα, ψυχώθηκα, κραταιώθηκα».
Κάθε δοκιμασία μας κάνει δυνατότερους !
ΗΦΑΙΣΤΕΙΑΚΑ ΡΕΥΣΤΑ, ΡΗΓΜΑΤΑ και ΣΕΙΣΜΟΙ
*Ο Σπ. Παυλίδης είναι Ομότιμος Καθηγητής του ΑΠΘ. Διετέλεσε Πρόεδρος του Γεωλογικού Τμήματος και Κοσμήτορας της Σχολής Θετικών Επιστημών του ΑΠΘ.
Deutsche Welle: «Απίθανη μία ηφαιστειακή έκρηξη στη Σαντορίνη»
Σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης βρίσκεται πλέον η Σαντορίνη, όπως ανακοίνωσε χθες η ελληνική Πολιτική Προστασία, με τους κατοίκους τόσο της Σαντορίνης όσο και της Αμοργού, της Ίου και της Ανάφης να βρίσκονται σε επιφυλακή.
«Οι επιστήμονες διεθνώς συνεχίζουν τις συζητήσεις σχετικά με τα αίτια και την πιθανή εξέλιξη της σεισμικής δραστηριότητας στην περιοχή», γράφει η WELT. «Ένας εξ αυτών είναι και ο γεωφυσικός Κρίστιαν Χίμπσερ, ο οποίος δηλώνει πως “η σεισμική δραστηριότητα είναι πολύ έντονη και αποτελεί δικαίως λόγο ανησυχίας”. Κατά τον Χίμπσερ ωστόσο είναι μάλλον απίθανο αυτή να οφείλεται […] στα ηφαίστεια της περιοχής: “Οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν πως η συχνότητα επηρεάζεται περισσότερο από τη δραστηριότητα των τεκτονικών πλακών”. Επομένως, εάν πρόκειται να συμβεί κάτι μεγαλύτερης έκτασης, αυτό θα είναι μάλλον ένας ισχυρότερος κύριος σεισμός, παρά μία ηφαιστειακή έκρηξη».
Αν και ο ειδικός παραδέχεται πως δεν αποκλείεται να υπάρχει κάποια αλληλεπίδραση μεταξύ των σεισμών και των ηφαιστείων, προσθέτει ακόμα πως «τα υποκέντρα των σεισμών δεν βρίσκονται εκεί όπου είναι και οι θάλαμοι με το μάγμα, αλλά κάτω από το μικρό νησί της Ανύδρου, δηλαδή περίπου 170 χιλιόμετρα προς τα βορειοανατολικά. Και αυτό είναι ένα πολύ θετικό στοιχείο».
Όσον αφορά τον Κολούμπο, ο Χίμπσερ τονίζει πως πρόκειται για ένα ηφαίστειο που «έχουμε μελετήσει πολύ σχολαστικά. Έχει εκραγεί πέντε φορές καθ’ όλη τη διάρκεια της γεωλογικής του ιστορίας και ανάμεσα σε κάθε έκρηξη μεσολαβούσαν μερικές δεκάδες χιλιάδες χρόνια». Δεδομένου λοιπόν ότι το ηφαίστειο εξερράγη πριν από μόλις 400 χρόνια, ο κίνδυνος να συμβεί ξανά αυτό τόσο σύντομα είναι στατιστικά αρκετά χαμηλός.
«Κανείς δεν ξέρει εάν θα συμβεί και γενικώς ένας πολύ σοβαρός σεισμός», παρατηρεί η WELT. «”Ξανά και ξανά προκύπτουν εκτιμήσεις μεμονωμένων ειδικών για κάτι τέτοιο, όμως αυτές συγκαταλέγονται περισσότερο στις εικασίες”, δηλώνει σχετικά ο Χίμπσερ. Αυτό που ανησυχεί τον γεωφυσικό όμως είναι το γεγονός ότι οι Σαντορινιοί εγκαταλείπουν το νησί: “Οι ντόπιοι είναι εξοικειωμένοι με τους σεισμούς και ξέρουν το νησί τους. Όταν λοιπόν αποφασίζουν να το εγκαταλείψουν, τότε αυτό αποτελεί ένδειξη πως η κατάσταση είναι ακραία”».
Το εντυπωσιακό καταδυτικό πάρκο των Χανίων
Το Merkur.de γράφει για το νέο εντυπωσιακό καταδυτικό πάρκο που ανοίγει φέτος το καλοκαίρι στα Χανιά:
«Πρόκειται για ένα πάρκο τεραστίων διαστάσεων, με έκταση μεγαλύτερη των 60.000 τετραγωνικών μέτρων, το οποίο δεν θα αποτελέσει απλώς ένα highlight για τους δύτες, αλλά και ένα σημαντικό πρότζεκτ για τον τουρισμό της περιοχής. […] Στο πάρκο θα υπάρχουν και τεχνητοί ύφαλοι, όπως και δύο βυθισμένα πολεμικά πλοία, που απογειώνουν την εμπειρία της κατάδυσης. Μάλιστα, το καταδυτικό πάρκο απευθύνεται τόσο σε αρχάριους όσο και σε έμπειρους στις καταδύσεις, διαθέτοντας τρεις διαφορετικές καταδυτικές οδούς βάθους 8,5 έως 25 μέτρων, οι οποίες είναι κατάλληλες για όλους τους επισκέπτες».
Όπως εξηγεί ακόμα το γερμανικό μέσο, «η απόφαση για τη δημιουργία του πάρκου ελήφθη τον Σεπτέμβριο του 2024 από διάφορα ελληνικά Υπουργεία, μεταξύ των οποίων τα Υπουργεία Άμυνας, Περιβάλλοντος και Ενέργειας και Τουρισμού. Μέχρι τώρα έχουν επενδυθεί περίπου 500.000 ευρώ και το πάρκο αναμένεται να είναι έτοιμο για την καλοκαιρινή σεζόν του 2025, ακριβώς πριν από την τουριστική high-season.
Η Ελλάδα φαίνεται πως ενισχύει τις προσπάθειές της να προωθήσει τον καταδυτικό τουρισμό, ιδίως μέσω της πρωτοβουλίας “Dive in Greece” του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Στόχος της εν λόγω πρωτοβουλίας είναι η εδραίωση της χώρας ως ενός σημαντικού προορισμού για όλους όσοι κάνουν ελεύθερες καταδύσεις. Από το 2025 θα οργανώνονται διεθνείς διαγωνισμοί ελεύθερων καταδύσεων – ένας από αυτούς θα λάβει χώρα στην Αμοργό, εκεί όπου γυρίστηκε η διάσημη ταινία “Απέραντο Γαλάζιο” του Λυκ Μπεσόν».
«Πώς οι αρχαίοι Έλληνες μόλυναν τη θάλασσα»
Η ZEIT Online φιλοξενεί ενδιαφέρον ρεπορτάζ σχετικά με τα πορίσματα πρόσφατης έρευνας του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης για τη μόλυνση των θαλασσών από τους… αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους.
«Η Ελλάδα δεν αποτελεί το λίκνο μονάχα της Δημοκρατίας, αλλά και της περιβαλλοντικής ρύπανσης», παρατηρεί το γερμανικό μέσο. Από πού προκύπτει αυτό; Από το ότι «ήδη πριν από 5.200 χρόνια η περιοχή του Αιγαίου είχε μολυνθεί με μόλυβδο – 1.200 χρόνια νωρίτερα απ’ όσο νομίζαμε ως τώρα», όπως διαπίστωσαν γεωεπιστήμονες από το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης. «Προκειμένου να διαπιστώσουν από πότε ο άνθρωπος άρχισε να αφήνει το αποτύπωμά του στα οικοσυστήματα, οι ερευνητές ανέλυσαν 14 ιζηματογενή πετρώματα από τον βυθό του Αιγαίου και τις παράκτιες περιοχές».
Οι επιστήμονες εντόπισαν ακόμα ένα καθοριστικό σημείο καμπής, το οποίο χρονολογείται περίπου 2.150 χρόνια πριν: «εκείνη την περίοδο φαίνεται να ανεβαίνει κατακόρυφα η συγκέντρωση μολύβδου και να παραμένει σε υψηλά επίπεδα για πολύ καιρό. Ταυτοχρόνως φαίνεται να αλλάζει και η σύνθεση της γύρης των λουλουδιών στα δείγματα που συλλέχθηκαν, στοιχεία που οδήγησαν τους επιστήμονες στο συμπέρασμα πως καταστράφηκαν περισσότερες δασικές εκτάσεις και επεκτάθηκε η γεωργική δραστηριότητα.
Αμφότερα τα ευρήματα αποτελούν ενδείξεις μίας κοινωνικοοικονομικής αλλαγής, όπως επισημαίνουν οι συγγραφείς της μελέτης στο επιστημονικό περιοδικό Communications Earth & Environment. Ο συνδυασμός των στοιχείων καταδεικνύει επιπλέον πότε έλαβε χώρα η μετάβαση από τη γεωργική σε μία πιο προηγμένη νομισματική κοινωνία – διότι μεταξύ άλλων ο μόλυβδος απελευθερώνεται και κατά την εξόρυξη αργύρου. Και επομένως, όσο περισσότερα νομίσματα κυκλοφορούσαν, τόσο περισσότερος μόλυβδος υπήρχε στο έδαφος».
Η ZEIT προσθέτει πως «η ραγδαία αύξηση της μόλυνσης από μόλυβδο συμπίπτει χρονικά με την περίοδο που κατέλαβαν τον ελλαδικό χώρο οι Ρωμαίοι λεγεωνάριοι, οι οποίοι προώθησαν πολύ την εξόρυξη χρυσού, αργύρου και άλλων μετάλλων. Την ίδια στιγμή χρησιμοποιούσαν και τον μόλυβδο σε όλες τις περιοχές της αυτοκρατορίας τους ως οικοδομικό υλικό. […] Επρόκειτο βέβαια για ένα επικίνδυνο υλικό – ακόμα και μικρές ποσότητες μολύβδου μπορούν να προκαλέσουν στειρότητα, καρδιαγγειακές νόσους, αναιμία, καρκίνο, διαταραχές της μνήμης […] και βλάβες στο νευρικό σύστημα, […] ενώ έχει διαπιστωθεί πως περιορίζει και τις νοητικές ικανότητες – ή με άλλα λόγια σε κάνει χαζό.
Την περίοδο της ακμής της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας η ρύπανση από μόλυβδο ήταν τόσο μεγάλη, ώστε το IQ του ευρωπαϊκού πληθυσμού πρέπει να είχε μειωθεί αισθητά – σε αυτό το συμπέρασμα κατέληξε προσφάτως και μία νέα έρευνα του Desert Research Institute της Νεβάδα, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό PNAS».
